Ünite 6: Finansal Kaynakların Kullanımında Verimlilik

Finansal Okuryazarlık ve Finansal Verimlilik

Finansal okuryazarlık bireylerin finansal verimliliği ile ilişkilidir. Finansal okuryazarlık bir yandan bireylerin günlük yaşamında karşılaştığı finansal sorunlara yönelik çözümler geliştirirken diğer yandan finansal piyasaların etkin ve verimli çalışmasına katkı sağlamaktadır. Finansal okuryazarlık kavramı finansal bilgi, ürün ve uygulamaları içeren bu baslıklarda temel düzeyde bilgi sahibi olarak finansal kararlar almayı ifade etmekte kullanılmaktadır.

Amerika’da finansal okuryazarlık konusunda başkana rapor hazırlayan komite, bireylerin finansal okuryazar olarak finansal verimliliğe ulasabilmek için aşağıdaki kavramlar hakkında bilgi sahibi olarak su yetenekleri taşıması gerektiğini belirtmektedir:

• Finansal sistemin işleyişi ve finansal kurumlar ile ilgili farkındalık
• Nakit akımı yönetimi
• Kaynaklar ve öncelikleri göz önüne alarak bütçe hazırlayabilmek
• Acil durumlar için rezerv oluşturabilmek
• Kredi temini ve kredilendirme sürecinde seçenekleri değerlendirebilmek
• Konut gereksiniminin karşılanmasında kira ve satın alma seçeneklerini değerlendirebilmek
• Finansal riskleri tanımlayıp yönetebilmek, gerektiğinde devredebilmek
• Temel yatırım araçlarını risk ve getiri ilişkisi çerçevesinde değerleyebilmek
• Emeklilik dönemini planlamak bireysel emeklilik hesabını yönetmek
• Ölüm, sakatlık gibi beklenmedik durumlara ilişkin finansal güvenlik önlemlerini kullanabilmek

Finansal okuryazarlığı en temel anlamda bireylerin tasarruflarını yönetebilmeleri için yeterli mali bilgiye sahip olmaları, kişisel borç ve kredilerini yönetebilmeleri, kısa ve uzun vadede yatırımlarını değerlendirebilmeleri olarak tanımlayan çalışmalar da bulunmaktadır. Finansal okuryazarlık yalnızca finansal bilgiye ulaşıp onu anlama, yorumlama ve karar verme süreci seklinde kısıtlanmamalıdır. Bu nedenle finansal okuryazarlık beraber inde üç temel yeteneğe sahip olmayı gerektirmektedir. Bunlar, finansal kararlarla ilişkili bilginin araştırılması, bu bilginin değerlendirebilmesi ve finansal sorunların çözümünde yarar sağlayacak şekilde kullanılabilmesidir.

OECD bu kapsamda bireyin finansal kaynaklarını en verimli biçimde kullanmasını sağlayacak finansal okuryazarlık programlarını üç önemli baslıkta toplamaktadır. Bunlar; emeklilik yasamı için yatırım ve birikim, kredi ve borçların üstesinden gelebilme, banka dışı kalanları (yastık altı para, kayıt dışı parasal işlemler) finansal sisteme bağlamadır.

Finansal Okuryazar Olmak Neden Önemlidir?

Bireyin sahip olduğu finansal kaynakları verimli kullanabilmesi için finansal okuryazarlığın gerekliliğini ortaya koyan faktörler seklinde aşağıdaki gibi de sıralanabilir:

• Finansal ürünler karmaşıklaşmaktadır.
• Finansal ürünlerin sayısı giderek artmaktadır.
• Yasam süreleri uzamaktadır.
• Emeklilik düzenlemeleri değişmektedir.
• Gelir düzeyi değişmektedir.
• Sermaye piyasaları değişmektedir.

Bireysel Yatırımcıların Kararlarını Etkileyen Faktörlerden Biri Olarak Finansal Okuryazarlık

Bireysel yatırımcılar gelirlerinin tüketim harcamalarını asan kısmını yatırıma ayıran bireylerden oluşmaktadır. Bireysel yatırımcıların en önemli özelliği yatırıma yönlendirdikleri fonların sahibi olmalarıdır. Kurumsal yatırımcılar ise tasarruf sahiplerinin fonlarını finansal piyasalarda değerlendirmek üzere oluşturulan kurumlardır. Kurumsal yatırımcılar; Emeklilik Fonları, Sigorta Şirketleri, Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları, Yardım Fonları, Sosyal Güvenlik Kurumları, Portföy Yönetim Şirketleri olarak sınıflandırılmaktadır. Bireysel yatırımlar bireysel yatırımcıları etkileyen faktörler tarafından biçimlendirilmektedir. Bireysel yatırımcıların kararlarını etkileyen faktörler:

• Demografik faktörler
• Psikolojik faktörler
• Şirket haberleri
• Likidite
• Yatırım ufku
• Volatilite
• Aşırı güven
• Davranışsal faktörler

Bireysel Finansal Planlama ve Finansal Verimlilik

Bireysel Finansal Plan, bireyin finansal durumunu arzu edilen seviyeye getirmeye yönelik finansal hedeflerini ve bu hedeflerin gerçekleştirilmesine yönelik harcama, finansman ve yatırım faaliyetlerini içeren bir plan olarak tanımlanmaktadır. Temelinde bireyin sahip olduğu finansal kaynakları etkin ve verimli kullanabilmesini sağlamak hedefi bulunmaktadır. Bireysel finansal planlama aşağıdaki unsurların planlanmasını içeren bir süreçtir:

• Bireysel harcamalar
• Harcamaların finansmanı
• Bireysel yatırımlar

Bireysel finansal planlama sayesinde bireyler kendi finansal kararlarını verebilecek ve finansal danışmanların önerilerini değerlendirebilecek duruma gelebilmektedir. Bireysel finans konusunda bilgi ve deneyim kazanan bireyler diğerlerine göre daha fazla finansal verimlilik elde edebilecektir. Böylece bu bireyler gelecekte arzu ettikleri ürün ve hizmetleri satın alma esnekliğine sahip olabilmektedir. Bireysel finansal plan aşağıdaki temel bileşenlerden oluşmaktadır:

• Bütçeleme ve vergi planlaması
• Likiditenin yönetilmesi
• Büyük satın almaların finansmanı
• Sigorta planlaması
• Paranın yatırımlarda değerlendirilmesi
• Emeklilik planlaması

Bireysel Yatırım Alternatifleri

Yatırım birden fazla anlamı olan bir kavramdır. Bu anlamlardan birisi, bugün tüketeceğinden daha çok paraya sahip olan herkesin beklenir bir yatırımcı olmasıdır. Bu kişi ya da kurum ister fazla fonlarını belirli bir faiz karşılığında bankada tutsun, ister büyümekte olan bir şehrin yakınlarında parsellenmiş arsalar alsın bir yatırım kararı vermiş olmaktadır.

Yatırım Hedefleri

Bireysel yatırımlar bireysel yatırımcıları etkileyen faktörler tarafından biçimlendirilmektedir. Söz konusu faktörler yatırımcının yasam çizgisinin hangi aşamasında oldugu ile yakından ilgili faktörlerdir.

Büker (1976) bu faktörleri:

• Yatırımcının yaşı ve sağlık durumu
• Bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sayısı ve yaşları
• Yatırımcının bilgisi ve zamanı
• Yatırımcının ruhsal yapısı olarak sıralarken

Reilly ve Brown (1997);

• Toplama (biriktirme) aşaması
• Birleştirme (sağlamlaştırma) aşaması
• Harcama aşaması olarak

Aksoy (1988) ise:

• Yatırımcının ekonomik durumu
• Sosyal ve kültürel durum
• Yatırımcının risk karşısındaki tutumu seklinde sıralamaktadır.

Farklı yatırımcılar yatırım fonlarına ilişkin farklı amaçlara sahiptir. Temelde amaçlarına göre üç çeşit yatırım söz konusudur:

• Tedbir amaçlı yatırımlar
• Özel amaçlı yatırımlar
• Spekülatif amaçlı yatırımlar

Tedbir amaçlı yatırımlar: Yatırımcılar acil durumlar için belirli bir miktar fon ayırmalıdır. Genellikle ailenin aylık geliri temel alınarak yaklaşık 3-6 aylık gelirin acil durum fonuna konulması uygun olacaktır. Ani is kayıpları gibi acil durumlarda acil durum fonları yeni is bulana kadar geçen sürede günlük giderlerin karşılanması amacıyla kullanılabilir.

Özel amaçlı yatırımlar: Özel fonlar emeklilik, tatil ve emlak alımı gibi özel olaylar için gerekli fonların yaratılmasına yönelik yatırıma yönlendirilen fonlardır. Bu tür olaylar acil durumlar gibi aniden ortaya çıkmamakta önceden planlanmaktadır. Çalışanlar ne zaman emekli olabileceklerini önceden kestirebilmektedir.

Spekülatif amaçlı yatırımlar: Spekülatif fonlar kaybedilmeleri hâlinde yatırımcıların yasam tarzında değişikliğe yol açması beklenmeyen ve gözden çıkarılabilir fonlardır. Spekülatif fonlar yatırımcıların bireysel finansal planlarının gerekli bir bölümünü oluşturmadıkları için yüksek risk ve yüksek getiri potansiyeli içeren yatırım araçlarına yönlendirilebilir. Bu tür yatırımlarda likidite ve vade önemli unsurlar değildir.

İşletmelerde Finansal Analiz ve Finansal Verimlilik

İşletmelerde finansal kaynakların temin edilmesinden kullanılmasına kadar olan süreç tamamen profesyonellerin yönetimindedir. Bu nedenle çok daha titiz bir fon kullanma süreci sonunda yüksek bir finansal verimlilik beklentisi bulunmaktadır. Bu konudaki beklenti finansal yönetimden sorumlu ekipler tarafından karşılanmaya çalışılmaktadır. Beklentinin ne düzeyde karşılandığı cevaplanması gereken önemli bir sorudur. Hızla değişen finansal piyasa koşulları profesyonellerin bilgi ve deneyimlerini yetersiz kılabilmektedir. Günlük rutin içinde kaybolma riski de bu kapsamda finansal kaynakların beklenen verimlilik ile değerlendirilmesine engel olabilmektedir. Tam da bu nedenle işletmelerin finansal kaynakları kullanırken verimliliğin izlenmesi ve gerekli hâllerde müdahalelerin yapılması önemli bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır.

İşletmenin finansal sonuçlarının değerlendirilebilmesi, beklenen verimlilik tutarlı kararlar alınabilmesi için finans yöneticisinin elinde belirli analitik araçlar bulunmalıdır. Bu araçlar aşağıda listelenmektedir. Bunlar:

• Oranlar,
• Karşılaştırmalı analiz,
• Eğilim yüzdeleri hesaplanması,Kara geçiş analizi,
• Faaliyet kaldırıcı ve finansal kaldıraç,
• Fon akım analizi-Fon kaynak ve kullanımlar,
• Dağıtılabilir fon analizi,
• Faaliyet sonucu yaratılan nakit akışı analizidir.

Finansal Tablo Analizinde Kullanılan Oranlar

Oranlar işletme faaliyetlerinin değişik açılardan değerlendirilmesindeki kullanış biçimlerine göre beş ana grupta incelenebilir. Bunlar:

• Likidite oranları: İşletmenin cari durumunun analizinde kullanılmaktadır. İşletmenin vadesi gelen borçlarını ödeme olanaklarını ortaya koyarak çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığını belirlemektedir.
• Finansal oranları: İşletmenin öz sermayesi ve borçları ile bunların arasındaki ilişkiyi incelemektedir.
• Faaliyet oranları: İşletmenin varlıklarını etkin kullanıp kullanmadığını ölçmekte kullanılmaktadır.
• Kârlılık oranları: İşletme yönetiminin etkinliğini ölçmekte kullanılmaktadır.
• Piyasa değeri oranları: İşletmelerin sermaye piyasasındaki performanslarını ölçmekte kullanılmaktadır.