Ünite5: Vergi Kabahat ve Cezalarının Sona Ermesi

Giriş

Kendisine ceza kesilen muhatap cezayı gönüllü olarak öder veya idari yollara başvurarak itirazda bulunur yahut dava açma yoluna gider. İster idari ister dava yolu olsun bunların bazıları sadece kabahatler; bazıları ise kabahatlerin cezalarını (kısmen veya tamamen) ortadan kaldırır.

Ödeme

Hukuka uygun olarak kesilen vergi cezasının en doğal ortadan kalkma yolu usulüne uygun ödenmesidir. Vergi cezalarının ödeme süreleri muhatabının işlemi yargı yoluna götürüp götürmemesine göre farklı düzenlenmiştir. Cezaya dava açılmamışsa otuz günlük dava açma süresinin sonunu takip eden bir ay içinde, dava açılmışsa vergi dairesinde düzenlenecek ihbarnamenin ilgiliye tebliğ tarihinden itibaren başlayarak bir ay içinde ödenmesi gerekir.

Kişiliğin Sona Ermesi

Ölüm

VUK’da cezaların şahsiliği ilkesine uygun şekilde “ölüm halinde vergi cezası düşer” hükmüne yer verilmiştir. Cezalar mirasçılardan istenemez. Ancak ölümden önce kesilmiş ve ödenmiş cezalar üzerinde ölümün etkisi olmaz. Ölüm karinesinin de etkisi ölüm gibi olmakla birlikte, salt gaiplik kararıyla vergi cezalarının ortadan kalktığı da söylenemez.

Tasfiye

Tüzel kişiler canlı varlık olmadıklarından ölmeleri söz konusu değildir. Hukuki varlıklarını tasfiye adı verilen sürecin sonuna kadar sürdürürler. Tasfiye edilmiş ve ticaret sicilinden silinmiş şirket aleyhine tasfiye sonuna kadar ceza kesime işlemi yapılabilir.

Af

Af ile devlet ve ceza muhatabı arasında kurulan ceza infaz ilişkisi ortadan kalkar. Devlet şartlarını kendi koyduğu biçimde verdiği cezalardan tek taraflı feragat etmektedir.

Terkin

Kanunda öngörülen şartların meydana gelmesi halinde vergi ve cezaların Maliye Bakanlığınca kısmen veya tamamen ortadan kaldırılmasıdır.

Terkinden Yararlanma Şartları

·Doğal afete maruz kalınması: Doğal afetler öngörülmeyen, önlenemeyen ve öngörülse bile önlenemeyen yangın, yer sarsıntısı, yer kayması, su baskını, kuraklık, don, kasırga vb afetlerdir.

·Varlıkların veya mahsullerin belli ölçüde kaybedilmesi: Gelir ve kurumlar vergisinde varlıkların en az üçte biri, arazi vergilerinde mahsullerin en az üçte biri kaybedilmiş olmalıdır.

·Belirli vergilerin cezalarından olmak: Bu vergiler gelir ve kurumlar vergisi ile arazi vergisidir.

Gelir Vergilerinde Terkin Uygulanması

Terkinde biri yararlanmanın tespiti diğeri terkin edilecek miktarın belirlenmesi olmak üzere iki aşama bulunur. Varlıkların en az üçte birinin kaybedilmesi halinde terkinden yararlanmak mümkündür. Mükellefin terkinden yararlanabileceği anlaşıldıktan sonra sora cezanın ne kadarının terkin edileceği meselesinin çözümlenmesine gelir. Cezanın terkin edilecek miktarının belirlenmesi doğal afetlerin verdiği zararla mütenasip olmasına bağlanmıştır.

Arazi Vergilerinde Terkin Uygulanması

Doğal afetler nedeniyle mahsullerinin en az üçte birini kaybeden mükellefin afete uğrayan arazi için zararın meydana geldiği hasat veya devşirme yılına ait tahakkuk ettirilen arazi vergisi borcu ve cezaları terkin edilecektir. Terkin edilecek miktar ise, mahsullerdeki kayıp oranı dikkate alınarak belirlenecektir.

Yanılma

Mükellef açısından hukuka uygunluk sebebi oluşturmaktadır. Yanılma sadece cezayı ortadan kaldırır, vergiyi ortadan kaldırmaz. Vergiye ilişkin gecikme faizi de hesaplanmaz. İdare sadece vergiyi tarh edip tahsil yoluna gider.

Hata

Vergi cezalarında yapılan hataları, vergi hataları için öngörülen usul ve şartlarda düzeltileceği belirtilmiştir.

Hatalı cezayı ortadan kaldıran, geri alan ve baştan itibaren sonuçlarını ortadan kaldıran işleme düzeltme denir. Düzeltmenin yapılmasıyla yargıya gitmeden uyuşmazlık çözülmüş olur. Hatanın düzeltilmesine ilgili vergi dairesi müdürü karar verir.

Hatalı vergi ve/veya ceza kesinleşmiş olsa bile, zamanaşımı süresi içinde hatanın varlığı ileri sürülerek düzeltilir.

Hatalar cezalandırma hataları ve hesap hataları şeklinde ortaya konabilir.

Cezalarda İndirim

Ceza muhatabının tek taraflı irade ile kullanabildiği yenilik doğuran nitelikte bir haktır. Cezalarda indirim talebini reddetme konusunda idarenin takdir hakkı bulunmamaktadır.

Cezalarda İndirim Şartları

·Başvuru yapılması: İndirimden yararlanmak isteyen kişi tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde vergi/ceza ihbarnamesini gönderen vergi dairesine başvurmuş olmalı

·Vergi aslı ve cezasının dava konusu yapılmaması

·Kanuni sürede ödeme: Ödemelerin vadesinde yapılmaması durumunda mükellef veya ceza muhatabı indirimden yararlanamaz.

Cezalarda İndirim Oranı

·Vergi ziyaı kabahatinde verilecek cezanın birinci defada yarısı, müteakiben kesilenlerde üçte biri,

·Genel ve özel usulsüzlük kabahatlerinde cezanın her defasında yarısı indirime konu edilmektedir.

Mücbir Sebepler

Vergi ödevlerinin yapılmasına engel olacak şekilde, mükellef iradesi dışında meydana gelen ve katlanılması gerekmeyen dış baskılardır. Mücbir sebepler kanunda dört bent halinde sayılmış (VUK m.13), ancak kanunda sayılanla sınırlı olmadığı, sayılanlara benzer hallerde de mücbir sebebin dikkate alınacağı belirtilmektedir.

Mücbir sebebin vergi kabahat ve cezaları üzerindeki etkisi, süreleri durdurması yanında cezaların kesilmesini engellemesi olarak karşımıza çıkar.

Zamanaşımı

Belli bir sürenin geçmesi ile vergi dairesinin ceza kesme yetkisini ortadan kaldırır.

Ceza Kesme Zamanaşımı

·Vergi ziyaı kabahatinde ceza kesme zamanaşımı: Kabahatin bağlı olduğu vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın birinci gününden başlayarak beş yıldır.

·Özel usulsüzlük kabahatinde ceza kesme zamanaşımı: Kabahatin yapıldığı yılı takip eden yılın birinci gününden başlayarak beş yıldır. Damga vergisinde özel usulsüzlük kabahatinde ise iki yıldır.

·Genel usulsüzlük kabahatlerinde ceza kesme zamanaşımı: Kabahatin yapıldığı yılı takip eden yılın birinci gününden başlayarak iki yıldır.

·Ceza kesme zamanaşımını durduran ve kesen haller: Vergi dairelerinde matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurulması zamanaşımını durdurur. Vergi dairesi tarafından mükellefe ceza ihbarnamesinin gönderilmesi zamanaşımını keser.

Ceza Tahsil Zamanaşımı

Bir vergi cezasının vadesinde ödenmemesi üzerine vergi idaresinin de harekete geçmemesi halinde vergi dairesinin bu cezayı cebri icra yoluyla tahsil etme yetkisini zaman ile sınırlandıran bir sonuç doğurur. Vergi ziyaı, özel ve genel usulsüzlük kabahatlerinin cezalarının vadelerinin rastladığı yılı izleyen yılın başından itibaren beş yıl içinde tahsil edilmelidir.

Mükellefin yabancı ülkede olması, hileli iflas hali ve terekenin tasfiyesi nedeniyle takibin imkânsızlığı ceza tahsil zamanaşımını durdurur. Ödeme, haciz takibi, ödeme emrinin tebliği, mal bildirimi, ihtilaflı amme alacaklarında mahkemelerce bozma kararı verilmesi, alacaklı amme idaresinin borçlu amme idaresine yazılı başvurusu tahsil zamanaşımını keser. Durma sebebi ile işleyen süre sebep devam ettiği sürece işlemez.

Cezadan Vazgeçme

Ceza Kesmekten Vazgeçme

Belirli parasal tutarın altındaki cezaların takibi ekonomik olmayacağı için ceza kesilmez ve dolayısıyla tahsil yoluna gidilmez. Damga vergisi hariç diğer vergilerin her biri için 2018 yılı için 24 tl’ye baliğ olmayan cezalar kesilmez.

Cezanın Tahsilinden Vazgeçme

Vergi cezaları için yapılan takip sonucunda tahsili imkânsız olduğu veya tahsili için yapılacak giderlerin alacaktan fazla bulunduğu anlaşılan 10tl’ye kadar amme alacakları, tahsil zamanaşımı süresi beklenilmeksizin tahsilinden vazgeçilip terkin olunabilir.

Pişmanlık ve Islah

Mükellef ve vergi sorumlusunun belirli bir vergi kabahatini işledikten sonra kabahati kendiliğinden vergi dairesine haber vermesi halinde ceza kesilmesini önleyen bir kurumdur. Mükellefin pişmanlık dilekçesini vermesi pişman olduğunu gösterirken, yapması gerekenleri yerine getirmesi de ıslah olduğunu gösterir.

Pişmanlığın Kapsamı

Pişmanlığın kapsamına sadece vergi ziyaı kabahati alınmış, genel ve özel usulsüzlük kabahatleri kapsam dışı bırakılmıştır.

Pişmanlıktan Yararlanma Şartları

Başvurulmasına rağmen aşağıda belirtilen şartlara uyulmaması halinde pişmanlık talebi geçerliliğini yitirir, vergi cezası ile verginin tarhiyatı yoluna gidilir.

·Pişmanlık dilekçesi verme: Kabahat konusu fiil ihbar edilmeden veya vergi incelemesine alınmadan veyahut takdir komisyonuna sevk edilmeden önce mükellefin durumu ilgili makamlara dilekçe ile kendiliğinden haber vermesi gerekir.

·Dilekçeden sonra beyanname verilmesi: Dilekçe verme tarihinden başlayarak on beş gün içinde beyanda bulunmak gereklidir.

·Vergi asıllarıyla birlikte pişmanlık zammının ödenmesi: Mükellefçe haber verilen ödeme süresi geçmiş vergilerin geciktiği her ay ve kesri için gecikme zammı oranında bir pişmanlık zammı ile birlikte haber verme tarihinden başlayarak on beş gün içinde ödenmesi gerekir.

Uzlaşma

Vergi hukukunda uzlaşma özel hukuktaki tahkimin özel bir görünümüdür. Mükelleflerle vergi idaresi arasındaki uyuşmazlığın yargıya gidilmeden taraflarca görüşülerek ve karşılıklı rıza içinde çözülebilmesini sağlayan barışçıl bir yoldur. Uzlaşma ile uyuşmazlık kesin olarak çözüldüğünden tarh edilen vergi ve kesilen cezaya ilişkin dava yolu kapanır.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma

Henüz vergi tarh edilmeden ve/veya ceza kesilmeden önce vergi idaresi ile mükellef arasında uzlaşma görüşmeleri yapılmasına olanak sağlar.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı

·Tarh edilecek vergi veya kesilecek ceza bir vergi incelemesine dayanılarak salınmak durumunda olan bütün vergi, resim ve harçlara ilişkin olmalıdır.

·Uzlaşma kapsamına orta ve hafif nitelikteki fiillerle sebebiyet verilen vergi ziyaı kabahati girer. Ağır nitelikteki fiillerle işlenmiş vergi ziyaı kabahati kapsam dışıdır.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Komisyonları

Komisyonlar biri başkan olmak üzere üç üyeden oluşur ve üye tam sayısının katılması ile toplanır, oyçokluğu ile kararlar alınır.

Uzlaşma Talebi, Süresi ve Daveti

Uzlaşmayı harekete geçirmek için bu konuda ya mükellefin talebinin olması ya da inceleme elemanının mükellefi uzlaşmaya davet etmiş olması şeklinde iki yol vardır. Ancak uzlaşma talebinin vergi incelemesinin başlamasından, son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen sürede yazılı başvuru şeklinde yapılması gerekir.

Uzlaşma Görüşmeleri

·Uzlaşmanın sağlanamaması: Mükellefin uzlaşma görüşmelerine katılmaması veya katılmakla birlikte uzlaşmaması durumudur.

·Uzlaşmanın sağlanması: Görüşmeler sonucunda uzlaşmaya varılabilir, yani anlaşma sağlanmış olabilir. Uzlaşmanın sağlanması tarafların tarh edilecek vergi ve kesilecek cezaların üzerinde görüş birliğinde olmaları demektir. Düzenlenen tutanağın bir nüshası derhal mükellefe tebliğ edilir. Bu tutanak tahakkuk fişi yerine geçer. Uzlaşmanın kısmi olarak gerçekleştirilmesi durumunda ise, bu husus ve uzlaşılan kısım tutanakta gösterilir.

Tarhiyat Sonrası Uzlaşma

Vergiler tarh edildikten ve/veya cezalar kesilip tebliğ edildikten sonra otuz gün içinde başvurulması şartıyla gidilebilecek bir idari yoldur.

Tarhiyat Sonrası Uzlaşmanın Kapsamı

Uzlaşma kapsamına ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergiler (resim ve harçlar dâhil) ile bunlara ilişkin olarak kesilen sadece orta nitelikli fiillerle işlenen vergi ziyaı kabahati girer.

Uzlaşma Başvuru ve Şartları

Vergi ziyaı kabahati için uzlaşmada mükellefin kanunda belirtilen şu sebeplerden en az birini ileri sürmesi ve varlığı aranır:

·Vergi ziyaına sebebiyet verilmesinin kanun hükümlerine yeterince nüfuz edilememesinden kaynaklanması

·Mükellefin yanılma hali içinde bulunması

·Tarhiyatın vergi hatasını içermesi

·Yargı ile idarenin görüş farklılığı içinde bulunması

Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Komisyonları

Vergi ve/veya ceza konusundaki ihtilaf mükellefle vergi dairesi arasındadır. Maliye Bakanlığı komisyonların kurulmasını, miktar, yer ve konu olarak belirleme yetkisine sahip kılınmıştır.

Uzlaşma Talebinin Ön İncelemesi

Uzlaşma komisyonunun sekretaryası uzlaşma talebini komisyona sevk etmeden önce talebin, şekil ve süre koşullarına uygunluğu ile uzlaşmaya taraf olabilmek açısından komisyonun yetkili olup olmadığı yönünden ön incelemeye tabi tutar. Talep ya reddedilir ya da kabul edilir. İnceleme sonucunun red olması halinde mükellef kesin ve yürütülebilir nitelikte tek yanlı bir idari işlemle karşı karşıya demektir, bu karar idari davaya konu olabilir.

Uzlaşmaya Davet

Ön inceleme sonucunda talebin kabul edilmesi halinde, mükellefe, bizzat veya özel vekâletname ile yetkilendirilen vekili ile katılması için, uzlaşma görüşmesinin tarihi, yer ve saati komisyon sekretaryası tarafından yazı ile en az on beş gün önceden bildirilir.

Uzlaşma Görüşmeleri

·Uzlaşmanın sağlanamaması: Mükellefin uzlaşma görüşmelerine katılmaması veya katılmakla birlikte uzlaşmaması durumudur.

·Uzlaşmanın sağlanması: İdare ile mükellefin yeni şartlarda anlaştıkları bir hukuki ilişki oluşturmaları demektir. Bir kere uzlaşma sağlandıktan sonra uzlaşmanın bir tarafın tek taraflı olarak vazgeçmesi veya tutanağın iptali mümkün değildir. Tutanağın vergi dairesine ulaşması üzerine uzlaşma öncesi tarh ve tebliğ edilen vergi/ceza uzlaşılan şartlara göre düzeltilir.

Dava Açma

Ceza kesme işlemi hakkında, yargının belirlenen bir süreç takip ederek vereceği karar uyuşmazlığı sonlandırır. O halde dava açma, vergi uyuşmazlıklarının çözüm yollarından biridir. Yargı yolu ilk derece mahkemesi sıfatıyla vergi mahkemesine davanın açılmasıyla başlayan ve kesin karar ile sonuçlanan yargılama sürecini ifade eder.

Vergi ve Cezalara Karşı Vergi Mahkemesinde Dava Açma

Vergi Davasının Tarafları

Vergi cezalarında davacı tarafı aleyhlerine vergi ve/veya cezalandırma işlemi yapılan kişiler, davalı tarafı da cezalandırma işlemini yapan vergi dairesi oluşturur.

Davanın Açılması

Dava, davacının mahkemeye vereceği dava dilekçesi ile açılır. Dava açma süresi cezalandırma işleminin tebliğinden itibaren 30 gündür. Bu sürenin adli tatil süresine isabet etmesi halinde, davanın adli tatilin bitimini takip eden yedi gün içinde açılması gerekir.

Dava Süreci

Dava dilekçesi mahkemeye ulaştığında, mahkeme dilekçe üzerinden ilk incelemesini çeşitli hususlardan yapar. Bu hususlarda sorun olmaması halinde mahkeme dilekçe ve eklerini davalıya tebliğ eder. Davalı otuz gün içinde savunmasını yaparak mahkemeye verir. Davacı da, davalının birinci savunmasına karşı otuz gün içinde cevap verir. Bu cevabı mahkeme davalıya tebliğ eder. Davalı da ikinci savunmasını sunar ve mahkeme aracılığıyla davacıya tebliğ edilir. Davacının ikinci savunmaya cevap verme hakkı yoktur. Artık dava dosyası tekemmül etmiş ve karar verme aşamasına gelinmiştir. Kararlar uyuşmazlık konusunun tutarına göre tek hâkim veya kurul tarafından verilir.

Mahkemenin verdiği nihai karar taraflara tebliğ edilir. Karar davacı mükellefin lehine sonuçlanmışsa, dava konusu işlem karara uygun şekilde iptal edilerek terkin işlemi gerçekleştirilir. Mükellef aleyhine karar verilmişse, vergi dairesi tarh edilen vergi ve kesilen cezaları tebliğ eder ve bir ay içinde vergi ve/veya cezanın ödenmesini ister.

Vergi Mahkemesi Kararlarına Karşı Kanun Yolları

Vergi mahkemelerinin parasal tutarı 2018 yılı için 5.000 tl’yi geçmeyen nihai kararları kesin olup, istinaf ve temyiz yoluna gidilemez. Bu sınırı aşan tutardaki uyuşmazlıklar için önce istinaf yoluna gidilir. İstinaf mahkemelerinin kararlarının parasal tutarı 2018 yılı için 117.000 tl’yi geçmemesi halinde bunların verdikleri nihai kararlar kesindir. Bu sınırı aşan tutardaki uyuşmazlıklar için istinaftan sonra temyiz yoluna gidilebilir.

·Olağan Kanun Yolları: Vergi mahkemelerince verilen nihai kararlara karşı kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde Bölge İdare Mahkemesi nezdinde istinaf yoluna; Bölge İdare Mahkemesi kararlarına karşı tebliğden itibaren otuz gün içinde Danıştay nezdinde temyiz yoluna gidilebilir.

·Olağanüstü Kanun Yolları: Kanun yararına bozma, istinaf ve temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlar için, yargılamanın yenilenmesi ise mahkemelerin kesinleşmiş kararlarının sonucunu etkileyen nitelikteki sebeplerin ortaya çıkması halinde başvurulan yollardır.