Ünite 8: Döviz Piyasası Analizleri ve Döviz Kuru Değişmelerini Açıklamaya Yönelik Teoriler

Giriş

Uluslararası ticaret işlemlerine karşılık olarak bu tür işlemlere de uluslararası parasal işlem adı verilir.

Uluslararası Parasal Ekonominin önemli ilgi konularından biri durumuna gelen esnek kur sistemlerinin uygulanmakta olduğu günümüzde kur değişmelerinin nedenlerinin açıklanmasıdır.

Döviz kurlarının oluşumunu açıklayan geleneksel teoriler;

• Dış ticaret akımları yaklaşımı,
• Satın alma gücü paritesi teorisidir.

Günümüzde ise bu teorilere ek olarak modern teoriler;

• Parasal yaklaşım ve
• Portfolyö dengesi yaklaşımıdır.

Döviz

Döviz, yabancı ülke paralarına veya paraya bağlı likiditesi yüksek ödeme araçlarına denir.

Her ülke kendine özgü bir para birimine sahiptir (Bazı istisnalar hariç). Bu ilke siyasal egemenliğin bir sonucudur. Her ülke ulusal para birimine farklı isimler vermiştir.

Yabancı paraların alınıp satıldığı ya da bir ulusal paranın başka bir paraya dönüştürülmesine olanak veren ortamlara döviz piyasaları denir.

Piyasadaki İşlemciler

Döviz piyasasının iki ayağı vardır. Bunlar;

• Interbank piyasası veya toptan piyasa,
• Müşteriler piyasası veya perakende piyasasıdır.

Interbank piyasasındaki işlemlerin hacmi milyon dolarlarla ölçülür.

Piyasanın bu iki ayağında faaliyet gösteren işlemciler genelde şu grupları kapsar:

• Bankalar ve Banka-Dışı İşlemciler
• Dış Ticaret ve Dış Yatırım İşlemleri Yapan Kişiler ve Firmalar
• Spekülâtörler ve Arbitrajcılar
• Merkez Bankaları ve Hazine
• Döviz Brokerleri
• Enflâsyondan Korunmaya Çalışan İşlemciler

Döviz Talebi ve Döviz Arzı

Müşteriler çeşitli amaçlarla ulusal para karşılığında bankalardan döviz satın alabilirler Satın alınan bu dövizler döviz talebini oluşturur. herhangi bir yolla döviz kazanan veya ellerinde döviz bulunduran kimseler, ulusal para karşılığında bu dövizleri bankalara veya öteki mali kurumlara satmak isteyebilirler; bunlar da döviz arzının kapsamına girer.

Günümüzde döviz piyasasında yapılan işlemlerin yalnızca mal ve hizmet ticaretinden kaynaklanmayıp, önemli bir bölümünün sınır ötesi sermaye akımlarıyla ilgilidir.

Piyasadaki İşlem Türleri

Döviz piyasasında işlemler üç türlü olabilir;

Anında Teslim İşlemleri

Alınıp satılan paraların ilke olarak anlaşmaya varıldığı anda teslimi kaydıyla gerçekleştirilen işlemlerdir. Anında teslim kurları ile vadeli teslim kurları arasındaki farkı etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bunların en önemlisi, ilgili ülkelerdeki kısa süreli faiz oranlarıdır. Yani kısa süreli faiz oranı düşük olan bir ülkenin parası, yüksek faizli ülkenin ulusal parası karşısında bu faiz farkı ölçüsünde vadeli piyasada yüksek kurdan satılır. Yada tersine, faiz oranı yüksek ülkenin parası vadeli piyasada bu kur farkı ölçüsünde düşük fiyattan işlem görür.

Vadeli Teslim İşlemleri

Sadece vadeli işlemlere vadeli teslim işlemleri denilmektedir.

SWAP İşlemleri

Bir yabancı paranın, belirli miktarının teslim tarihleri farklı olmak üzere, aynı anda alınması ve satılması biçiminde yapılan işlemlere verilen addır.

Swap şeklinde yapılan döviz işlemleri ile döviz swapları farklı kavramlarıdır. Döviz swapları, faiz oranı swapları gibi firmalar arasında sağlanılan kredilerin faiz ödemelerinin değiş tokuş edilmesine dayanır.

Döviz Kuru

Bir ulusal para ile yabancı para arasındaki değişim oranına döviz kuru denilmektedir.

Dolaysız kotasyon, döviz kurunun yabancı para birimi başına ulusal para miktarı olarak tanımlanmasına denir.

Kote etmek ve kotasyon terimlerinin yerine fiyat yazmak ifadesi de kullanılır. Kotasyon, fiyatlar için kullanılır ve ilgili mali kurumun alış veya satış için belirlemiş olduğu fiyatı yansıtır.

İki ulusal para arasında piyasada fiilen uygulanan kurlar dolaysız kurlardır. Buna karşılık, çapraz kur yöntemiyle hesaplananlar ise dolaylı kur adını alır. Ortak dolar paydasından hesaplanan kurlara çapraz kur adı verilir.

Döviz Arbitrajı

Döviz, menkul değer, ticari mal veya üretim faktörü gibi bir ekonomik varlığın aynı andaki fiyat farklılıklarından kazanç sağlamak üzere eşanlı olarak alınıp satılması (veya satılıp alınması) biçimindeki işlemlere arbitraj adı verilir.

Arbitrajın ayırıcı özelliği, bir risk üstlenmeden aynı andaki fiyat farklılıklarından yararlanma düşüncesidir. Spekülasyondan arbitrajı ayıran en önemli fark risk içermemesidir.

Döviz Spekülâsyonu

Bir kimsenin kar sağlama faaliyetini yerine getirebilmek için kendi yaptığı tahminlere dayanarak, fiyatında yükselme beklediği ekonomik varlığı satın alması, fiyatında düşme beklediğinde ise satması yolu ile gerçekleştirmesidir.

Spekülatör ve arbitrajcı farklı kavramlardır. Arbitraj hiç risk yüklenmezken, spekülatörün tüm faaliyeti riskle oynamaktır.

Perakende ve Toptan (Interbank) Döviz Piyasaları

Döviz piyasalarının vazgeçilmez kuruluşlarından biri bankalardır. Müşteriler döviz işlemlerinin büyük bir bölümünü bankalarla gerçekleştirirler. Ayrıca dış ticaret ve uluslararası ödeme işlemleri de bankalar aracılığıyla yürütülür.

Ulusal Paranın Konvertibilitesi

Konvertibilite ülkede ulusal yasaların serbest döviz işlemi yapılmasına izin vermesi demektir. Konvertibilitenin ilk koşulu, ülkede yasalara göre serbest bir döviz piyasasının varlığıdır. Liberal ekonomik sisteminin doğal bir sonucudur. Konvertibilitenin tersi kambiyo denetimidir.

Hükümet eğer döviz işlemleri üzerindeki kısıtlamaları artırırsa, ulusal para konvertibiliteden uzaklaşılır ve yumuşak para özelliğine sahip olur.

Döviz Piyasasının Diğer Piyasalardan Farkları

Döviz piyasalarının diğer piyasalara göre önemli bazı farklılıkları:

• Döviz piyasaları döviz arz ve talep edenlerin doğrudan karşılaştıkları piyasalar değildir.
• Döviz piyasaları belirli bir borsa biçiminde örgütlenmiş piyasalar değildir.
• Bankalar çoğunlukla piyasa yapımcısı durumundadır.
• Müşterinin ihtiyaçlarına göre sözleşme yapılabilmesi söz konusudur.
• Döviz piyasaları küresel nitelikteki piyasalardır.
• Yeryüzünde döviz piyasası hiç kapanmayan bir piyasa durumundadır.
• Döviz piyasaları tam rekabet piyasalarına oldukça yakın piyasalardır.

Döviz Piyasasının Fonksiyonları

Döviz piyasasının üç temel işlevi vardır:

1. Satın alma gücü transferi
2. Kredi sağlama
3. Riskten korunma

Eğer döviz piyasaları olmasaydı, bir ulusal paraya bağlı olarak insanlar ne kadar büyük servet sahibi olsalar da, bu diğer ülkeler bakımından fazla bir değer taşımayacaktır.

Kur Risklerinden Koruma (Hedging) Yöntemleri

Kur riskinin giderilmesine yönelik işlemler;

• Vadeli Piyasa İşlemleri Yoluyla Korunma
• Anında Teslim Piyasasında İşlem Yaparak Korunma
• Opsiyon Sözleşmeleri Yoluyla Güvence
• Gelecekte İşlem Piyasası Sözleşmeleri Yoluyla Korunma

Döviz Kurlarındaki Değişmeleri Açıklamaya Yönelik Teoriler

Dış Ticaret Akımları Yaklaşımı

Bir ülkenin parasının değerini belirleyen etken, o ülkenin mal ihracat ve ithalâtıdır. İhracatın ithalâttan büyük olması (dış ticaret bilânçosu fazlası) durumunda ulusal paranın dış değeri yükselir. Tersine, ithalâtın ihracatı aşması (dış ödeme açığı) da ulusal paranın değer yitirmesine neden olur.

Bu teoriye göre, ülkenin ihracatını ve ithalâtını etkileyen tüm faktörler aynı zamanda paranın dış değerini de etkiler.

Satınalma Gücü Paritesi Yaklaşımı

Bu teori, ünlü tek fiyat kanunu (law of one price)’nun döviz piyasalarına uygulanmış şeklidir.

Uluslararası arbitraj faaliyetlerinin bir sonucu tek fiyat kanunudur. Tek fiyat kanunu, uluslararası ticarete konu olan tüm ekonomik varlıklara uygulanabilir.

Satın Alma Gücü Paritesi Yaklaşımı iki şekilde ele alınır;

• Mutlak Satın alma Gücü Paritesi
• Göreceli Satın alma Gücü Paritesidir.

Parasalcı Teori ve Kur Değişmeleri

Döviz kurlarındaki değişme, para talep ve arzı arasında dengesizlik doğuracak gelişmelerin sonucu Parasalcı yaklaşımdır.

Bunlar;

• Dış ülkelerdeki enflâsyon oranları
• Bekleyişler
• Parasal dengenin yeniden sağlanmasıdır.

Portfolyo Teorisi ve Kur Değişmeleri

Kısa süreli uluslararası sermaye akımlarını ve döviz kurlarında görülen günlük iniş ve çıkışları açıklayan teoriye portföy dengesi denir. Kısa süreli sermaye ve dolayısıyla döviz kurlarındaki ani değişmeleri açıklamak için teoride, bunların hem sürekli akımlarla ilgili kısmı, hem de stok düzenlemeleri bölümü üzerinde durulur.

Portfolyo dengesi yaklaşımında kısa dönemli kur değişmeleri, hem gerçekleşen değişmelere, hem de gelecekteki bekleyişlere dayalı olarak yapılacak portfolyo ayarlamaları ile açıklanmaktadır. Cari işlemler dengesi, para arzındaki artışlar, gibi değişkenler, piyasa bekleyişlerini etkiledikleri ölçüde, döviz kurlarında değişmeye neden olurlar.

Kurların kısa dönemde, uzun dönemli denge değerlerinin etrafında hızlı bir şekilde dalgalanmasına hedefi aşma denmektedir.