Ünite 2: Koklar

Stafilakok

Genel Özellikleri: İsmini Yunanca’da üzüm salkımı anlamına gelen “Staphylo” kelimesinden alır. Gram pozitif, fakültatif anaerob, sporsuz, kemoorganotrofik bakterilerdir. Genellikle katalaz pozitiftirler fakat iki türü, Staphylococcus subsp. anaerobius ve S.saccharolyticus anaerobiktir, katalaz negatiftir. %6 tuzda üreyebilirler. Optimum üre sıcaklıkları 30-37§C arasındadır.

Katı besiyerlerinde, besiyeri ve inkubasyon koşullarına bağlı olarak koloniler oluştururlar; sıvı ortamlarda ise homojen bulanıklık yaparak ürerler.

Stafilokokların hücre duvarında, pepdidoglikan, teikoik asit ve protein A olmak üzere üç önemli antijenik yapı bulunur. Bu yapılar stafilokoklar ile mikrokokların taksonomik ayrılması için yarar sağlar.

Stafilokok türlerinin hayvanlarda neden olduğu infeksiyon türlerinin başında septisemi ve irinli yara infeksiyonları gelir (s:28, Tablo 2.1). İnsanlarda birçok vakada izole edilmektedir. Bunların başlıcaları; nosokomial infeksiyonlar, sinüzit, tonsillit, pneumoni ve gıda zehirlenmesidir.

Epidemiyoloji: Bu türler insan ve hayvanların derisinde, üst solunum yolu, alt sindirim ve ürogenital sistem mukoz membranları ile ilişkili mikroorganizmalar olduklarından halk sağlığı açısından önemlidir.

Stafilokoklar, özellikle eksudatlardaki kurumaya karşı haftalarca dayanıklıdırlar, genel amaçlı kullanılan dezenfektanlara duyarlıdırlar fakat fenolik bileşikler gibi dezenfektanlara dirençlidirler.

Koagülaz pozitif ve koagülaz değişken stafilokok türleri evcil hayvanlar için, koagülaz negatif türlerin bazıları ise insan ve hayvanlarda hastalıklara neden olurlar.

Patojenik stafilokokların çoğunda hyalurinidaz enzimi sentezlenmesine karşın oluşturdukları birçok hastalıkta önemi tam olarak açık değildir. Stafilokinaz, kollegenaz, asit ve alkali fosfotaz, katalaz, proteaz, nükleaz, pirojenik ekzotoksin elastaz stafilokok suşları tarafından sentezlenen ve üremeleri için avantaj sağlayan yapılardır.

Enterotoksinler A, B, C1, C2, C3, D, E olarak ayrılan proteinlerdir ve insanlarda gıda zehirlenmesine neden olurlar. Başta süt ve yumurtadan yapılmış ürünlerde bulunabilirler ve klinik belirtileri çok kısa sürede bulantı, kusma ve ishal ile ortaya çıkar.

Stafilokokların neden olduğu infeksiyonlar genel olarak endojen kaynaklı olup normal konakçı savunmasının bozulduğu ya da kaybolduğu insan ve hayvanlarda daha sık görülür.

Stafilokokların neden olduğu mastitislerin çoğunluğu suklinik seyir göstermekle birlikte perakut ve gangrenöz formları gibi ölümle de sonuçlanabilir.

2-10 haftalık kuzularda kenelerin yoğun olduğu dönemde görülen kuzu piyemisi ya da kene piyemisine neden olan primer etken S.aureuskabul edilmekle birlikte keneler tarafından bulaştırılan Ebrlicbia pbagocytopbila ve immunsupresyon da önemlidir.

Tüm yaştaki domuzlarda görülmesine rağmen süt domuzlarında önemli kayıplara neden olan Eksudatif Epidermitis hastalığının etkeni de S.byicus’tur.

Çoğunlukla atlarda görülen botriyomikoz infeksiyonunun etkeni çoğunlukla S.aureus kabul edilir.

Köpek ve kedilerde de stafilokok nedenli birçok klinik tablo bildirilmiştir.

Laboratuvar Tanısı:

1. İncelenen Materyaller: İrinli infeksiyonlarda etkilenen dokulardan alınan sıvılar, apse içeriği ve mastitlerden süt örneği alınmalıdır.

2. Bakteriyolojik Tanı: Hazırlanan preparatlar Gram yöntemiyle boyanarak Gram pozitif tekli veya kümeler koklar görülür.

Besi yerinde (genel olarak kanlı agar ve MacConkey agar) üreyen kolonilerin makroskopik ve mikroskopik morfolojileri, hemoliz durumu, MacConkey agarda üreme, katalaz, koagülaz ve biyokimyasal özellikleri değerlendirilir(s:31, Tablo 2.2).

1. Serolojik Tanı: Toksinlerin tiplendirilmesi amacıyla ticari serolojik kitlerden yararlanılır.

2. Moleküler Tanı: Stafilokoklarda, virulens faktörünü ortaya koymak, bu faktörlerdeki farklılıklara göre moleküler epidemiyolojilerini ortaya koymak ve antibiyotiklere karşı direnç özelliklerini belirleyebilmek amacıyla kullanılır.

Streptokok

Genel Özellikleri: Katı kültürlerde hazırlanan preparatlarda genellikle kısa zincirli, gram pozitif, sporsuz, hareketsiz, birçok türünde kapsül bulunan, fakültatif anaerobik, fermantatif metabolizmalı, katalaz ve oksidaz negatif, katı kültürlerde 1mm çapında şeffaf, parlak, Stipli koloniler oluşturan, sıvı ortamlarda ise dipte tortu oluşturarak üreyen koklardır (s:33, Şekil 2.3).

Piyojenik, ağızda bulunanlar, enterokoklar, laktik, anaerobik ve diğer olmak üzere 6 gruba ayrılır ve piyojeniklerin çoğu beta hemolitik, ağızda bulunanlar alfa hemolitik, enterokoklar sindirim kanalında fırsatçı türler içeren, laktik türler alfa ve nonhemolitik özelliktedir.

Hemoliz özelliklerine göre; beta hemolitik streptokok (s:33, Şekil 2.4), alfa hemolitik streptokok, gama veya hemolitik olmayan streptokok olmak üzere üçe ayrılırlar ve hemoliz özelliklerini belirleyebilmek amacıyla kullanılan en uygun besi yeri koyun kanıdır.

Hayvanlarda meydana getirdikleri önemli infeksiyonlar atlarda grum, sığırlarda mastitis, domuzlarda streptokokkal meningitis köpeklerde neonatal septisemi, irinli yangılar ve toksik şok sendromudur (s:34, Tablo 2.3).

Epidemiyoloji: Streptokok türleri, hayvanlarda başta irinli infeksiyonlara sebep olduğu gibi mestitis, metritis, poliartiritis ve meningitis gibi klinik seyirli infeksiyonlara da neden olur.

Bu türler çevresel koşullara hassas olduklarından kolaylıkla canlılıklarını kaybederken organik materyal içeren maddelerde yaşam süreleri uzar (beta hemolitik türler); patojenik streptokoklar ise dezenfeksiyon amaçlı kullanılan kimyasallara karşı duyarlıdır.

Streptokokkal infeksiyonların ciddiyeti, hayvanın immun sisteminin durumu ve çevresel stres koşulları ile ilgilidir.

Streptokok nedenli infeksiyonlar hem endojen (ciddi stres koşulları ve immun sistemi bozuklukları) hem de ekzojen (solunum ve sindirim yolu, cinsel temas) kaynaklı şekillenebilir.

S.suis, domuz kesimhanelerinde çalışanlarda septisemi, ishal ve kulak infeksiyonları, meningitis ve artiritis gibi ciddi infeksiyonlara neden olmaktadır.

Streptokokların çiftlik hayvanlarında oluşturdukları mastitis hastalığı önemli ekonomik kayıplara sebep olmaktadır.

Su sakağısı (Gurm) genellikle genç taylarda görülen ve S.equi’nin neden olduğu akut seyirli, bulaşıcı ve irinli lenfadenitisle karakterize bir hastalıktır.

Genellikle burun mukozasından giren S.equi dil ve damak ardından lenf nodüllerine ulaşarak bir hafta sonra apseleşme şekillenir.

S.suis domuzlarda meningitis, artiritis, septisemi ve bronkopnöymoniye gibi tüm yaştaki domuzlarda görülen, domuz yetiştiriciliğinde önemli kayıplara sebep olan hastalıkları meydana getirir.

Hastalığın klinik belirtilerini göstermeyen ancak hastalık etkenini taşıyan hayvanlara asemptomatik taşıyıcı denir.

Asemptomatik taşıyıcı domuzların tonsillerine bulaşan S.suis diğer domuzlara çeşitli yollarla (dışkı ve vektörler) bulaşır.

Laboratuvar Tanısı:

1. İncelenen Materyaller: Teşhis için alınacak örnekler; Grumda burun svabları, burun yıkantıları ve apselerden aspire edilen irin, mastitiste süt, artiritisli vakalarda eklem sıvısı, septisemilerde iç organlar ve kan olup laboratuvara ulaştırılan örnekler hemen işleme alınır -20§C'de saklanmalıdır.

Subklinik mastitisler Strip-cup, asitlik, katalaz, Whiteside, California mastitis test gibi testlerle teşhis edilir.

1. Bakteriyolojik Tanı: Streptokok türlerinin identifikasyonunda biyokimyasal testler oldukça pratik çözümler verir (S: 36,37 Tablo 2.4, 2.5, 2.6)

2. Serolojik Tanı: 1930 yılında Lancefield adlı araştırıcı tarafından geliştirilen, streptokokların hücre duvarında bulunan polisakkarit yapıdaki grup spesifik C maddesi temel alınarak yapılan ve presipitasyon esasına dayanan sınıflandırma yöntemine Lencefield gruplandırma denir.

Bu gruplandırma, lateks aglütinasyon ve koaglutinasyon teknikleri izole edilen etkenlerin gruplandırılmasında kullanılır.

1. Moleküler Tanı: hızlı teşhiste PCR tekniği oldukça yaygındır.

Enterokok:

Genel Özellikler: Gram pozitif, sporsuz, çiftler halinde veya kısa zincirler halinde görülen, fakültatif anaerob mikroorganizmalar olup katalaz negatiftirler.

Uzun yıllardan beri varlıkları bilinen ve streptokoklar grubunda değerlendirilip bakteri sistematiğinde moleküler tekniklerin kullanılmasıyla Enterococcus cinsinde değerlendirilmişlerdir.

İnsanlarda, nosokomial bakteriyemi, peritonitis, endokarditis, üriner sistem ve yumuşak doku infeksiyonlarına; hayvanlarda kahverengi yumurtacılarda amiloid artropati, sığırlarda subklinik mastitise neden olur.

Epidemiyoloji: İnsan ve hayvanların sindirim sistemi, ürogenital sistem ve deride normal flora mikroorganizması olarak bulunurlar

İnfeksiyonlarının patogenezinde etkili olan virulens faktörleri tanımlanmıştır.

Hayvansal üretimde enterik bakterilerde gelişen antibiyotik direncinin izlenmesi insan sağlığı ile ilgili problemlerin çözümüne katkı sağlayacaktır.

Laboratuvar Tanısı:

• İncelenen Materyaller: Eklem sıvısı, süt ve bağırsak içeriği soğuk zincirde kısa süre içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır.

• Bakteriyolojik Tanı: Gram pozitif kok, katalaz negatif ve eskulin pozitif kolonilerin 45§C de üreme ve mennitolden gaz ve karbonhidratlar fermentasyon testleri ve tellurit tolerans özellikleri incelenerek cins ve tür düzeyinde identifikasyonları gerçekleştirilir

• Serolojik Tanı: Grup D lateks aglitünasyon test kiti ile enterokok olarak tanımlanan suşlar sero gruplandırılabilir.

• Moleküler Tanı: Virulens özellikleri, antibiyotiklere dirençleri ve moleküler benzerlikleri PCR teknikleri ile incelenir.

NEISERIA

Gram negatif, çoğunlukla diplokok şeklinde bulunan hareketsiz, spor oluşturmayan, oksidaz ve katalaz aktivelerine sahip, fimbriaları ve adezinleri sayesinde mukozalara adapte olmuş bakterilerdir.

İnsanlarda özellikle gonore hastalığına ve menenjite sebep olduğu gibi köpek ve kedilerin boğaz florasında bulunduğundan bu hayvanlar tarafından ısırılan insanlarda lokal deri infeksiyonlarına neden olurlar.

DİĞER KOKLAR

• Mikrokoklar: Aerobik, oksidaz ve katalaz pozitif, genellikle hareketsiz, katı besiyerde üretildiklerinde pigment oluştururlar.

• Planokok: Gram pozitif, hareketsiz, kapsüllü bakterilerdir.

• Peptostreptokok: Gram pozitif, zorunlu anaerob, sporsuz, kemoorganotrof mikroorganizmalardır.

• Leukonostok: Gram pozitif, sporsuz, hareketsiz, üreme ortamlarında amino asitlere, peptidlere karbonhidratlara, vitaminlere ve metal iyonlarına gereksinim duyan, bazı türlerinin meningitis, bakteriyemi ve solunumla ilgili hastalıklara neden olduğu mikroorganizmalardır.

• Pediokok: Gram pozitif, fakültatif anaerobik, hareketsiz, sporsuz, asit ortamlara toleranslı, immun sistemi baskılanmış kişilerde bakteriyemi, abseler ve solunum problemlerine neden olan mikroorganizmalardır.

• Peptokok: Gram pozitif, anaerobik, insanlarda sistitis, septik artiritis, yara infeksiyonları, yumuşak doku infeksiyonları ve bakteriyemilerden izole edilen fırsatçı patojenlerdir.