Ünite 7: Vergi Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

Vergi Uyuşmazlığı ve Çözüm Yolu Kavramı

Vergi Uyuşmazlığı Kavramı, Tanımı ve Özellikleri

Vergi uyuşmazlığı, vergilendirme yetkisine sahip merkezi ve yerel idarelerle yükümlü arasında yetki ve görevlerin yerine getirilmesinde hukuk kurallarına aykırı hareket nedeniyle oluşan görüş ayrılıklarıdır.

Uyuşmazlığın Türleri

Maddi ve biçimsel vergi yükümlüklerine aykırı davranışlar sonucu vergi idaresi ile yükümlü arasında uyuşmazlıklar ortaya çıkabilir. Ortaya çıkan uyuşmazlıkta, vergi cezası olarak ortaya çıkabilir. Bu cezalardan bir kısmı bağımsız yargı organları tarafından belirlenirken bir kısmı da vergi idaresi tarafından belirlenmektedir. Uyuşmazlıklar çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir:

• Vergi idaresinin işlemlerinden doğan uyuşmazlıklar
• Vergi yükümlüsü veya vergi sorumlusunun vergisel ödevlerini zamanında ve hukuka uygun olarak yerine getirmemesi sonucunda oluşan uyuşmazlıklar
• Vergi hataları

İdari İşlemlerin Unsurları

İdari işlemlerin hukuka uygun olabilmesi için beş hususta hukuka uygun olması gerekir.

1. Yetki unsuru: Kişi, konu, yer ve zaman itibariyle aranır.
2. Şekil unsuru: İdari işlem yazılı biçimde, gerekli bilgileri içeren, gerekçeli ve imzalı olmalıdır.
3. Sebep unsuru: İdareyi bir işlem yapmaya sevk eden hukuki veya fiili etken sebep unsurunu oluşturur.
4. Konu unsuru: İşlemin hukuk düzeninde oluşturduğu sonuç idari işlemin konusudur.
5. Amaç unsuru: İdari işlemlerde ulaşılması arzu edilen sonuç amaç unsurudur.

Çözüm Yolu Kavramı ve Özellikleri

Çözüm yolu kavramı özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

a. Çözüm yolunda bir tarafta vergi yükümlüsü diğer tarafta ise vergi idaresi yer alır.
b. Vergi uyuşmazlıkları vergi yükümlüsünün ödevlerini yerine getirmemesi veya vergi idaresinin bir işlemi ile ortaya çıkar.
c. Çözüm yolunda uyuşmazlık konusu vergi veya ceza, kısmen veya tamamen ortadan kalkar.
d. Çözüm yolunda her iki taraf da birbirleriyle anlaşmaları gerektiğini bilir.

Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümlenmesi (Barışçıl Çözüm Yolları)

Vergi Hataları ve Düzeltme

Vergi hatası, vergiye ilişkin hesaplarda veya vergilemede yapılan hatalar yüzünden, verginin hukuka aykırı olarak fazla veya eksik istenmesi veya alınmasıdır. Vergi hataları iki şekilde düzenlenmiştir:

• Hesap hataları: Matrah hataları, vergi miktarında hatalar ve mükerrer vergileme.
• Vergilendirme hataları: Yükümlünün şahsında hata, yükümlülükte hata, verginin konusunda hata, vergilendirme veya muafiyet döneminde hata.

Vergi Hatalarının Ortaya Çıkarılması ve Düzetilmesi

Vergi hataları, hatalı işlemi yapan memurun hatayı bulması veya görmesi ile üst amirlerin incelemesi sonucunda hataların görülmesi veya yükümlünün müracaatı ile ortaya çıkartılabilir.

Düzeltme yetkisi vergi dairesi müdürüne aittir.

Düzeltme işlemi vergi idaresince resen yapılabileceği gibi yükümlünün başvurusu üzerine de yapılabilmektedir.

Düzeltme isteği vergi idaresi tarafından reddedildiği takdirde yükümlü hiyerarşik başvuru ile üst mercie gidebilir.

Uzlaşma

Uzlaşma vergi yükümlüsü ya da ceza sorumlusu ile vergi idaresi arasında, vergi veya ceza nedeniyle ortaya çıkan uyuşmazlıkları yargı yoluna gidilmeksizin çözümleyen bir anlaşmadır ve iki şekilde gerçekleştirilir.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma

Tarhiyat aşamasından önce, idare ile yükümlü veya ceza muhatabı arasında tarh edilecek vergi ve cezalarda uzlaşılmasıdır.

Uzlaşma isteği, vergi incelemesinin başladığı andan itibaren, inceleme tutanağının imzalandığı tarihe kadar yapılabilir.

İnceleme için komisyon kurulur.

Uzlaşma komisyonu, uzlaşma gününü ve saatini belirleyip uzlaşma gününden en az 15 gün önce yükümlüye bildirmeli veya inceleme tutanağına yazmalıdır.

Belirlenen gün ve saatte taraflar konuyu tartışmalı ve uzlaşma sağlandığı takdirde durumu bir tutanakla tespit etmelidir.

Uzlaşma tutanakları kesindir ve gereği vergi daireleri tarafından yerine getirilir.

Vergi ve cezada uzlaşma vaki olduğu takdirde uzlaşma tutanağı düzenlenir ve derhal ilgili vergi dairesine intikal ettirilir.

Tarhiyat öncesi uzlaşma Maliye Bakanlığına bağlı vergi dairelerince tarh edilecek vergiler ile vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları için söz konusudur.

Tarhiyat Sonrası Uzlaşma

Tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamındaki ceza sadece vergi zıyaı cezasıdır (Kaçakçılık fiillerini kapsamaz).

Komisyon kurulur.

Yükümlü tarafından uzlaşma komisyonuna bizzat yazılı olarak başvuru yapılır.

Dilekçe vergi dairesine veya yetkili komisyonun sekretarya hizmet birimine verilir.

Uzlaşma başvuru süresi 30 gündür.

Uzlaşma sekretaryası, görüşmenin tarih, yer ve saatini görüşme tarihinden en az 15 gün önce yükümlüye veya vekiline bildirmesi gerekir.

Belirtilen gün ve saatte taraflar toplanır. Uzlaşma durumunda tutanak tutulur. Uzlaşma tutanakları kesindir.

Yükümlü veya vekili komisyonun görüşme davetine katılmazsa, toplantıya katılmasına rağmen tutanağı imzalamazsa, uzlaşma tutanağını çekince koyarak imzalarsa uzlaşmanın temin edilemediği sonucuna varılır.

Uzlaşmanın temin edilememesi durumunda yükümlü tekrar uzlaşma isteminde bulunamaz.

Belediye ve İl Özel İdarelerince Alınan Vergilerde Uzlaşma

Belediye ve il özel idareleri tarafından alınan ve ikmalen, resen ve idarece tarh ve tebliğ edilen vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin kesilecek vergi ziyaı cezaları (kaçakçılık fiilleriyle işlenenler hariç) nedeniyle ortaya çıkan uyuşmazlıkların komisyon ve yükümlünün anlaşmasıyla çözümlenmesine uzlaşma adı verilir.

Uzlaşma istemi yetkili uzlaşma komisyonu başkanlığına dilekçe ile yapılır.

Uzlaşma tarh edilen vergi ve ceza ihbarnamesinin tebliğ edildiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içeresinde istenebilir.

Görüşmeler sonucunda taraflar anlaşmışsa, bu durum bir tutanakla tespit edilir.

Uzlaşma sağlanamazsa, tarh ve tebliğ edilmiş vergi ve cezanın tahsilat işlemlerine başlanır.

Vergi Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü

Vergi Yargılamasında Görevli Mahkemeler

1. Vergi mahkemeleri: Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin olarak Danıştay’ın ilk derece mahkeme sıfatıyla baktığı davaların dışında kalan davalarda genel ve ilk derece mahkemesi olarak görev yapan bir yargı kuruluşudur.
2. Bölge idare mahkemeleri: Yargı çerçevesi içerisindeki idare ve vergi mahkemelerinin tek hakim tarafından verilen kararlarını itiraz mercii olarak inceleyen ve kesin karara kavuşturan mahkemelerdir.
3. Danıştay: Anayasada yerini almış yüksek idare mahkemesi, danışma ve inceleme merciidir. Vergi yargılamasında, bazı hâllerde ilk yargı mercii olarak görev yaparken asıl önemli görevi, vergi mahkemelerinin kurul hâlinde verdiği kararları temyiz mercii olarak incelemesidir.

Vergi Yargılaması Usulü

Hangi işlemlerin vergi davasına konu olabileceği yasada düzenlenmiştir (VUK md 378). Bunlar, verginin tarh edilmesi, cezanın kesilmesi, tadilat ve takdir komisyon Vergi Hukuku nu kararlarının tebliğ edilmiş olması, kesinti yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin yapılmış ve verginin kesilmiş olması durumlarıdır. Vergi davaları tarh aşamasında açılabileceği gibi tahsil aşamasında da açılabilir. Vergi alacağını güvence altına almak için yapılan işlemler de vergi davasına konu olabilir.

Vergi Davasının Açılması

Vergi tarhının davaya konu olması: Vergi davasına konu olan tarhiyat, ikmalen, resen ve idarece yapılan tarhiyatlardır.

Vergi cezasının kesilmiş olması: Vergi davasına konu edilen ceza kesme işlemi, vergi dairesi tarafından kesilen idari cezalardır.

Takdir komisyonu kararlarının tebliğ edilmiş olması: Yükümlüler sadece emsal bedel tespitine ilişkin kararlara karşı dava açabilirler.

Verginin kaynakta kesinti yöntemiyle alınması: Kaynakta kesilen vergilerin davaya konu olabilmesi için, istihkak sahiplerine ödemenin yapılmış ve verginin kesilmiş olması gerekir.

Tahsil aşamasına ilişkin işlemler: Tahsil aşamasında dava konusu edilebilecek işlemler ihtiyati haciz, ihtiyati tahakkuk ve ödeme emrinin tebliğ edilmesidir.

Yetkili ve Görevli Mahkeme

Genel bütçe, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi ve benzeri mali yükümlülükler ve bunlara ilişkin zam ve cezaların tarhiyat ve tahsilat işlemlerine ilişkin uyuşmazlıklar vergi mahkemelerinde görülür.

Dava Dilekçesi ve Dava Açma Süresi

Vergi davası, ilgili mahkeme başkanlığına yazılı ve imzalı olarak verilen bir dilekçe ile açılabilir.

Vergi mahkemelerinde dava açma süresi, özel kanunlarda aksine bir hüküm olmadıkça Danıştay’da altmış; vergi mahkemelerinde otuz gündür.

Vergi Davasının Görülmesi

Vergi mahkemelerinde davanın açılması ile tahsilat ilke olarak kendiliğinden durur.

Vergi davalarında yazılı yargılama usulü uygulanır.

Duruşma davetiyeleri taraflara duruşma gününden en az 30 gün önce gönderilir.

Duruşmalar açık olarak yapılır.

Duruşma yapıldıktan en geç 15 gün sonra karar verilir.

Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları

İstinaf

Vergi mahkemelerinin tek hakimle verilen son kararlarına karşı yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine gidilen bir yargı yoludur.

Temyiz

İlk derece mahkemelerinin kurul halinde verdiği fakat kesinleşmemiş son kararlarına karşı, kararların hukuka uygunluk denetiminin sağlanması amacıyla Danıştay’da dava açılmasıdır.

Kanun Yararına Temyiz

BİM kararları ile vergi mahkemesinin ve Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak görev yapması durumunda, temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlardan niteliği bakımından yürürlükteki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenler, ilgili bakanlıkların gerekli görmesi hâllerinde veya kendiliğinden başsavcı tarafından kanun yararına temyiz olunabilir.

Kesinleşmiş bir mahkeme kararının kanun yararına bozmaya konu olabilmesi için hukuka aykırı bir sonuç taşıdığı kuşkusu yaratması gerekir.

Yargılamanın Yenilenmesi

Vergi mahkemesi, BİM ve Danıştay’ın kesin kararları aleyhine olağanüstü bir kanun yolu olan yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilir. Dava aleyhine sonuçlanmış olan tarafa, karar kesinleşmiş olsa bile haklılığını ileri sürebilme imkanı veren bu olağanüstü kanun yoluna yargılamanın yenilenmesi adı verilir.

Kararın Düzeltilmesi

Kararı veren mahkeme tarafından kararın tekrar gözden geçirilmesi ve varsa yanlışlıkların düzeltilmesine imkan veren olağan bir kanun yoludur.

Kararın Açıklanması

Danıştay, BİM ve vergi mahkemelerince verilen kararları yeterince açık olmayabilir ya da birbirine aykırı hükümler taşıyabilirler. İlgili merciler talebi yerinde görmüş ise, kararın açıklanması ve aykırılığın giderilmesi gerçekleştirilir.

Yanlışlıkların Düzeltilmesi

Tarafların, adı-soyadı, sıfatı ve hesap hataları yapılması hâlinde tarafların istemi üzerine yanlışlıkların düzeltilmesi yoluna gidilebilir. Mahkeme yanlışlıkların düzetilmesini kabul etmiş ise düzeltme kararın altına yazılarak düzeltilir.