Ünite 5: Web Yayıncılığında Dosya Yönetimi

Giriş

Bilgi ve iletişim (BIT) teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte, webin kullanımı da giderek yaygınlaşmaktadır. Bu yaygınlaşmanın nedeni ise webin gu¨çlu¨, ucuz, erişilebilir ve hızlı bir iletişim aracı olması olarak gösterilebilir. Webin bu kadar yaygınlaşması, Web Yayıncılığında da önemli adımlar atılmasına yol açmıştır. Ortaya çıkan yeni uygulamalar temelinde web yayıncılığı ile birlikte yeni nesil kullanıcılar, u¨st du¨zey yazılım ve programlama bilgisine sahip olmaksızın, bazı önemli noktalara dikkat ederek kolayca web sayfalarını oluşturabilmektedir. Bu sayede, kendi içeriklerini web ortamında diğer kullanıcılarla paylaşabilmektedir.

Dosya Yönetimi ve İzinler

Kullanıcıların bir web tarayıcısı aracılığı ile bağlantı kurabildiği Web sitelerinin kullanımının kolay olması, daha ilgi çekici olması ve gu¨venilir olmasını sağlayan isleyiş, dosya yönetimi sayesinde gerçekleşmektedir. Dosya yönetimi ile birlikte dosya yu¨kleme, dosya silme, dosya du¨zenleme, dosya şifreleme, dosya arşivleme ve kullanıcıların dosyalarla ne boyutta etkileşime girileceğini belirleyen izinlerin verilmesi gibi işlemlerin yapılması sağlanmaktadır.

Dosya yönetimi yoluyla yapılabilecek işlemler su şekilde özetlenebilir:

• Web sitesine dosya yu¨klenebilir ya da yu¨klenen dosyalar indirilebilir.
• Dosyalara yazma izinleri verilebilir.
• Dosyaların kodları du¨zenlenebilir.
• Yu¨klenen dosyalar silinebilir.

Dosya izin işlemlerindeki “oku” kullanıcıların dosyaları göru¨ntu¨leyebilmek için izin alması, “yaz” kullanıcıların dosyayı du¨zenlemek için izin alması, “çalıştır” kullanıcıların dosyaları isleme sokabilmesi için izin alması demektir.

Dosya izinlerini oluşturan oku, yaz ve çalıştır ifadeleri ayrıca sayısal ifadeler ile de temsil edilmektedir. Buna göre okuma 4’e, yazma 2’ye, çalıştırma ise 1’e eşittir. Hiç kimseye izin vermeme ise 0’a eşittir. Buna göre;

• Yazma ve Çalıştırma 3’e eşittir.
• Okuma ve Çalıştırma 5’e eşittir.
• Okuma ve Yazma 6’ya eşittir.
• Okuma, Yazma ve Çalıştırma 7’ye eşittir.

Dolayısıyla, 777 ile kodlanmış bir izin komutu, tu¨m kullanıcı tu¨rlerinin dosyalar u¨zerinde hem okuma hem yazma hem de çalıştırma iznine sahip olduğunu gösterirken 755 ile kodlanmış bir dizin komutu ise web site tasarımcısının (sahip) tu¨m izinlere sahip olduğunu, grup ve genel kullanıcı tu¨rlerinin de sadece okuma ve çalıştırma izinlerine sahip olduğunu göstermektedir. Bu noktada, genellikle önerilen izin komutunun 755 komutu olduğu söylenilebilir.

FTP ile Web Yayıncılığı

FTP (Dosya Transfer Protokolu¨/File Transfer Protocol), internet ağına bağlı bilgisayarlar arası çift yönlu¨ biçimde dosya aktarımı yapmak için tasarlanan bir internet protokolu¨du¨r. Bu işlemi yapan uygulama programları FTP ile adlandırılmaktadır. İlk geliştirilen internet protokollerinden birisi olan FTP ile internet ağına bağlı bilgisayarlar arasında dosya transferleri eş zamanlı olarak iki yönlu¨ bir biçimde yapılabilmektedir. Bir başka ifade ile FTP, dosya gönderme protokolu¨ anlamına gelmektedir. FTP ile bir bilgisayar ve bir sunucu arasında bağlantı kurma ve dosya paylaşma işlevleri yapılmaktadır. FTP sunucuların adresleri normal bir internet sitesinin adıyla benzerlik göstermektedir. Ancak aradaki tek fark FTP sunucuların basında «http://www» kısaltmaları yerine «ftp:/ftp» kısaltmalarının bulunmasıdır.

FTP sistemi ile sitelere nasıl bağlanılır? Kullanılan FTP sunucu programında sunucu Web alanı bölu¨mu¨ne kullanıcıların firmalardan aldıkları alan adı girilmelidir. Sonraki işlem olarak kullanıcıların web alanı aldıkları firmaların kullanıcılara sağladıkları kullanıcı adı ve şifre bilgileri, FTP sunucu programına girilerek ana sunucuya bağlantı gerçekleştirilir. Ana sunucuya bağlanan kullanıcılar bilgisayar ve ana sunucu arasında dosya yu¨kleme ve dosya indirme işlemleri gerçekleştirilebilirler.

FTP sunucu programlarından bazıları şunlardır:

• FileZilla
• CuteFTP
• WsFTP
• LeechFTP
• Blaze FTP
• Absolute FTP
• CoffeCup Direct FTP
• SmartFTP
• SecureFx

FTP sunucu programlarının avantajlarını su şekilde sıralayabiliriz;

• İnternet bağlantısının kesilmesi durumunda, bir sonraki bağlantıda dosya transferlerine kalınan yerden devam edilmesine olanak tanır.
• Bu¨yu¨k boyutlardaki dosyaların indirilmesinde kolaylık sağlar.
• Yu¨ksek hızda dosya transferi imkânı sağlar.
• Dosya indirme zamanlarının özel olarak ayarlanmasına imkân tanır.
• Kullanımı kolaydır.

FTP Çeşitleri

• Aktif FTP: Aktif FTP’de kullanıcı, sunucunun 21 numaralı portundan kontrol bağlantısı kurar ve bu şekilde FTP’ye bağlanır.
• Pasif FTP: Pasif FTP, sistemde meydana gelebilecek sorunlar sırasında bunlara sunucu tarafında çözu¨m bulabilmek amacıyla işe koşulmaktadır. İstemci bilgisayar 21 numaralı porttan önce kontrol bağlantısı kurarak FTP sunucusuna bağlanır.

FTPS

SSL şifrelemeyi kullanan FTSP iki çeşittir.

• FTPS Örtük (Implicit) SSL: Örtu¨k (Implicit) SSL modunda veri transferi olması için istemci bilgisayar ve ana sunucu arasında bir SSL oturumunun olması gerekmektedir.
• FTPS Açık SSL: Bu FTPS yönteminde ana sunucu ve istemci bilgisayar arasında bir SSL oturumu zorunluluğu yoktur. Hem şifresiz FTP hem de şifrelenmiş FTPS oturumları tek bir port u¨zerinden sunulabilmektedir.

SFTP

SFTP de tıpkı FTPS gibi gu¨venli dosya transferi için geliştirilmiş bir protokoldu¨r. SFTP genellikle SSH adı verilen Gu¨venli Kabuk (Secure Shell) protokolu¨ u¨zerine kuruludur. SFTP’de veri transferi ayrı iki komut ve veri kanalı oluşturulmaz. Hem komutlar hem de veriler özel formatlanmış paketlerle tek bir bağlantı u¨zerinden aynı anda transfer edilir.

FTP Yönetimi

FTP yönetimi için;

• Bağlanılan ana bilgisayarın (host) internet adresi,
• Yönetilecek hesap ile ilgili kullanıcı adı ve şifre bilgileri,
• FTP sunucu programına ve internet bağlantısına sahip bir bilgisayar,
• Kullanılacak web sitesine ilişkin FTP adresi,

gerekli olan unsurlardır.

FTP yönetim paneli ile yapılabilecek işlemler su şekilde sıralanabilir:

• FTP Hesabı Ekleme
• FTP Hesabı Silme
• FTP Hesabı Du¨zenleme

FTP Dosya Transferi: Internet sitelerine dosya yu¨klemek için herhangi bir FTP sunucu programı gerekmektedir. FTP sunucu programı ile dosya yu¨kleme işlemi yaparken sunucu adı, kullanıcı adı ve şifre gerekmektedir. Kullanıcıların ana sunucu adresi (hosting) ve alan adı (domain) aldıkları firmalar tarafından gerekli olan FTP sunucu adı, kullanıcı adı ve şifre bilgileri kullanıcıya verilmektedir.

Sunucu Dosyaları ile Çalışma

Sunucu dosyaları, bir bilgisayar ağında kayıtlı du¨ğu¨m konumlarını içeren dosyalardır. Bu dosyalar, sunucu adlarını IP adreslerine eşler. Farklı boyuttaki ağlar için alan adı sistemine (DNS) yardımcı bir unsur olarak sunucu dosyaları çalışmaktadır. Sunucu dosyaları yerel bilgisayar yöneticisinin denetimindedir. İnternetin başlangıç zamanlarında du¨ğu¨mlere adres atamayı sağlayan bir alan adı sistemi mevcut değildi. Bu nedenden dolayı, her ağ du¨ğu¨mu¨ erişmek istediği du¨ğu¨mlerin oluşturduğu ağ eşlemini içermekte ve bu du¨ğu¨mlere kullanıcı tarafından anımsanacak adlar verilmekteydi. Sunucu dosyalarının kullanılması ile birlikte bu zorluk ortadan kaldırıldı. Ayrıca sunucu dosyaları, engelleme ve yönlendirme işlevleri için de kullanılmaktadır.

• Engelleme: Sunucu dosyaları reklam filtreleme amacıyla da kullanılmaktadır.
• Yönlendirme : Web programcıları, intranet geliştiricileri ve bilişim teknolojileri yöneticileri için kullanışlı ve zaman dostu bir yöntem olan example.local ya da sample.new gibi yerel ağlar u¨zerinde standart dışı u¨st seviye alan adları (TLD) kullanma işlemidir.

Dosya Yönetim Araçları

Windows Gezgini ve MacOS Bulucu gibi işletim sistemlerinin içinde varsayılan olarak kullanılan dosya yönetim araçları bilgisayarda temel du¨zeyde yapılabilecek dosya yönetim işlevlerini yaparken ileri du¨zey işlemlerin gerçekleştirilmesinde işletim sistemine dışarıdan yu¨kleme yapılması, kısaca u¨çu¨ncu¨ parti dosya yönetim araçlarının kurulması gerekmektedir.

Dosya yönetim araçlarıyla, dosya ve klasörler u¨zerinde gerçekleştirilebilecek en yaygın işlevler şunlardır:

• Yeni dosya oluşturma
• Dosya açma
• Dosyayı yeniden adlandırma
• Kesme - Kopyalama – Yapıştırma
• Silme
• Arama
• Dosya özelliklerini değiştirip du¨zenleme

Ayrıca dosya ve klasörler u¨zerinde

• Şifreleme
• Arşivleme
• Paylaşma
• Senkronize etme
• Uzak erişim

gibi ileri du¨zey işlevleri de gerçekleştiren dosya yönetim araçları bulunmaktadır.

Dosya yönetim araçları Total Commander, Filezilla, Cpanel Ve Fireftp’dir.

Total Commander : Windows Gezginine benzer bir dosya yönetim aracı olmakla birlikte, bu araçta bulunan kopyalama, tasıma ve dosyaları silme gibi basit işlevler dışında, dosyaları sıkıştırma (pack), sıkıştırılmış dosyaları açma (unpack), FTP sunucularına erişme, içeriklere göre dosyaları karşılaştırma gibi pek çok özelliğe sahip u¨cretli bir dosya yönetim aracıdır.

16 bit su¨ru¨mu¨, yalnızca Windows 3.1’de çalışmaktadır.

Total Commander programının Linux için kullanılan su¨ru¨mu¨ henu¨z mevcut değildir.

Son su¨ru¨mu¨ 8.52 olan Total Commander ile aşağıdaki işlemler yapılabilmektedir:

• Yan yana iki dosya penceresi göru¨ntu¨leme
• Çoklu ve uluslararası dil desteği
• Geliştirilmiş arama fonksiyonu
• Editörlü olarak dosyaların karşılaştırılması ve dizinlerin uyumlandırılması (senkronizasyonu)
• Bit eşlem göru¨ntu¨lerle hızlı göru¨ntu¨leme paneli
• ZIP, ARJ, LZH, RAR, UC2, TAR, GZ, CAB, ACE sıkıştırma formatlarını kullanabilmesi
• FXP adlı sunucu - sunucu protokolleri ve HTTP vekil sunucu (proxy) desteği ile yerleşik FTP istemcisi
• Paralel port bağlantıları ve çoklu ad değiştirme araçları
• Sekmeli arayu¨z, sıralı ifadeler, geçmiş + favoriler du¨ğmeleri
• Ku¨çu¨k resimli göru¨nu¨m, özel su¨tunlar kipi, gelişmiş arama
• Karşılaştırma editöru¨, listelemelerde imleçler, ağaç göru¨nu¨mu¨, gu¨nlu¨k tutma (logging) gelişmiş u¨zerine yazma diyalog pencereleri,
• 259 karakterden uzun isimler, evrensel dil (unicode) desteği, FTP ve eklentiler için şifre yöneticisi,
• Boş dizinlerin uyumlandırması, 64 bit bağlam menu¨su¨¨, hızlı dosya filtreleme,
• USB portlarına doğrudan özel transfer kablosuyla bağlantı, ayrı ağaç göru¨nu¨mu¨ ve FTP ve diğer işlevsel geliştirmeler yapılmıştır.

Gelişmiş Şifreleme Standardı’nın (Advanced Encryption Standard) kısaltması olan AES, elektronik verinin şifrelenmesi için kullanılan uluslararası bir şifreleme standardıdır. AES’te şifreleme ve şifre çözme anahtarları aynı olduğundan simetrik bir algoritmadır.

Filezilla açık kaynak kodlu u¨cretsiz bir dosya yönetim aracı olarak Genel Kamu Lisansı (GNU) ile paylaşılmaktadır. Microsoft Windows, 32 bit ve 64 bit su¨ru¨mleri olduğu gibi, Mac OS X ve Linux işletim sistemleri için de kurulum yapılabilmektedir.

Filezilla aşağıdaki özelliklere sahiptir:

• FTP, FTP dışında SSL/TLS (FTPS) ve SSH dosya transfer protokolu¨¨ (SFTP)
• IPv6 desteği
• 4 GB’den bu¨yu¨k dosyaların transferinde kaldığı yerden devam edebilme özelliği
• Sekmeli kullanıcı arayu¨zu¨
• Yer imleri
• Su¨ru¨kle bırak desteği
• Ayarlanabilir dosya transfer hızı
• Dosya adlarına göre filtreleme
• Dizin karşılaştırma
• Ağ ayarları sihirbazı
• Uzak dosya du¨zenleme özelliği
• HTTP/1.1, SOCKS5 ve FTP-Proxy desteği
• Dosya gu¨nlu¨kleri
• Uzak dosya arama özelliği

cPanel web site yönetiminde kullanılmak u¨zere hazırlanan web tabanlı bir kontrol panelidir. Linux tabanlı ve lisans gerektiren u¨cretli bir uygulamadır.

cPanel linkleri aşağıdaki dört bileşenden oluşmaktadır.

• Protokol : Protokol, kullanılan internet tarayıcısının uzak sunucuyla iletişim kurma seklini belirlemektedir.
• Adres : Adres, bir IP adresi (örneğin 192.168.0.1) olabileceği gibi, bir alan adı da (orneksite.com) olabilmektedir.
• Kapı(Port ): Bir web sitesine http veya https ile erişilmek istendiğinde kapı (port) numarası varsayılan bir değerdir.
• Akıllı Anahtar: Sunucuya giriş yapıldıktan sonra, oturuma özel otomatik akıllı anahtar u¨retilir. Gu¨venlik için çok önemli bir bileşen olan bu akıllı anahtar sistemi cpsess ekinden sonra gelen 10 haneli rakamdan oluşmaktadır.

FireFTP, bir Mozilla Firefox eklentisi olarak u¨cretsiz, gu¨venli ve çok platformlu FTP/SFTP istemcisidir. FTP/SFTP sunucularına kolay ve sezgisel erişim sağlayabilen bir eklentidir. FireFTP ile su¨ru¨kle bırak yöntemiyle kolayca dosya transferleri yapılabilmektedir. FireFTP bağlantı kopmalarına önlem olarak indirme ve yu¨kleme işlemlerinin kaldığı yerden devam edebilmesine olanak sağlamaktadır.