Ünite 4: Topoğrafik Analiz Uygulamaları

Sayısal Yükseklik Modeli

(Digital Elevation Model-DEM)

Topoğrafik analizler, yükseklik verisinin sayısal ortamda işlenmesi ve arazinin grafik olarak simülasyonunun yapılmasıdır. Verilen örnek uygulamada, SRTM (The Shuttle Radar Topography Mission) verisi kullanılacaktır.

SRTM Sayısal Yükseklik Modelinin Erdas Image Programında Görüntülenmesi

Adımlar sırasıyla şu şekildedir:

1. Erdas Image programda yeni bir “Viewer” açılır ve “\uygulama04” dizini altında bulunan “agri_dem.img” verisi görüntülenir.
2. “Viewer” üzerindeki “Utility” menüsünden “Inquire Cursor” ifadesi seçilir. Ekrana gelen görüntü üzerinde cursor gezdirilir. “Inquire Cursor” komut penceresinde bulunan “File Pixel” alanı altındaki değişen değerler, DEM verisindeki yükseklik değerleridir.

Eğim Haritası Üretilmesi (Slope)

1. Eğim haritası üretmek için Erdas Imagine ana ikon paneli üzerindeki “Interpreter” düğmesine basılır. Takiben “Topographic Analysis” ve “Slope” ifadeleri seçilerek “Surface Slope” komut penceresine erişilir.
2. “Surface Slope” komut penceresindeki “Input Dem File” alanı için, “\uygulama04” dizini altında bulunan “agri_dem.img” yükseklik verisi seçilir. “Output File” alanına “agri_egim.img” olarak yeni dosya ismi yazılır. Takiben “Output units” alanındaki seçeneklerden “Degree” (derece), veya “Percent” (yüzde) alanı işaretlenir ve “OK” düğmesine basılır.
3. Ekrana yeni bir “Viewer” açılır. “Open Layer” ile oluşturulan “agri_egim.img” dosyası “Viewer” üzerine getirilir.
4. Oluşturulan eğim haritasını istenilen aralıklarda renklendirmek için “Viewer” üzerindeki “Open Layer” düğmesi seçilerek “Select Layer to Add” komut penceresine erişilir. Takiben “Raster Options” düğmesine basılır ve “Display As” alanına “Pseudo Color” ifadesi getirilerek “OK” düğmesine basılır.
5. “Viewer” üzerindeki “Raster” menüsünden “Attributes” ifadesi seçilerek “Raster Attributes Editor” komut penceresi ekrana açılır. Bu komut penceresinde bulunan “Row” sütunundaki değerler, derece cinsinden eğimleri temsil eder.
6. “Raster Attribute Editor” komut penceresindeki “Row” sütununda “0-5” dereceye kadar olan kısım, klavyenin “Shift” tuşuna basılarak fare ile seçilir. Seçili halde iken “color” sütunundaki renklerin üzerine gelerek farenin sol tuşuna basılır ve kırmızı renk tanımlanır.
7. “Row” sütunu altında “6-10” derecelerini içeren sıralar seçilir ve yeşil renk tanımlanır.
8. “Row” sütunu altında “11-20” derecelerini içeren sıralar seçilir ve mavi renk tanımlanır.
9. Benzer şekilde “Row” sütunu altında “21-40” derecelerini içeren sıralar seçilir ve mor renk tanımlanır.
10. Renk seçimi açısından son olarak “Row” sütunu altında “41-89” derecelerini içeren sıralar seçilir ve sarı renk tanımlanır.
11. Böylece eğim haritası istenilen renk aralıklarında görüntülenmiş olur.

Bakı Haritası Üretmek (Aspect)

1. Bakı haritası üretmek için Erdas Imagine ana ikon paneli üzerindeki “Interpreter” düğmesine basılır. Takiben “Topographic Analysis” ve “Aspect” ifadeleri seçilerek “Surface Aspect” komut penceresine erişilir.
2. “Surface Aspect” komut penceresinin “Input Dem File” alanındaki “\uygulama04” dizininin altında bulunan “agri_dem.img” yükseklik verisi seçilir. “Output File” alanına “agri_baki.img” yeni dosya ismi yazılır ve “OK” düğmesine basılır.
3. Ekrana yeni bir “Viewer” açılır. “Open Layer” ile oluşturulan “agri_baki.img” dosyası “Viewer” üzerine getirilir.
4. Oluşturulan bakı haritasını, istikamet yönlerine uygun renklendirmek için “Viewer” üzerindeki “Open Layer” düğmesi seçilerek “Select Layer to Add” komut penceresine erişilir. Takiben “Raster Options” düğmesine basılır ve “Display As” alanına “Pseudo Color” ifadesi getirilerek “OK” düğmesine basılır.
5. “Viewer” üzerindeki “Raster” menüsünden “Attributes” ifadesi seçilerek “Raster” düğmesinde “Attributes Editor” komut penceresi görüntülenir. Bu komut penceresinin “Value” sütunundaki değerler istikamet derecelerini belirtir,
6. “Value” sütunu altında “1°-90°” (Row sütunu için 1-64 arası) aralığı seçilir ve kırmızı renk tanımlanır.
7. “Value” sütunu altında 91°-180° (Row sütunu için 65-128 arası) aralığı seçilir ve aynı yöntem ile mavi renk tanımlanır.
8. Benzer şekilde “Value” sütunu altında 181°-270° (Row sütunu için 129-192 arası) aralığı seçilir ve yeşil renk tanımlanır.
9. Aynı yöntem ile “Value” sütunu altında 271°358° (Row sütunu için 193-254 arası) aralığı seçilir ve sarı renk tanımlanır.
10. Böylece bakı haritası belirlenen renk aralıklarında ve istimetlerine göre görüntülenmiş olur.

Gölgeli Kabartma Haritası Üretmek (Shaded Relief)

1. Gölgeli kabartma haritası üretmek için Erdas Imagine ana ikon paneli üzerindeki “Interpreter” ikonuna basılır. Takiben “Topographic Analysis” ve “Shaded Relief ” ifadeleri seçilerek “Shaded Relief ” komut penceresine erişilir.
2. “Shaded Relief ” komut penceresi üzerinde “Input DEM” alanında “\uygulama04” dizini altında bulunan “agri_dem.img” yükseklik verisi seçilir. “Output File” alanına “agri_kabarti.img” olarak yeni dosya ismi yazılır. “Ignore Zero in Output Stats” alanı işaretlenir. “Solar Azimuth” alanına “45” ve “Solar Elevation” alanına “30” değerleri girilir. “DEM Scale” alanına “3” değeri girilir ve “OK” düğmesine basılır.
3. Sonucun ekranda görüntülenmesi aşamasında, ekrana yeni bir “Viewer” açılır. “Open Layer” ile oluşturulan “agri_kabarti.img” dosyası “Viewer” üzerine getirilir.

Renkli Kabartma Haritası Üretmek (Painted Relief)

1. Renkli kabartma haritası üretmek için, Erdas Imagine ana ikon paneli üzerindeki “Interpreter” düğmesine basılır. Takiben “Topographic Analysis” ve “Painted Shaded Relief ” ifadeleri seçilerek “Painted Shaded Relief ” komut satırına erişilir.
2. “Painted Relief” komut penceresinde “Input DEM” alanındaki “\uygulama04” dizini altında bulunan “agri_dem.img” seçilir. “Output File” alanına “agri_renkli.img” yeni dosya ismi yazılır. “Ignore Zero in Output Stats” alanı işaretlenir. “Solar Azimuth” alanına “45” ve “Solar Elevation” alanına “30” değerleri girilir. “DEM Scale” alanına “3” değeri girilir ve “OK” düğmesine basılır.
3. Ekrana yeni bir “Viewer” açılır. “Open Layer” ile oluşturulan “agri_ renkli.img” dosyası “Viewer” üzerine getirilir.

Raster Eşyükselti Eğrisi Haritası Üretmek (Raster Contour)

1. Eşyükselti Eğrisi haritası üretmek için Erdas Imagine ana ikon paneli üzerindeki “Interpreter” düğmesine basılır. Takiben “Topographic Analysis” ve “Raster Contour” ifadeleri seçilerek “Raster Contour” komut penceresine erişilir.
2. : “Raster Contour” komut penceresi üzerinde “Input DEM” alanına “\uygulama04” dizini altında bulunan “agri_dem.img” yüksekik verisi seçilir. “Output File” alanına “agri_munhani.img” yeni dosya ismi yazılır. İsteğe göre münhani aralıkları “Contour Interval” alanına girilecek yeni değerle değiştirilebilir. “OK” düğmesine basılarak işlem başlatılır.
3. Bu aşamada sonuç verinin ekranda görüntülenebilmesi için ekrana yeni bir “Viewer” açılır. “Open Layer” ile oluşturulan “agri_munhani.img” dosyası “Viewer” üzerine getirilir
4. “Viewer” üzerindeki “Raster” menüsünden “Attributes” ifadesi seçilerek “Raster Attributes Editor” komut penceresi ekrana açılır. Bu komut penceresinde “Elevation” sütunu altındaki değerler, münhanilerin deniz seviyesinden olan yüksekliklerini belirler. İstenmesi halinde münhani yüksekliklerini içeren renkler seçilerek değiştirilebilir.

Görünürlük Analizi (Viewshed Analysis)

1. Ekrana yeni bir “Viewer” açılır. Açılan “Viewer”a “\uygulama04” dizini altında “bilsat_iskenderun.img” görüntüsü “Open Layer” ile getirilir. “Raster Options” sekmesine basılarak “Fit to Frame” işaretlenir ve “OK” düğmesine basılarak, uydu görüntüsü ekrana getirilir. Aynı “Viewer” üzerinde tekrar “Open Layer” aletine basılır ve “\uygulama04” dizini altında “iskenderun_dem.img” yükseklik verisi seçilir. “Raster Options” sekmesinde “Clear Display” çeki kaldırılır. “OK” düğmesine basılarak görüntü aynı “Viewer” üzerine getirilir.
2. “Viewer” üzerinde “View” menüsünden “Arrange Layers” ifadesi seçilerek tek bir “Viewer”da iki farklı görüntünün olduğu gözlenir. Yine “Viewer” üzerinde “Utility” menüsünde “Swipe” ifadesi seçilerek, açılan “Viewer Swipe” komut penceresinde cursor sağa sola kaydırılarak DEM verisi ve uydu görüntüsü üst üste olduğu gözlenir.
3. : “Viewer” üzerindeki “Utility” menüsünden “Image Drape” ifadesi seçilerek 3 boyutlu arazi görüntüsü elde edilir. Bu görüntü yükseklik verisini “Iskenderun_dem.img” görüntüsünün üzerine “Eye” (Gözlemci) ve “Target” (Hedef) isimli işaretler açılır.
4. Detay seviyesinin ayarlanması için “Image Drape” “Viewer”ında “Viewer” menüsü altında “LOD Control” ifadesi seçilir. Takiben açılan “Level of Detail” komut penceresindeki “DEM LOD %” alanına “100” değeri ve “Raster LOD %” alanına “100” değeri girilir ve “Apply” düğmesine basılır. Böylece DEM üzerindeki uydu görüntüsü detayları daha belirgin hale gelir. “Close” düğmesine basılarak “Level of Detail” komut penceresi kapatılır.
5. Erdas Imagine ana ikon panelinde “Interpreter” düğmesine basılır. Takiben “Topographic Analysis” ve “Viewshed” ifadeleri seçilir. “Viewer Selection Instructions” komut penceresinin açılması sağlanır. “Bilsat_iskenderun. img” ve “İskenderun_dem.img” görüntülerinin bulunduğu “Viewer” üzerine farenin sol tuşu ile basılır. Böylece iki görüntü birbiriyle bağlanmış olur ve “Viewshed” komut penceresinin ekrana açılması sağlanır.
6. “Viewshed” komut penceresindeki “Function” sekmesi aktif hale getirilir ve “Output Type” alanında “Multiple Viewsheds” ifadesi seçilir. Sağ ekrandaki “Color” ve “Definition” sütunları altındaki renk ve anlamları (Hidden: Görünmeyen alanlar, Visible: Görünen Alanlar, Perimeter: Görüş alanı) incelenir. Renkler isteğe göre değiştirilebilir.
7. “Viewshed” komut penceresinde “Observers” sekmesi seçilir. “Observer” komut penceresi, gözlemcinin bulunduğu yerin X ve Y koordinatlarını, “ASL” deniz seviyesinden olan yüksekliğini, “AGL” araziden olan yüksekliği, “Range” menzili, “Azimuth” istikameti ve “FOV” görüş sahası açısı bilgilerini içerir. Yapılacak analize göre bu değerler değiştirilebilir. X koordinatına 252789, Y koordinatına da 4089218 değerleri girilerek gözlemci istenen yere yerleştirilir. “Viewer” üzerinde fare yardımı ile de gözlemcinin yeri değiştirilebilir. Diğer değerler default olarak kabul edilir ve “Apply” düğmesine basılır.
8. “Viewshed” komut penceresindeki değerlere göre 1. gözlemcinin görebileceği alanlar açık mavi olarak, göremeyeceği yerler ve görüş alanı dairesi kırmızı olarak görülür. Bir 2. gözlemci eklenmek istenmesi durumunda, “Viewshed” komut penceresinde “Create” düğmesine basılır. Komut penceresine gelen 2. satırda X koordinatına 256285, Y koordinatına da 4082872 değerleri girilir. “Apply” düğmesine basılır. 1 ve 2 nolu gözlemcinin görüş alanları çıkarılır.
9. Gözlemci ve hedefin durumunu düzenlemek ve “Viewer”lar arasındaki bağlantıyı sağlamak için, “Viewer” üzerindeki “Eye”, fare yardımı ile 1 nolu gözlemcinin üstüne, “Target” da 2 nolu gözlemcinin üstüne getirilir. Aynı işlemin tersi de yapılır. Böylece “Image Drape Viewer”ında gözlemci ve hedefin durumuna göre değiştiği görülür.
10. Gözlemciden hedefe bakışın parametrelerini ve grafiğini incelemek için “Image Drape” “Viewer”ındaki “Position” menüsünden “Current Position” ifadesi seçilir. Ekrana açılan “Position Parameters” komut penceresinden istenilen bilgilere ulaşılır.
11. Yapılan görünürlük analizini kayıt etmek için “Viewshed” komut penceresindeki “Save Image” düğmesine basarak “Save Viewshed Image” komut penceresine “gorunurluk_analizi.img” yeni dosya ismi yazılır “OK” düğmesine basılır. “Viewshed” komut penceresi kapatılır.
12. Yapılan görünürlük analizinin sonuçlarını sorgulamak için, ekrana yeni bir “Viewer” açılır ve “gorunurluk_analizi.img” verisi eklenir.
13. Görünürlük analiz sonucu oluşan verinin sorgulanması için “Viewer”da “Raster” menüsü altında “Attributes” ifadesi seçilerek “Raster Attributes Editor” komut penceresine ulaşılır.
14. “Raster Attribute Editor” komut penceresindeki “Edit” menüsü altında “Add Area Column” ifadesi seçilir. Ekrana açılan “Add Area Column” komut penceresinde “Units” alanına “Acres” (Dönüm) ifadesi yazılır. “OK” düğmesine basılır. Böylece görünürlük analizi sonucunda alan bilgisi oluşturulmuş olur.

Tüm bu süreçler kitabımızda uygulama sürecine ilişkin ekran görüntüleri ile detaylı olarak sunulmuştur.