Ünite 3: Ürün Tasarımı ve Üretim Süreci Seçimi

Ürün Geliştirme

Üretim süreci; yeni ürün fikrinin ilk ortaya çıkışından işletme durum analiz faaliyetlerine, pazarlama çalışmalarına, teknik tasarım faaliyetlerine, üretim planlamanın hazırlanmasına ve ürün tasarımının onaylanmasından bu planların uyumlu işleyişine kadar tüm faaliyetleri kapsamaktadır. Ürün geliştirime içindeki işletme ve finansal yönetim faaliyetleri tasarım sürecine dâhil değildir ve ayrıca, üretim süreci ne tasarım sürecine ne de ürün geliştirme sürecine dâhil bir faaliyettir. Ürün geliştirme süreci fırsatın anlaşılması, bir kavram geliştirilmesi ve kavramın uygulanması aşamalarından oluşmaktadır. Tasarım süreci; pazarlama ve işletme vizyonuna cevap vermeye çalışan ürün geliştirme sürecinin içinde bir dizi teknik faaliyettir. Genellikle, üretim planlama ve üretim süreçlerinin tasarımı üretim aşamasının hemen öncesinde son hâlini almaktadır.

Ürün Yaşam Süreci

Bir işletmenin ürünleri pazarda tutulduğu zaman, işletme kendini ürünlerini sürekli olarak geliştirme zorunluluğu içinde bulmaktadır. Ürünün pazarda başarılı olması için pazarlama bilgisi, ürün tanımlaması ve ürün tasarımı gibi konular arasında koordinasyon olmalıdır. Ürünlerin dört temel dönemi bulunmaktadır; sunuş (başlangıç), gelişme (büyüme), olgunlaşma ve düşüş (gerileme). Ürün yeni olduğu için sunuş döneminde talep düşüktür. Gelişme döneminde, talebin artması ve maliyetlerin düşmesiyle pazar payı artmakta ve kâr elde edilmeye başlanmaktadır. Olgunlaşma döneminde büyük hacimli üretim yapılırken üretimde maliyetler düşme göstermektedir. Ürün, satışların düşmesiyle birlikte kârların azalmasıyla, ömrünün son dönemi olan düşüş dönemine girmektedir. Sunuş döneminden düşüş dönemine kadar geçen süre üründen ürüne değişiklik göstermektedir. Yaşam sürecinin sonuna gelen ürünlerin yerine yeni ürünler geliştirilmeli ve üretilmelidir.

Ürün Tasarım Süreci

Tasarım; ürün, çevre, bilgi ve işletme kimliği ile ilişkili temel tasarım elemanlarının yaratıcı kullanımıyla müşteri memnuniyetini ve işletme karlılığını optimize etmeye çalışan bir süreçtir. Tasarım sürecinde önemli olan konular; somut çıktıların olması, yaratıcı bir faaliyet olması ve bilginin somut bir çıktıya dönüştürülmesidir. Tasarım; işletmelerin kar elde edebilmek için pazara sunduğu mal ve hizmetlerde risk alarak farklılık yaratmaya çalışması sürecinde oldukça önemlidir. Ürün tasarımı başta olmak üzere; ürünün ambalaj tasarımı, raf tasarımı, logosu ve satıldığı alanın tasarımı, tasarım konusuna dahildir. İnovasyon, farklı, değişik, yeni fikirler geliştirmek ve bunların uygulanarak ticari yarara dönüştürülmesi sürecidir. Tasarım, teknik ve ürün inovasyonunun temel elemanı olarak ürün üzerindeki etkisi daha geniş iken inovasyon yönetim alanı açısından tasarıma göre daha kapsamlıdır. Ürünün pazarda başarılı olması için tasarımının iyi yapılması yanı sıra tasarımın iyi uygulanması ve doğru üretim sürecinin seçilmesi önemlidir. Tasarım sürecinin temel basamakları:

a. Uyarıcı/Başlatan

b. Kavram Geliştirme

c. Proje Planlama

d. Tasarım Brifi

e. Tasarım Yeteneği Kaynağı

f. Kavram Tasarımı

g. Tasarım Spesifikasyonları

h. Kavram Geliştirme

i. Prototip ve Test

j. Detaylı Tasarım

k. Pazar Geliştirme

l. Teknik Geliştirme

m. Pazara Sürme

n. Değerlendirme

o. Destek ve İlaveler

p. Yeniden İnovasyon

Her işletmenin iç kolları ve etkilendiği dış faktörler farklı olduğundan tasarım süreci işletmelerde farklılık gösterebilmektedir. Tamamen yeni bir ürünün yaratılması beraberinde riski de getirdiğinden tasarım yönetiminde risk yönetimi de önemlidir. Tasarım sürecindeki en önemli aşamalar.., tasarım brifinin hazırlanması, kavram geliştirme, detaylı tasarım ve son çıktıların değerlendirilmesidir.

İşletmelerde Ürün Tasarım Kararları

Yaratıcılık tasarımda çok önemli bir konu ve bu konudaki en önemli kaynak da tasarımcılardır. Öte yandan işletme içinde tasarımcılar, tasarımın başarılı olması için tasarım faaliyetini tek başına yapmamalı bunun yerine işletme içindeki birçok fonksiyonun beraber ve etkileşim içinde hareket etmesi önemlidir.Tasarımın 4 C’si; yaratıcılık (creativty), karmaşıklık (complexity), uzlaşma (compromise) ve seçim (choice) dir. Tasarım sürecinde tasarım kararlarına işletmenin diğer fonksiyonları da dahil edilmelidir. Bu sürece tedarikçilerin de dahil edilmesi süreci daha etkili kılmaktadır. Tasarım süreci içerisinde ürünün fonksiyonelliği, estetiği, ergonomisi, kalitesi, teknolojisi, güvenilirliği, paketleme şekli, üretim süreci, ulaştırılması, patenti, sosyal ve çevre kaygıları gibi pek çok kararların verilmesi gerekmektedir. Tasarım ile ilgili kararlarda işletme fonksiyonlarının yanı sıra işletme dışı kaynaklardan –ki en önemlisi tedarikçilerdir- yararlanılmalıdır.

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler

Ürün tasarımını etkileyen, birbirinden bağımsız olmayan ve sınıflar arasında birbirini etkileyen nesnel ve nesnel olmayan etmenler vardır:

a. İşletme politikaları

b. Pazarlama olanakları

c. Ürün Özellikleri

d. Ekonomik etmenler

e. Üretim olanakları

Ürünün daha kaliteli ve etkili olması için tasarımda dikkat edilmesi gereken temel ilkeler bulunmaktadır:

a. Üründe kullanılan parça sayısının azaltılması

b. Ortak parça ve süreçlerin kullanılması

c. Standart parçaların kullanılması

d. Montaj sürecinin basitleştirilmesi

e. Ürün çeşitliliği için modülerlik kullanılması

f. Ürün özelliklerinin ve toleranslarının gerçekçi olması

g. Ürünlerin dayanıklı olması

Ürünün tasarımı yapılırken müşteri istek ve gereksinimleri ve işletme olanaklarıyla üretilebilmesi göz önünde bulundurulmalıdır.

Ürün Tasarım Araç ve Yöntemleri

Ürün kalitesi yüksek ve maliyeti en düşük düzeyde tutabilmek için tasarımda çeşitli araç ve yöntemler kullanılmaktadır:

a. Kalite Fonksiyon Yayılımı (Quality Function Deployment): Yeni ürün tasarımında ya da var olan bir ürünün iyileştirilmesinde kullanılan, müşteri gereksinim ve istekleri doğrultusunda firmanın başarısını garanti altına almaya yönelik, önleyici ve doğru sonuçlara ulaşmaya katkı sağlayan bir kalite geliştirme yöntemidir.

b. Değer Analizi/Mühendisliği (Value Analysis/Engineering): Müşteri istek ve gereksinimlerini karşılayan ürün fonksiyonlarına odaklanarak maliyet azaltan, alternatif ürün ve üretim seçenekleri türetmeyi amaçlayan bir ürün tasarım faaliyetidir.

c. Taguchi Yöntemi: Ürün ve üretim süreci kalite özelliklerindeki değişkenlik etkilerini azaltmak için Japon kalite uzmanlarından Genichi Taguchi’nin geliştirdiği deney tasarım yöntemidir.

d. Eş Zamanlı Mühendislik (Concurrent Engineering): Ürün ve süreç tasarımının eş zamanlı yapılması amacıyla tasarım sürecinin erken aşamalarında çok disiplinli takımların bir araya gelmesini sağlayan yaklaşımdır.

Üretim Süreci Seçimi

Üretim süreci seçimi, işletmenin sahip olduğu sermaye işgücü, donanım gibi olanakları kullanarak en uygun ve ekonomik üretim sürecini belirlemeye çalışmaktadır. İşletmelerde üretim sistemleri farklı bir şekilde sınıflandırılabilir; talebe göre, stoğa üretim, siparişe üretim ve siparişe göre montaj. Stoğa üretim; üretimlerin stokta tutulacak şekilde üretilmesi, siparişe göre üretim; müşteri siparişine göre üretim, bu siparişlere hızlı bir şekilde yanıt vermek amacıyla bazı parçaların önceden hazırda bulundurulup kullanılmasıdır. Ürün seçimi, ürün tasarımıyla iç içedir ve süreç seçimini doğrudan yönlendirmekte ve etkilemektedir. Süreç türleri altı gruptan oluşmaktadır:

a. Dönüşüm süreçleri

b. Şekil verme ve fabrikasyon süreçleri

c. Montaj süreçleri

d. Bitirme süreçleri

e. Nakliye süreçleri

f. Büro süreçleri

Talep yapısı, dikey bütünleşme derecesi, ürün ve hacim esnekliği, otomasyon düzeyi, ürün kalitesi ve müşteri ile ilişki derecesi süreç seçim kararlarını etkileyen önemli faktörler arasındadır. Süreç, talepteki ani çıkışları karşılayabilecek esnekliğe sahip olmalıdır. Dikey bütünleşme, işletmelerde, ileriye ya da geriye olabilmektedir. Pazara doğru bütünleşme, ileriye doğru bütünleşme iken, ürün hammadde kaynaklarına doğru bütünleşme de geriye doğru bütünleşmedir. Ürün ve hacim esnekliği işletmelerin değişen koşullara uyum sağlamalarında önemlidir. İşletmelerde istenilen otomasyon düzeyi üretim süreçlerinin seçiminde etkindir. Kalite, üretim sürecini seçiminde doğrudan önemlidir. En iyi süreç seçimi tek bir üründen ziyade ürün karmasının en iyi üretimini yapabilmek için uygun olarak yapılmalıdır. Süreç teknolojisinin seçiminde ise genel amaçlı, özel amaçlı ya da bilgisayar destekli makine ve donanım ya da bunların iki veya üçü beraber kullanılabilir. Bunların yanı sıra, alternatif süreçler ya da makineler arasından ekonomik temele dayalı olarak seçim yapılabilir ve bu durumda başabaş noktası analizi kullanılabilir. Başabaş noktası analizinin kullanıldığı durumlarda önce alternatif başlangıç yatırımları ve değişen maliyetler belirlenir. Günümüzde teknolojideki gelişmeler doğrultusunda otomasyona yönelmede artış görülmektedir.