Ünite 8: Uluslararası Ticarette Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümü

Uluslararası Vergi Uyuşmazlığı ve Gümrük Vergisi Uyuşmazlığı Kavramları

Uyuşmazlık bir konunun tarafları arasında maddi ve manevi çıkar çatışması olarak ortaya çıkmaktadır. Uluslararası vergi uyuşmazlıkları ise devletlerin kural olarak ülke sınırları içinde geçerli vergilendirme yetkilerini benimsedikleri ikamet, kaynak ve vatandaşlık ilkeleriyle ülke sınırları dışına yaymaları durumunda ortaya çıkmaktadır. Aynı vergi konularının veya mükelleflerin birden fazla vergilendirilmesi söz konusu olmakta ve çifte vergilendirmeyle birlikte uluslararası vergi uyuşmazlıkları oluşmaktadır. Uluslararası vergi uyuşmazlıkları ülkeler arası çıkar çatışmasıdır.

Uluslararası vergi uyuşmazlıkları ulusal düzeyde gümrük uyuşmazlığı olarak yer almaktadır. Gümrük uyuşmazlığı, 4458 sayılı kanunun düzenlemiş olduğu konular üzerinde mükellef ve gümrük idaresi arasında ortaya çıkan çıkar çatışmalarıdır. Gümrük vergileri, eşya üzerinden alınan, bir nevi tahakkuk ve tahsilatı birlikte gerçekleşen bir vergi türü olduğundan, vergilerin hesaplanmasında çıkacak uyuşmazlıklar, dahilde alınan vergiler gibi muhasebe kayıtları esas alınarak yapılan incelemelerde değil, eşyanın nitelik ve kıymeti gibi unsurlar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Gümrük vergisi uyuşmazlıkları; Gümrük İdaresinin gümrük işlemleri ile ilgili denetimlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.

Gümrük Vergisi Uyuşmazlıklarının Sebepleri ve Ortaya Çıkışı

Mükellefler ile gümrük idareleri arasında en çok ihtilafa konu edilen hususla şunlardır:

• Royalti-lisans ödemeleri
• Transfer fiyatlandırması kapsamında fiyat düzeltmeleri
• Tarife farklılıkları
• Faturalardaki iskontolar
• Menşe uygulamaları
• KDV matrahına giren unsurlarda ihtilaflar
• KDV oranına ilişkin ihtilaflar
• Dahilde işleme rejimi hükümlerinin ihlal edilmesi
• İthali lisansa, şarta, izne tabi eşyanın beyanı
• Belirgin şekilde farklı cinste eşya tespiti
• Antrepoda eksiklik/fazlalık çıkması,
• Muafiyet hükümlerine uyulmaması,
• Özet beyana konu eşyanın noksan veya fazla çıkmasıdır.

Gümrük Vergisi Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları

Uluslararası Çözüm Yolları: Vergiye tabi uluslararası ticarete ilişkin bir konunun uluslararası ticaretin tarafları olan farklı ülkelerce vergi kapsamına alınması halinde her ülke bu konu üzerinden vergi almak isteyecektir. Aynı mükelleften aynı konu üzerinden aynı vergileme döneminde birden fazla vergi alınması biçiminde ortaya çıkan çifte vergilendirme, mükellefler bakımından vergi yükünü arttırmakta, uluslararası ticaretin gelişmesini engellemektedir. Ülkeler çifte vergilendirmeyi engelleme anlaşması imzalarken, ulusal çözüm mekanizmaları da geliştirmektedirler. Faaliyetlerini birden fazla ülkeye yaymış çok uluslu şirketlerin mükellefiyet türünün belirlenmesi, bağlı şirketler arasındaki ödemelerinin hizmet veya telif bedeli olarak değerlendirilmesi konularında sorunlar yaşanmaktadır. Uluslararası vergi uyuşmazlıkları, Avrupa Birliği’nde transfer fiyatlandırmasından kaynaklanan uyuşmazlıkların giderilmesi dışında genellikle akit devlet usulü olarak da nitelendirilen ve OECD Model Anlaşmasında ayrıntılı olarak düzenlenen karşılıklı anlaşma usulü yoluyla çözümlenmektedir.

Ulusal Çözüm Yolları: Uluslararası ticaretin tarafı ülkelerin esas olarak ithalatı vergilendirmeleri karşısında, uluslararası ticaretin ulusal boyutta vergilendirilmesi ithalat ve transit ticaretin vergilendirilmesi olarak ortaya çıkmaktadır ve vergilendirme işlemleri gümrük idarelerince gerçekleştirileceğinden bu vergiler topluca gümrük vergileri olarak isimlendirilir.

İdari Çözüm Yolları: Mükellef veya diğer ilgililerle gümrük idaresi arasında çıkan anlaşmazlığın yargı yoluna başvurmaksızın ve idare ile kişiler arasında bazen pazarlık ve otomatik mekanizmalar aracılığıyla çözümüne hizmet eden müesseselerdir. Tahakkuk ve tahsil işlemleri Gümrük İdaresince yürütülen vergi ve cezalar diğer vergi ve cezalardan farklı olarak 213 sayılı kanunda düzenlenmemiştir. Gümrük vergisi uyuşmazlıklarında mükelleflerin yargısal çözüm yollarına başvurabilmeleri için öncelikle idari çözüm yollarını tüketmeleri gerekmektedir. İdari çözüm yollarından hangisine başvurulacağı, bu yolların sağladığı avantajlara göre mükellefler tarafından belirlenecektir. Gümrük vergisi uyuşmazlıklarının çözümünde başvurulabilecek idari çözüm yolları; peşin ödeme indirimi, uzlaşma, pişmanlık ve itiraz şeklinde sıralanabilir.

• Peşin Ödeme İndirimi: Gümrük idaresi tarafından tarh edilen vergiler ve kesilen cezalara karşı mükelleflerin idari çözüm yollarına ve sonuç alamamaları durumunda yargısal çözüm yollarına başvurmaları mümkündür ya da uyuşmazlık çıkarmaksızın ödeme süresi içinde bu alacakları ödemeleri de mümkündür. Peşin ödeme indirimi sadece para cezaları için tanınmış, gümrük vergileri için bu imkan tanınmamıştır. Süre için “kanun yoluna başvurmadan önce” ifadesi yer almaktadır. Peşin ödeme indirimi otomatik olarak devreye giren bir uygulamadır ve idarenin inisiyatifi yoktur.
• Uzlaşma: Uzlaşma ile idare, bir kısmından vazgeçtiği vergi ve ceza alacağına hemen kavuşabilmekte ve mükellef ve ceza sorumlusu ise ödeyeceği vergi ve cezanın bir kısmından kurtulmaktadır. Uzlaşmanın kapsamı, mükellefin beyanı ile gümrük idaresince yapılan tespit sonucunda belirlenen farklılıkla, idarece tespit edilmeden önce mükellef tarafından bildirilen farklılıklara ilişkin tebliğ edilen gümrük vergileri alacakları ile 4458 sayılı kanun ve ilgili diğer kanunlarda öngörülen cezalar hakkında uzlaşma yoluna başvurulabilecektir. Uzlaşma usulü mükellefler ve ceza muhatapları adlarına tarh edilen vergilere ve kesilen cezalara uzlaşma talebinde bulunarak uzlaşma sürecini başlatabilirler. Uzlaşma görüşmelerine, mükellefin kendisi veya veli ya da vasisinin bizzat katılması esastır. Uzlaşma görüşmesinin sonucunda uzlaşma sağlanması (vaki olması) halinde, gümrük uzlaşma komisyonlarının tutacakları uzlaşma tutanakları, hem idare ve hem de ceza muhatabı bakımından kesindir. Uzlaşmanın sağlanamaması halleri, uzlaşma görüşmeleri sonucunda uzlaşmanın temin edilememesi veya vaki olmamasıdır.
• Pişmanlık: Mükelleflerin zamanında ödemedikleri veya eksik ödedikleri vergilerle ilgili pişmanlık imkanından yararlanarak beyan etmeleri veya önceki beyanlarını düzeltmeleri mümkündür. Mesele henüz gümrük idaresinin bilgisine girmeden ve idarece harekete geçilmeden mükellefin bildirmesi ve pişmanlık imkanından yararlanması mümkündür. Cezaların %15 oranında ödenmesini sağlayan pişmanlık imkanı bulunmaktadır. Cezayı ortadan kaldıran pişmanlık imkanı da mümkündür. Dahilde işleme rejimi kapsamında yapılan ithalata ilişkin gümrük vergilerinin ihracat beyannamesi konusu eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıktığı tarihe kadar ödenmesi zorunludur. Hiç ödememe veya eksik ödeme durumunun, gümrük idaresinin tespitinden önce mükellefçe bildirilmesi durumunda bu cezaya hükmedilmeyecek, yalnızca vergi ve gecikme zammı tahsil edilecektir.
• İtiraz: İlgili düzenlemelere göre mükellefler gümrük idaresi tarafından karara bağlanarak kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari kararlara karşı itiraz yoluna başvurabileceklerdir. İtirazlar; konu nedeniyle, matrah nedeniyle, tarife nedeniyle ve diğer nedenlerle olabilmektedir. İtiraz başvurusu gümrük idaresine verilecek bir dilekçe ile yapılabilmektedir. Tahlile itiraz ve ikinci tahlil; gümrük vergileri eşyanın tarife pozisyonuna göre alındığı ve tarife pozisyonu da eşya ile ilgili tahliller sonucu belirlendiğinden, mükelleflerin tahlile itiraz edilebilir. Uzlaşma yoluna başvurulduğunda sonuç alınamaması halinde itiraz yoluna başvurmak mümkünken, önce itiraz yoluna başvurulduğunda sonuç alınamaması halinde uzlaşma yoluna başvurmak mümkün değildir.

Yargısal Çözüm Yolu (Vergi Davası): Yargısal çözüm aşamasında uyuşmazlıkların çözümü için değişik mahkemelerde dava açma imkanı bulunmaktadır. Vergi mahkemeleri, genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümlülükler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları çözümlemekle görevlendirilmiştir. Gümrük vergisi ve buna bağlı cezalara ilişkin uyuşmazlıkların yargısal çözümünde de vergi mahkemeleri görevlendirilmiştir. Vergi yargısı iki dereceli bir yapıda oluşturulmuştur. Uyuşmazlıklar öncelikle ilk derece yargı yeri olan vergi mahkemelerinde görülmekte, vergi mahkemeleri kararlarına karşı itiraz yoluyla bölge idare mahkemelerine, temyiz yoluyla Danıştay’a başvurulmaktadır. Esas olarak temyiz mahkemesi olan Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalar da vardır.

• Vergi Davasının Konusu : Gümrük vergi cezalarına ilişkin tahakkuk ve tahsil işlemlerinin düzenlendiği 4458 sayılı Kanun, 6183 sayılı kanun ve ilgili diğer mevzuattan doğan uyuşmazlıklar vergi yargısında görevli mahkemeler aracılığıyla çözümlenecektir. Kural olarak mükelleflerin kendi beyanlarına karşı dava açma hakkı bulunmamakla birlikte, kanuni bir dayanağı olmamasına karşın yargı içtihatlarıyla ihtirazi kayıtla beyan edilen vergilere karşı dava açılabileceği kabul edilmektedir.
• Vergi Davasının Tarafları: Davanın tarafları davacı ve davalıdır. Gümrük vergileri bakımından davacı, esas olarak vergi mükellefi ve kendisine vergi cezası kesilenlerdir. Ancak, vergi ve buna bağlı cezalardan sorumlu tutulan diğer ilgililerin de vergi davası açma hakkı tanınmıştır. Davalı ise vergilendirme ve ceza kesme işlemini yapan gümrük idaresi birimidir.
• Görevli ve Yetkili Mahkeme : Görev mahkemenin çözümlenmesi gereken uyuşmazlıklarla ilgilidir. Vergi mahkemeleri idari yargı içinde teşkilatlanmış vergi uyuşmazlıklarıyla görevli özel görevli mahkemelerdir. Vergi yargısında görevli mahkemeler; vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay’dır. Yetki hangi bölgedeki vergi mahkemesinin uyuşmazlığa bakacağı ile ilgilidir. Gümrük vergisi uyuşmazlıklarında yetkili mahkeme alınması gereken vergileri tarh ve tahakkuk ettiren, ödeme emrini düzenleyen yerdeki vergi mahkemesidir.
• Vergi Yargılama Usulü: Vergi davalarında genel olarak dava açma süresi 30 gündür. Ödeme emrine karşı 7 gün içinde dava açılabilmektedir. Vergi davası, vergi mahkemesi sunulacak usulüne uygun hazırlanmış dava dilekçesi ile açılacaktır. Dava açılması ile birlikte vergi ve cezaların tahakkuk ve tahsilleri dava sonuna kadar durmaktadır. Görülmekte olan dava en geç 6 ay içinde sonuçlandırılması gerekmektedir. vergi mahkemesi kararının hukuka uygun olmadığı ve haklarını gerçekleştirmediğini düşünen taraf, mahkeme kararını aynı yargı organınca veya üst yargı organınca tekrar incelenmesini isteyebilir. İtiraz, temyiz ve kararın düzeltilmesi olağan kanun yolları, kanun yararına bozma, yargılamanın yenilenmesi ve bireysel başvuru ise olağanüstü kanun yollarıdır.