Ünite 6: Asidorezistanslar ve Aktinomisetler

Mikrobakteri

Genel Özellikleri

Asidorezistanslar bir bakteri çeşididir, hücre duvarlarında bulunur ve mikolik asit nedeniyle asit ortamdan etkilenmez, aside direnç gösterirler. Mikobakteriler, bu grup içerisinde yer alan en önemli bakterilerdir. Mikobakteriler, yavaş ürerler, aside dirençlidir, hücre duvarlarında bol miktarda lipid bileşikleri ve genomlarında yüksek GC içermektedir. Asido-rezistans bakteriler olarak tanımlanan mikobakterilerin bu özelliği hücre duvarındaki mikolik asit, peptidoglikan ve Arabinomannan’ın oluşturduğu tabaka ile ilişkilidir. Anilin boyası bu tabaka ile bağ oluşturarak asit ve alkol etkisine karşın yerinde kalır. Özel bir asid fast boyama yöntemi olan Ziehl-Neelsen yöntemi bu özelliği ortaya çıkarmada kullanılır. Mycobacteriaceae familyasına bağlı tek bir genus altında toplanan mikobakteriler, alt türlerle birlikte 60’dan fazla tür barındırır ve Mycobacterium tuberculosis’in de içinde olduğu önemli patojen mikobakteriler bu grubun üyesidir. İnsan ve hayvanlarda hastalık nedeni olarak tanınan mikobakteriler içindeki klasik türler; Mycobacterium bovis, M. avium, M. tuberculosis, M. avium subsp. paratuberculosis ve M. leprae’dir. M. avium ve M. intracellulare fenotipik olarak ayrılamadığında sıklıkla M. avium-intracellulare kompleks olarak bilinmektedir. Diğer mikobakterileri Runyon 4 gruba ayırmıştır:

• Fotokromojenik’ler: Işıkla temas ettikten sonra sarı pigmetli koloniler meydana getirirler.
• Skotokromojen’ler: Işığa bağlı olmadan sarı veya portakal renkli koloniler meydana getirirler.
• Nonfotokromojenik’ler: Işıkta çok az pigmentli veya pigmentsizdirler.
• IV. Grup: Değişken pigmentasyon gösterirler.

Mycobacterium tuberculosis insan, mycobacterium bovis sığır ve mycobacterium avium kanatlı tüberkulozunun başlıca etkenleridir. Diğer patojen mikobakterilerden M. leprae insan leprası (cüzzam) ve M. avium subsp. paratuberculosis sığır paratüberküloz hastalığının etkenleridir. Mikobakterilerin patojenik tipleri yumurta içeren besiyeri üzerinde tipik koloniler meydana getirirler ve gliserol ve piruvat değişik patojenik türler üzerine üremede etkilidir. “Mikobaktin” maddesi M. avium subsp. paratuberculosis’in besiyerlerinde gelişimi için gerekir. Üreme hızı ve koloni görünümü, kolonilerden yapılan Ziehl-Neelsen boyama, biyokimyasal profil, analitik ve moleküler teknikler, M. tuberculosis kompleksinde patojenik mikobakterilerin ayrımı için kullanılır. M. tuberculosis ve M. Avium’un faj tiplendirmesi de mümkündür. Diğer birçok bakterilere oranla üreme zamanları yavaştır ve üreme hızlarına göre hızlı ve yavaş üreyen mikobakteriler olarak iki gruba ayrılır.

Epidemiyoloji

Tüberküloz, mirobakteriler tarafından meydana getirilen en önemli hastalıktır ve evcil hayvanlar arasında en çok sığırda görülür. Domuz, kedi, köpek, koyun, keçi, at ve kanatlılarda da infeksiyona rastlanır. Sığır tüberkülozunun zoonotik özelliği ve kronik progresif bir tabiata sahip olması nedeniyle birçok ülkede eradikasyon çalışmaları yapılmıştır. M. Bovis, sığırlarda kongenital, sindirim, solunum, genital ve deri yolu ile bulaşabilir ve birkaç ay canlı kalırsa bulaşma infekte sığırlardan kaynaklanan aerosol yolla olur. Endojen yolla oluşan tüberkülozik mastitisler halk sağlığı ve buzağı beslenmesinde büyük tehlike kaynağıdır. İnsanlardan sığırlara M. Tuberculosis bulaşması nadirdir. Paratüberküloz hastalığı, buzağıların ilk yaşlarında infekte hayvanların dışkılarıyla yayılan organizmaların ağız yoluyla alınması ile meydana gelmektedir.

Laboratuvar Tanısı

İncelenen Materyaller

Tüberküloza tanı konulabilmesi için canlı hayvanlardan idrar, süt, krafle, uterus akıntıları, deri kazıntıları, ölü hayvanlardan ise lezyonlu doku ve organlar laboratuvara gönderilir.

Bakteriyolojik Tanı

Şüpheli örneklerden hazırlanan preparatlar Ziehl-Neelsen yöntemi ile boyanarak mavi zemin üzerinde kırmızı renkli etkenler aranır. Mikobakterilerin kültürü için laboratuvara gelen şüpheli örneklerden ekim için inokulum hazırlamak gerekmektedir.

Serolojik Tanı

Serojojik testler yeterli hassasiyet ve özgünlüğe sahip olamamakla beraber hemaglutinasyon ve aglutinasyon gibi testler sığır tüberkülozunda tanı için uygun değildirler. FAT, RIA, ELISA, gamma interferon gibi tekniklerle daha spesifik ve sensitif sonuçlar alınabilmektedir. Alerjik bir test olan tüberkülin, tüberkülozun tanısında kullanılır.

Moleküler Tanı

İnsan ve hayvan tüberkülozunun tanısında moleküler yöntemler daha popüler bir hale gelmiştir ve PCR ve benzer teknikler M. tuberculosis ve M. bovis’in tanısındadaha sık kullanılmaktadır.

Aktinomiçes

Genel Özellikleri

Aktinomisetler içinde yer alan bakteri gruplarındandır ve gram pozitif, uzun, filamentöz ve pleomorfik yapıda, hareketsiz, kapsülsüz, sporsuz, anaerobik veya fakültatif anaerobik bakterilerdir. Actinomyces bovis, A. viscosus ve A. hordeovulneris veteriner hekimlikte öneme sahip türlerdir. Farklı hücre yapılarına sahiptirler. Bu türler grup antijenlerine ve serolojik alttiplere sahiptirler ve üremeleri için serum veya kan içeren zenginleştirilmiş besiyeri gereklidir. Sabouraud dextrose agarda veya oda ısısında üreme olmaz ve karboksifilik veya fakültatif anaerobiktirler. Kolonilerin gelişimi için 37°C de birkaç günlük inkübasyon gerekebilir. Koloni morfolojisi türler arasında değişiklik gösterir. A. bovis ve A. hordeovulneris kolonileri tipik olarak agara yapışır ve genellikle nonhemolitiktirler. A. viscosus biri büyük ve düzgün diğeri küçük ve kaba olmak üzere iki tür koloni oluşturur ve büyük koloni V, Y ve T harfi şeklindeki hücrelerden, daha küçük koloniler kısa branşlı filamentlerden oluşur.

Epidemiyoloji

Mukoz membranlarda, diş yüzeylerinde ve daha az olarak da gastrointestinal bölgede bulununan aktinomiçeslerin, A. hordeovulneris dışında, patojenik üyeleri memelilerin mukoz membranlarında kolonize olur. Aktinomikotik infeksiyonların çoğu endojendir ve infeksiyon bakterinin konakçısındaki duyarlı bir dokuya ulaşması ile şekillenir.Bu tür infeksiyonlar, üst sindirim sisiteminin mukoz membranlarındaki yaralarla başlar ve ısırma ile de bulaşabilir.

Laboratuvar Tanısı

İncelenen Materyaller

Baş, boyun ve dildeki eksudatlar, aspiratlar ve doku örnekleri laboratuvar incelemeleri için uygundur. Granüller içeren açılmamış irinli lezyon veya dokulardan alınan örneklerden yararlanılabilir.

Bakteriyolojik Tanı

Eksudatlar birkaç mm çapında sarımsı partiküller açısından muayene edilir. Granüller tuzlu suda yıkanır ve bir damla tuzlu su içerisinde lam üzerine yerleştirilir.Daha sonra, yavaflça bir lamel üzerine bastrılır ve ışık altında preparat incelenir. Ezilmiş granüller, eksudatlar ve dokular Gram ve Kinyoun yöntemleri ile boyanır ve Gram boyalı preparatlarda Aktinomiçesler için tipik olan morfolojik şekiller görülebilir.

Arkanobakteri

Genel Özellikleri

Aktinomisetler grubu içinde yer alan bakterilerden olan arkanobakteriler, uzun yıllar corynebacterium pyogenes olarak bilinmekteydi ve daha önceki ismi Actinomyces pyogenes idi. Bu bakteri, Gram pozitif, 0.2-0.3 x 0.5-2 µm boyutlarında küçük ince çomakcık veya kokoid formda, tek, çift veya kümeler halinde X, Y ve V harfleri benzeri şekiller oluşturan, hareketsiz, sporsuz, kapsülsüzdür. İdentifikasyonda, koloni morfolojisi ve Loeffler Serum besiyerindeki proteolitik aktiviteden yararlanılır ve 24 saatlik aerobik inkubasyondan sonra zayıf ve belirsiz bir hemoliz oluşturur. 48 saat geçtikten sonra iğne ucu şeklinde beta hemolitik koloniler görülür ve koloniler eskidikçe opak ve kuru hale gelir. Bakteriler serumlu buyyonun dibinde granüler tarzda ürer ve buyyonu bulandırmazlar ve bazı karbonhidratları gaz oluşturmadan parçalarlar.

Epidemiyoloji

Sığır, koyun, domuz gibi birçok hayvanın derilerinde, üst solunum yolu ve üriner sistem mukozasında bulunur ve irinli infeksiyonlara sebep olur. Mukozalardaki yaralardan bulaşma olur.

Laboratuvar Tanısı

Aktinomiçes’lere benzer bir tanısı vardır ancak üretilmesi daha kolaydır. Gram boyama ile mor renkli boyanır, kanlı agarda 37°C’de 3-4 gün içerisinde beta hemolitik koloniler meydana getirir ve serolojik testlerin tanıda bir değeri yoktur.

Nokardia

Genel Özellikleri

Aktinomisetler içinde yer alan bakteri gruplarından olan nokardialar, toprakta ve çürümekte olan bitkilerde saprofitik olarak bulunurlar. Bu cinste Nocardia asteroides evcil hayvanlardaki en önemli patojendir ve N. asteroides, N. farcinia ve insan patojeni olan N. nova’yı da kapsayan 12 Nokardia türü tanımlanmıştır. Bu bakteriler, Gram pozitif, hareketsiz, sporsuz, aerobik, genellikle branşlı ve aerial hifa oluşturan çomaklar şeklindedirler. Gram ile boyandığında aktinomiçesden ayırt edilemiyen nokardialar, dinlenme fazında kokobasiller, aktif üreme fazında da filamentöz şekilde görülür. Bu organizmalar kültüre edildiklerinde spor oluşturabilen aerial flamentler halindedir. Hücre duvarı komponentleri, özellikle de mikolik asit, nokardialar› kısmen aside dirençli duruma getirir. Patojenik nokardialar geniş bir ısı aralığında (10-50°C), basit besiyerlerinde (Sabouraud dextrose agar gibi) üreyen zorunlu aeroblardır. Birkaç günde ortaya çıkan koloniler mat renkte ve pigmentlidir. Katalaz üretimi, değişik karbonhidratların asidifikasyonu ve genellikle de üre hidrolizi biyokimyasal aktiviteleridir. N. asteroides 60°C’de, N. otitidiscavarium 50°C de birkaç saat süreyle canlı kalır ve N. brasiliensis daha az dirençlidir. Hepsi klorlu dezenfektanlara ve benzalkonyum kloride duyarlıdır.

Epidemiyoloji

Tüm dünyada görülen patojenik Nokardia’lar yerli flora veya kontaminant olarak birçok iklimde toprakta ve suda bulunan saprofitlerdir. Büyük ihtimalle bütün hayvanlar bu infeksiyona duyarlıdır. Örneğin köpekler çok sık etkilenirler. Nokardial mastit süt sığırlarında ekonomik açıdan önemliyken, Nokardiozis insanlarda kedilerde, atlarda, keçilerde, koyunlarda, domuzlarda, insan dışı primatlarda, yabani ruminantlarda, karnivorlarda, deniz memelilerinde, kuşlarda ve balıklarda görülür. Solunum, deri ve diş yaraları veya sindirim yolu ile bulaşır.

Laboratuvar Tanısı

İncelenen Materyaller

Eksudatlar, aspiratlar, süt ve granülomlardan alınan dokular, laboratuvar muayenesi için uygun örneklerdir.

Bakteriyolojik Tanı

Preparatlar irin ve eksudatlardan hazırlanır Gram ve modifiye Ziehl-Neelsen yöntemleri ile boyanır ve boyanmış yaymalarda çomaklı veya çomaksız olarak Gram pozitif branşlı flamentler görülür. Patojenik nokardialar genellikle aside dirençli olmasına rağmen bazı suşlar dirençli değildir. Nokardial flament kümelerini, doku örneklerinden yapılan histopatolojik muayene ortaya koyabilir. Kanlı agarda veya charcoal yeast ekstrat gibi besiyerlerinde üretilebilir.