Ünite 6: Üretim ve Kaynak Planlaması

Üretim Kaynakları Planlaması

Üretim kaynakları planlaması( Manufacturing Resource Planning – MRP II)nın amacı ihtiyaç hissedilen zamanda, ihtiyaç hissedilen mekanda ve ihtiyaç hissedilen miktarda kaynağı hazır bulundurarak üretimin verimliliğini daha da etkin hale getirmektir. Malzeme gereksinim planlaması ( Material Requirement Planning - MRP) na sonradan pazarlama, finans ve kapasite planlaması gibi özelliklerin dahil edilmesiyle MRP II sistemi ortaya çıkmıştır. Uluslararası literatürde bu iki planlamanın kavram olarak birbiriyle karıştırılmaması için MRP ve MRP II şeklinde adlandırılmışlardır.

Üretim kaynakları planlaması(MRP II) alanında öncü isimlerden Wight (1984) ‘a göre planlamanın ana özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Bir işletmede üretim sistemiyle finansal sistem özdeştir.
• İyi bir sistem gerçek sistemin benzetimi olmalıdır.
• MRP II, planlama ve kontrolün temel bileşenleri olan satışlar, ürünler, stoklar, iş merkezleri, üretim çizelgeleri, nakit akışları ve benzeri unsurları bütünleştiren bir sistemdir.

Amerikan Üretim ve Stok Kontrol Derneği (American Production Control and Inventory Control Society - APICS) MRP II’nin kullanımının artmasında ve gelişmesinde önemli bir role sahiptir. APICS’in, işletme fonksiyonlarını içine alan planlama ve kontrol faaliyetleri için kullandığı gösterim(Volman, vd., 2005) şekil 6.1’de verilmiştir. (s.136)

MRP II Kavramları ve Tarihsel Gelişim Süreci

Üretim yönetiminde bilgisayar destekli çalışmaya başlanmasını sağlayan önemli adımlardan biri de MRP yaklaşımıdır. 1960 yılında IBM firması tarafından üretilen ekonomik ilk bilgisayar MRP kavramının tanınmasında önemli bir role sahip olmuştur. Kullanımı yaygınlaşan bu sistemde bazı yetersizliklerin üstesinden gelebilmek için “Kapalı Çevrim MRP” (Closed Loop MRP - CL-MRP) olarak adlandırılan daha etkin bir sistem ortaya çıkmıştır. Kapalı Çevrim MRP’nin işletmelere sağladığı en büyük avantaj üretim programı(Master Production Schedule – MPS)nın atölyedeki iş durumu dikkate alınarak değiştirilebilir hale gelmesidir. Şekil 6.2’de (s.137) Kapalı Çevrim MRP sisteminin işleyişi detaylarıyla gösterilmiştir. Ayrıca Kapalı Çevrim MRP, kapasiteyi kontrol ederek ve mevcut kullanılabilir kapasitenin yeterli olmaması durumunda Ana Üretim Programına bir geri besleme göndererek MRP’nin sadece siparişleri planlayan malzeme yönetim aracı olmaktan çıkmasını ve üretim kontrolüne katkıda bulunmasını sağlamıştır.

MRP, kapasite gereksinim planlaması ile bütünleşerek kapalı çevrim MRP olmasıyla MRP II’nin temelini de oluşturmuştur.

1980’li yıllarda MRP II sistemleri, üretim ile doğrudan ilgili üretim planlama, üretim kontrol, kapasite planlama, ürün maliyetleme, muhasebe ve kısıtlı olarak finansman yönetimi dahil tüm faaliyetlerin yönetilmesini kapsayan bir sistem haline gelmiştir.

1990’lı yıllarda rekabetin artması, uluslararası pazarlara açılma gereksinimi, değişik coğrafi bölgelerde merkezi olan işletmeler için uluslararası firmaların genelinde entegrasyonun sağlanması ve klasik yaklaşımların yetersizliği gibi sebeplerden dolayı bilişim teknolojisi için yeni bir gereksinim doğmuştur. Bu gereksinim dogrultusunda ortaya yeni bir kavram, Kurumsal Kaynak Planlamas› (Enterprise Resources Planning - ERP) çıkmıştır.

Bu dogrultuda, MRP II ve ERP birbirinden bağımsız iki sistem değildir.Gelişim süreci boyunca birbirlerini kapsayarak gelişmektedirler.(s.138 Şekil 6.3)

Üretim Kaynakları Planlamasında Temel Modüller ve Uygulamaları

Üretim ve Satış Planlaması

Üretim ve satış planlamasının amacı, işletmenin değişken pazarın talebini, elinde bulunan üretim araçlarını, iş gücünü ve diğer kaynakları olabildiğince etkin bir şekilde kullanarak karşılamaktır. Bunu açmak gerekirse sürecin amacı, planlama dönemi boyunca maliyet giderlerini, iş gücündeki dalgalanmaları en aza indirgemek ya da belli üretim seviyesini korumaktır.

Üretim ve satış planlama, üretim hızını, işgücü büyüklüğünü, stokları ve diğer kontrol edilebilir kaynakları düzenleyerek, orta-uzun dönemde çıktı miktarını ve zamanlamasını planlama sürecidir. Tablo 6.1(s.140) de örnek bir üretim planı gösterilmektedir.

Ana Üretim Programlama

Ana üretim programlama (MPS) bağımsız talebin sağlanabilmesi için gerekli üretim hedeflerinin belirlenmesi için yapılan faaliyetleri kapsar.

Ana üretim programının üç temel amacı vardır;

• Müşteri memnuniyetini mümkün olabildiğince üst seviyede tutmak
• Malzeme, iş gücü ve üretim araçlarının en verimli şekilde kullanılmasını sağlamak
• Malzemeye yapılan yatırım düzeyini istenen seviyede tutmak.

Ana üretim planı belirlenirken, satış tahminleri ve müşteri siparişleri göz önünde bulundurulan iki önemli etkendir.

Taslak Kapasite Planlaması

Taslak kapasite planlaması (RCCP), ana üretim programını gerçekleştirebilmek adına kapasite problemlerinin yuzeysel bir şekilde saptanması ve gerekli düzeyinin belirlenmesi eylemidir. Bu planlama MRP II sisteminde malzeme planlama sistemleri ile birlikte yürütülür. Bu süreçte gerekli kapasite düzeyinin kullanılabilir işletme kapasitesiyle karşılaştırılması ve üretim çizelgelerinde düzenlemenin planlanması gerçekleştirilir. Bu planlamanın bir örneği Tablo 6.4(s.143)’te verilmiştir.

Malzeme Gereksinim Planlaması

Malzeme gereksinim planlaması, ana üretim programında bulunan ürünler için, brüt ihtiyaçlarına ve temin sürelerine bakılarak tek tek tüm parça ve bileşenlerin ne zaman sipariş verilebileceğini kesin olarak belirleme tekniğidir. Bu işlemin yapılması için gereken en önemli sistem de MRPdir. MRP yeterli miktarda ve uygun zamanda üretim kaynaklarının bulunmasını sağlar. Şekil 6.2(s.142)’de bu sistemin entegre üretim planlaması ve kontrol sistemi içindeki yerini görebilirisiniz.MRP’nin girdi ve çıktıları ise şekil 6.6(s.144)’da gösterilmektedir.

Ürün Ağacı

Ürün ağacı ya da malzeme listesi, bir ürünün yapısını tanımlamak için kullanılan bir kavramdır.

Ürün ağacı, ürünü tanımlayan ve oluşturan alt-montaj, parça ve bileşenlerin listesini içeren malzeme listesinin şematik görünümüne verilen isimdir. Ürün ağaçları, seviyelerine, kullanıldıkları bölüme ve işlevlerine göre farklılıklar gösterebilir. Bunun bir örneği s.144 şekil 6.7’de gösterilmiştir.

Stok Kayıtları

Stok kayıtları, depodaki tüm malzeme için malzeme giriş, çıkış, sipariş, temin süresi, temin yeri, sipariş miktarları gibi verilerin kayıt altına alındığı bir veri setidir.

MRP Mantığı

MRP işlemlerinde kullanılan temel kavramlar şu şekilde sıralanabilir:

• Brüt Gereksinim
• Teslim Alınacak Siparişler
• Eldeki/Kullanılabilir Stok
• Net Gereksinim
• Teslim Alınması Planlanan Siparişler
• Verilmesi Planlanan Siparişler

MRP tüm malzemelerin net gereksinimlerini ve gereksinim zamanlarını saptayarak brüt gereksinimlerin net gereksinimlere dönüştürülmesini sağlar. Bu işlemler şekil 6.8’de(s.147) verilen MRP formları üzerinde gösterilmektedir.

Kapasite Gereksinim Planlaması

Kapasite gereksinim planlaması (CRP), bir işletmenin MPS ile üretim kapasitesi arasındaki uyumu sağlayan çalışmaların yapılması eylemidir. CRP’nin yönetime destek sağladığı konular aşağıda listelenmiştir:

• Yeni tesis ve imalat sistemlerinin tasarımları,
• Mevcut kapasitenin yeni bir işi alabilmek için yeterliliğinin kontrolü,
• Mevcut ya da planlanan tesislerin yararlanılma düzeylerinin incelenebilmesi,
• Farklı rotaların veya öncelik kurallarının değerlendirilebilmesi,
• Süreç içinde işlem gören parçaların ve atıl kalan tesislerin belirlenmesi. Tablo 6.8’de (s.149) Kapasite Gereksinim Planlaması’na bir örnek gösterilmektedir.

Kurumsal Kaynak Planlaması

Kurumsal kaynak planlaması (Enterprise Resource Planning), işletmenin stratejik amaç ve hedefleri doğrultusunda müşteri taleplerini en uygun şekilde karşılayabilmek için farklı coğrafi bölgelerde bulunan tedarik, üretim ve dağıtım kaynaklarının en etkin ve verimli bir şekilde planlanması,koordinasyonu ve kontrol edilmesi fonksiyonlarını bulunduran bir yazılım sistemidir.