Ünite 1: Web Yayıncılığının Temel Kavramları

Bilişim Toplumunda Web

Günümüzde yeni iletişim teknolojilerinin hızla gelişimiyle birlikte devletlerin büyük bir ekonomiye sahip olmaları bilgiye dayalı ekonomiyle mümkün olmaktadır.

Alvin Toffler insanoğlunun sosyo-ekonomik değişim sürecini tarihsel olarak 3 adımda sınıflandırmıştır. Önce tarım toplumu varken yerini sanayi toplumu almıştır. Teknolojinin gelişimiyle üçüncü sırada bilgi toplumu gelmektedir.

Sanayi toplumlarında yaşanan bilimsel ve teknolojik gelişmeler üretilen malların, üretim tekniklerinin değişimine yol açmıştır. Bilişim toplumu; bilgisayar kullanımının yaygınlaşması ve iletişim olanaklarıyla bütünleşmesi sonucunda, bireyler, ulusal toplumla ve uluslararası toplum olarak insanlığın vardığı yeni bir yaşam biçimidir (Eczacıbaşı, 1994). İlk çağlarda güçlü olan topluluklar kazanırdı, sonra bu durum yerini sermayesi çok olan sanayi toplumlarına bıraktı. Günümüzde ise hızla değişen bilgiye sahip olan, bilgiyi ve bilişim teknolojilerini en iyi kullanan toplumlar güçlü hâle gelmektedir. Bilgi; kâğıt veya başka ortamlar üzerinde kayıt edilmiş, anlaşılabilen ve iletilebilen veriler topluluğudur.

Veri (Data): Olaylara ilişkin nesnel gerçekler olup birbirleri ile ilişkilendirilmemiştir. Veri kurumsal amaçlara bağlı olarak işlemlerin yapılandırılmamış bir biçimde kayıt edilmesidir.

Enformasyon (Information ): Düzenlenmiş veri olarak tanımlanabilir. Düzenleme başkaları tarafından yapılmıştır.

• Veri enformasyona dönüşürken belli süreçlerden geçmektedir.
• Bağlam: Verilerin hangi amaçla derlendiği öğrenilir.
• Sınıflandırma: Analiz birimleri ve verinin ana bileşenleri öğrenilir.
• Hesaplanma: Veriler istatistiksel olarak analiz edilir.
• Düzeltme: Verilerdeki hatalar ayıklanır.
• Yoğunlaştırma: Veriyi özetleyebilmedir.

Bilgi (Knowledge ): Kişisel anlamda özümlenmiş enformasyondur. Bireyin önceki bilgileri ile ilişkilendirilmiştir. Kişi bu bilgiyi günlük hayatında kullanmaktadır. Karar ve davranışları belirler.

Bilginin alanı, elde ediliş biçimi, özne-nesne ilişkisi ve bilgi aktı açısından çeşitlendirilmektedir. Bunlar; gündelik bilgi, dinsel bilgi, teknik bilgi, sanatsal bilgi, bilimsel bilgi ve felsefi bilgi olarak sınıflandırılmıştır. Bilimsel bilgi kendi içinde 3 gruptadır.

1. Formel bilimler: mantık, matematik.
2. Doğa bilimleri: fizik, kimya, biyoloji, coğrafya, jeoloji, astronomi...
3. İnsan bilimleri: psikoloji, sosyoloji, antropoloji, iktisat…

İnternet ve Web

Web yayıncılığının ortaya çıkışına geçmeden önce web ve internet kavramlarını algılamamız gerekmektedir. Bunun için öncelikle web’in ortaya çıkışını ve internet ile arasındaki farka değinelim. Web ve internet birbirinden farklı kavramlardır. İnternet dünya üzerinde bilgisayar ağlarının birleşiminden oluşan küresel bir ağdır. Web ise internet üzerindeki servislerden biridir.

Günümüzde bankacılıktan sağlık sektörüne neredeyse tüm hayatımızda kullanılan internetin ortaya çıkışı 1957 yılına kadar uzanmaktadır. Bilgisayar teknolojilerinin gelişmekte olduğu yıllarda oda büyüklüğündeki cihazlarda sınırlı işlemler yapılmaktaydı.

4 Ekim 1957 yılında ilk insansız uydu olan Sputnik 1 Sovyetler Birliği tarafından uzaya başarı ile gönderildi. Bunun üzerine Amerika Birleşik Devletleri dünyada savunma alanında gücünü artırmak için DARPA’yı kurdu.1960’lı yıllarda ABD Savunma Bakanlığı tarafından desteklenen Savunma İleri Düzey Araştırma Projeleri Kurumu (DARPA - Defense Advanced Research Project Agency) tarafından gerçekleştirilen bu projede ilk ağ olan ARPANET (Gelişmiş Araştırma Projeleri Dairesi Ağı) ortaya çıkmıştır. ARPANET’te ilk mesaj iletimi birbirine bağlı 4 merkez arasında kurulu ağ üzerinden gerçekleşmiştir.

1989 yılında İngiltere’de CERN’de bilgisayar programcısı olarak çalışan Tim Berners-Lee tarafından yapılan çalışmalarla internet üzerinden zenginleştirilmiş metin işaretleme dili ortaya çıkarılarak bir bilgisayar ağı üzerinden kullanımı sağlanmıştır. İlk web sayfası CERN’de bulunan bir sunucudan yayınlanmıştır. 1989-1990 yılında Tim Berners-Lee tarafından Bilgi Yönetimi: Öneri makalesinden alınmış Dağıtılan Sunucu/İstemci için Hypertext Modeli hazırlanmıştır. Bu model WWW’nin temeli olarak kabul edilmektedir.

Web sayfalarının bilgisayarda görüntülenebilmesi için gerekli olan yazılım bir web tarayıcısıdır. Web Browser olarak adlandırılmış bu yazılım kullanıcıların ağ üzerindeki web sayfalarını bilgisayarlarında görüntüleyebilmesini sağlamaktadır. İlk tarayıcı olan Mosaic 1993 yılında Illinois Üniversitesinde yer alan National Center for Supercomputing Applications (NCSA) tarafından yazılmıştır. Bir web sitesinin kullanıcının ekranında görüntülenmesi sürecine baktığımızda öncelikle web içeriğinin hazırlanması, web içeriğinin sunucuya yüklenmesi, ağ üzerinden paylaşılması, Son kullanıcının bilgisayarındaki web tarayıcısı sayesinde kullanıcı ile buluşması şeklinde özetleyebiliriz.

Web teknolojilerinin sınıflandırılmasında Web 1.0, Web 2.0, Web 3.0 ve Web 4.0 sınıflandırmaları yapılmaktadır.

Web 1.0: Web teknolojisinin doğuşu 1989 yılında başlar ve 2004 yılına kadar olan dönemi kapsar. Tim Berners-Lee tarafından geliştirilen ağ teknolojileridir. Metne dayalı olan bu teknolojide kullanıcılara yalnızca bilgi sunulmaktadır.

Web 2.0: Terim ilk olarak Darcy DiNucci tarafından, “Parçalanmış Gelecek” isimli makalede kullanılmıştır. Artan web kullanıcılarının sosyalleşmelerine imkân tanıyacak teknolojilerin geliştirilmesi ile başlayan süreçtir.

Web 3.0 : Web 3.0 aslında Semantik Web olarak adlandırılmaktadır. Web içeriklerinin sadece doğal dillerde değil, aynı zamanda ilgili yazılımlar tarafından anlaşılabilir, yorumlanabilir ve kullanılabilir bir biçimde ifade edilebileceği ve kişiye özel sonuçların ortaya çıkarılabileceği yazılımlardan oluşmaktadır.

Web Yayıncılığının Doğuşu

Web yayıncılığı internetin keşfiyle ortaya çıkmış bir kavramdır. Web yayıncılığı yalnızca basılı eserlerin ve yayınların elektronik ortama aktarılması ve sunulması değildir. Her web sayfasında ya da sosyal medyada kullanıcılara sunulanlar web yayıncılığını kapsamaktadır.

Web yayıncılığın sunduğu avantajları:

• Eski ya da yeni yayınların sunulacağı bir ortam
• Yayınlar üzerinden okuyucu ile etkileşim kurabilme imkânı
• Yazarın okuyucu geri bildirimlerine göre yayınını genişletebilmesi, değiştirebilmesi
• Geniş okuyucu kitlesine ulaşım
• Zaman ve mekân sınırı olmadan yayın çıkarabilme
• Geniş, takip edilebilir okuyuculara özel reklam sunabilme
• İçerik hakkında geri bildirim alabilme ve şeffaf değerlendirme imkânı
• Web ortamında arşivleme ve arşivde arama imkânı
• Yayıncı açısından yazarın başarısını ölçme
• Reklamcı açısından istatistik takibi, esnek reklam yayınlama(Okuyucu seçimi yapabilme, zamana göre reklam sunabilme)
• Reklamcının yayının başarısını ve reklamının başarısını ölçebilmesi
• Yayıncının reklam gelirlerini istatistiklere göre yazarlara paylaştırma imkânı
• Okuyucunun istediği yazara ve okuyucusuna rahat ulaşabilmesi
• Okuyucunun istediği içeriği sosyal medyada kolaylıkla paylaşabilmesi

Web yayıncılığı 4 farklı grup için farklı anlam ifade etmektedir.

1. Yayıncı
2. Yazar
3. Reklamcı - Reklam veren
4. Okuyucu (Yazar - Eleştirmen)

1. Yayıncı: Yazar ve eleştirmenler için bir sunucu ortamı sağlayan kurumlardır. Bunlar, basılı yayınların DRM hakkını koruyarak yani lisanslı ve telif haklarıyla ücretli ya da ücretsiz yayınlayan kurumlardır.

2. Yazar: Yazar, editör ya da haberci olarak web yayıncısı olabilirsiniz. Bunun için kendinize bir domain adı almanız, bir hosting firması ile anlaşmanız, içeriklerinizi yayınlamanız için web sayfalarınızı tasarlamanız ya da tasarlatmanız ve sunucunuza yüklemeniz yeterli olacaktır.

3. Reklamcı / Reklam Veren: Web ortamındaki potansiyel müşterilerine erişmenin en kolay yolu web ortamında reklam vermektir.

4. Okuyucu (Yazar / Eleştirmen): Web yayıncılığında okuyucu yayınla, yazarla ve diğer okuyucular ile etkileşim hâlindedir.

Web yayıncılığı iletişim türüne göre Eş Zamanlı Yayıncılık ve Eş Zamansız Yayıncılık olmak üzere iki farklı kategoride değerlendirilebilir. Günümüzde kullanılan web teknolojilerinden birçoğu iki farklı kategoride değerlendirilebilir.

1. Eş Zamanlı (Senkron) Yayıncılık: İçerik ve Okuyucu arasındaki iletişim ve bilgi akışının anlık olduğu yayıncılık türüdür. Veri aktarımı eş zamanlı olduğu için etkileşim ve iletişim de anlık olmaktadır.

2. Eş Zamansız (Asenkron) Yayıncılık: İçerik ve Okuyucu arasındaki iletişim ve bilgi akışının anlık yapılmadığı yayıncılık türüdür. Veri aktarımı eş zamanlı yapılmadığı için etkileşim ve iletişim de anlık değildir.

Web Yayıncılığında Kodlama ve Tasarım

Web yayıncılığında kendi web sitenizi hazırlayabilmeniz için kodlama ve tasarım konularında bilgi sahibi olunması gerekir. Web kodlama yapabilmek için ASP, JSP, PHP, Java, CSS3, HTML5 vb. yazılım dillerinden en az birine hâkim olunması önerilir. Adobe Dreamweaver gibi bir kod düzenleme ve görsel tasarım yapabileceğiniz bir yazılım ile sitenizi oluşturabilirsiniz. Aynı zamanda görsel tasarımlar için fotoğraf düzenleme yazılımlarından birisi kullanılabilir.

Web yayıncısı olarak hazırlanacak sitede ya da yapılacak yayınlarda uzmanlar tarafından dikkat edilmesi gereken bazı önemli hususlar bulunmaktadır. Bunlar;

• Okuyucu ve takipçi ile empati kurmalıdır: Web sitenizin ya da ürettiğiniz yayınlarda temalara göre içerik paylaşımında bulunulması gerekir.
• Arama motorları ile uyumlu olmalıdır: Web sayfalarınızdaki içeriklerin arama motorları tarafından taranarak listelenebilmesi gerekir.
• Web tasarımı cihaz ve ekran bağımsız yapılmalıdır: Günümüzde kullanıcılar farklı boyutlardaki ekranlarda web sayfalarına erişmektedirler.
• Web yayınlarınızda çoklu ortam nesnelerinin kullanımına dikkat edilmelidir: Günümüz okuyucusu ya da web ortamındaki yayınları takip edenler okumaktan çok izleme ve dinlemeyi tercih etmektedirler.
• Telif hakkı yayıncıya ait olmalıdır: Telif konusu günümüzde çok önemlidir. Eğer bir yayıncı kendine ait olmayan içeriği yayınlıyor ise bir suç işlemektedir. Yayınladığı içerik kendisine ait olmasa bile ürünün telif hakkına sahip olan yayıncıdan izin almalı ve referans göstererek yayınlamalıdır.
• Web sitenizin tasarımı, içeriklerde kullanılacak görseller ve tanıtımı süreçlerinde uzmanlar ile çalışmak gerekir: Bu süreçlerde gelir elde ederek çok büyük kitlelere yayın yapmak istiyorsanız telifli resim, ses veya görseller kullanılmalı; tasarımcı ve programcılar ile çalışılmalıdır.
• Künye ve Kaynak Paylaşımı web yayıncılığı için önemlidir: Web ortamında okuyucuların doğru bilgiye ulaşamadığı zamanlar çoktur.
• Arşiv tutulması web yayıncılığı için önemlidir: Okuyucularınız sizin web sayfanızın URL adresini farklı platformlarda ve kendi araştırmalarında kaynak gösterebilirler.

SEO “Search Engine Optimization” yani “Arama Motoru Optimizasyonu” nun kısaltmasıdır. SEO, arama motorlarına yönelik yapılan iyileştirme ve optimizasyon işlemlerinin web sitelerine uygulanma sürecidir.

Google Analitik (Google Analytics ): Google Analitik sitesinin web tasarımcılara sunduğu birçok özellik bulunmaktadır. Bunlar; analiz araçları, mobil analiz imkânı, sosyal medya analizi, içerik analizi, reklam analizi ve dönüşüm analizidir. Güçlü ve kullanımı kolay bir raporlama platformu üzerine kurulmuştur.

Web Yayıncılığında Uyulması Gereken Yasal Haklar ve Etik

Web yayıncılığında yayıncıların uyması ve dikkat etmesi gereken önemli konulardan birisi telif hakları ve etik konusudur. Kişilik haklarının korunması ve telif haklarının korunması bu kurallara göre mümkün olmaktadır.

Telif Hakkı (copyright): bir kişi ya da kişilerin her türlü fikrî emeği ile meydana getirdiği bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürününün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklardır.

İnternet Etiği (Netiquett): İnternet kullanıcılarının uymak zorunda oldukları toplumsal davranış biçimleri ve kurallarıdır.