Ünite 1: Yapılı Çevre-Yangın Olayları-Temel Kavramlar-Yangın Nedir?

Giriş

Günümüz yaşam koşullarının gereklerine cevap verebilmek amacıyla daha büyük taban alanlarına oturan ve/veya yükselen, pek çok işlevi bir arada barındıran ve dolayısıyla daha büyük kalabalıklara ev sahipliği yapan binalar söz konusu olduğunda, gerçekleşecek olan riskin sonuçları da büyük kayıplara sebebiyet verebilmektedir. Yaşanan pek çok olay göstermiştir ki yangın olayları bu risklerin başında yer almaktadır.

Risk gerçekleştiği durumda gerek bina kullanıcılarının ve gerekse olaya müdahale eden ekiplerin can güvenliğini esas alan yaklaşımlar, 2002 yılından beri yürürlükte olan (Türkiye Yangından Korunma Yönetmeliği) 2007 ve 2009’da büyük revizyonlar geçiren (Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik), dönem dönem geliştirilme ve iyileştirilmesi için değişikliklere maruz kalan ve en son 9 Temmuz 2015’te yenilenen yönetmelik ile de garanti altına alınmıştır.

Genel Bilgiler

Yapılı çevre; hayatın neredeyse tamamının sürdürüldüğü, belli bir nüfus yoğunluğuna sahip olan, büyük oranda örgütlenmiş, karmaşık yaşam süreçlerini barındıran, insanı doğrudan etkileyerek yaşamının niteliğini belirleyen, farklı disiplinlerin organize birlikteliği ile çevresel değişkenler, teknikler, teknolojiler, beklentiler vs. doğrultusunda alınan kararlara dayalı olarak tasarlanan, planlanmış bir fiziksel dokuya sahip mekânlar bütünü olarak tanımlanabilir.

Yangın, yapılarda güvenliği tehdit eden en büyük risklerden biridir. Ancak risk yönetilemediği zaman bir tehdittir. Biliniyor, tanımlanıyor ve kontrol altına alınarak yönetilebiliyor ise tehdit olmaktan uzaklaşacaktır. Bu bağlamda konu ele alındığında yangın yönetilebilir bir risk olarak tanımlanabilir. Ancak; doğru yönetilemediği zaman insan kaynaklı bir felaket olabilmektedir.

Yaşanan Büyük Yangınlar

Büyük Roma Yangını (18-24 Temmuz 64): Romalı tarihçi Tacitus’a göre 5 buçuk gün boyunca süren yangında Roma’nın 14 bölgesinden 4’ü tamamen ve 7’si kısmen olmak üzere 10’u büyük zarar görmüş veya tamamen yok olmuştur.

Büyük Londra Yangını (10-12 Temmuz 1212): Tarihin en ölümcül yangınlarından biri olan yangında eski Londra’nın üçte biri yıkıntılar içinde kalmıştır.

II. Büyük Londra Yangını (2 Eylül 1666): 80.000 nüfuslu kentte 70.000’den fazla kişinin evsiz kalmasına yol açan yangındır.

Büyük Chicago Yangını (8 Ekim 1871): En büyük yangınlardan biri olan Chicago yangını 17. 000 binayı tamamen yok etmiş, 90.000 kişi evsiz kalmış ve 300 kişi hayatını kaybetmiştir.

Peshtigoi Yangını-ABD (8 Ekim 1871): 1871’de Chicago yangınıyla aynı günde gerçekleştiği için Chicago yangınının gölgesinde kalsa da ölü sayısı açısından Chicago’dan daha büyük felaketle sonuçlanmıştır.

Büyük Boston Yangını (9-10 Kasım 1872): 26 hektarlık bir alana yayılan yangında 776 bina kül olmuş ve içerisinde itfaiyecilerinde olduğu yaklaşık 20 kişi hayatını kaybetmiştir [9,10].

San Francisco Yangını (18 Nisan 1906): Deprem sonrası çıkan yangın 490 sitede 25.000 binayı kül etmiş, 3.000 kişi hayatını kaybetmiştir.

Büyük Tokyo Yangını-Japonya (1 Eylül 1923): Tarihin en büyük yangınlarından biri olan Tokyo yangını da deprem kaynaklıdır.

İstanbul Yangını (14 Temmuz 1660): Eremya Çelebi’ye göre Ayazma Kapısından başlayan yangın Samatya ve Fatih’e kadar yayılmış ve o zaman ki şehrin yarısını küle çevirmiştir.

Çukur-Beyoğlu Yangını (3 Ağustos 1831): Taksim’den Tatavla’ya kadar etkileyen yangın 15 saat sürmüştür.

Hocapaşa Yangını (19 Eylül 1865): Kollara ayrılarak yayılan bu yangında Hocapaşa semtinden başka, Cağaloğlu, Kadırga, Gedikpaşa, Kumkapı ve Nişanca’da zarar görmüştür.

Feridiye Sokağı-Beyoğlu Yangını (5 Haziran 1870): Söndürme çalışmaları olabildiğince iyi bir şekilde yürütülmesine rağmen büyük bir alanın yanması engellenememiştir.

Çırçır Yangını-Fatih-İstanbul (23 Ağustos 1908): Saraçhane ve Bozdoğan Kemeri çevresinin en çok etkilendiği bu yangında konut, dükkân, cami, medrese gibi 1.500 bina yok olmuştur [15].

Aksaray-Uzun Çarşı Yangını (23 Temmuz 1911): Uzunçarşı başındaki misafirhane olarak kullanılan ahşap bir apartmanın 3. katında başlayan yangın 17 saat sürmüş, pek çok mahalle yangının etkisi altında kalmış, Aksaray’da ise neredeyse hiçbir yapı ayakta kalamamıştır.

Sultanselim Yangını (13 Haziran 1918): Yangında ev, dükkân, mektep, cami, mescit ve tekke olarak toplamda 7.500 binanın kül olmasına sebep olmuştur [15,16].

İzmir Yangını (13-18 Eylül 1922): Yangının sonunda tahminlere göre 25.000 ev yanmış, 300.000 kişi evsiz kalmış ve binlerce kişi yaralanarak ölmüştür.

Ankara Tahtakale Yangını (18-19 Temmuz 1929): Gece yarısında Tahtakale’de yer alan bir kereste deposunda çıkan yangında 100 ev, 500 dükkân, 5 han, 2 fırın, 1 cami ve 1 hamam yanmış, bir kişi hayatını kaybetmiş, onlarca kişi de ağır yaralanmıştır.

Kartal-Maltepe Yangını (8 Ekim 1926): Bu yangında 110 bina yanmıştır [17].

Haliç Feneri Yangını (21 Eylül 1941): Fener Rum Patrikhanesi müştemilatından başlayan yangın kısa sürede çevreyi sarmış, 94 ev, 2 cami, 1 mescit, patrikhanenin yazıhane kısmı olmak üzere 98 bina yanmıştır [17].

Demirci Yangını (25 Ağustos 1950)

Kapalıçarşı Yangını (26 Kasım 1954): Çarşı içinde 744 dükkân tamamen, 1 290 dükkân da kısmen olmak üzere 2.034, çarşı dışında ise 30 dükkân tamamen yanmıştır.

Sinop Gerze Yangını (13 Şubat 1956): Cumhuriyet tarihinin en büyük felaketlerinden birisi olan Gerze yangının çıkış nedeni tam olarak bilinememektedir.

Yangın Güvenliği ile İlgili Temel Kavramlar

Acil durum planları: Acil durumlarda yapılacak müdahale, koruma, arama-kurtarma ve ilk yardım iş ve işlemlerinin nasıl ve kimler tarafından yapılacağını gösteren ve acil durum öncesinde hazırlanması gereken planların tamamıdır.

Acil durum asansörü (İtfaiye asansörü): Binalarda bulunan, kullanımı doğrudan yangın söndürme ve kurtarma ekiplerinin veya itfaiyenin denetimi altında bulunan ve ek korunum uygulanmış olan özel asansörlerdir.

Acil durum aydınlatması: Olağan aydınlatma devrelerinin kesintiye uğraması hâlinde, armatürün kendi gücüyle veya ikinci bir enerji kaynağından beslenerek sağlanan aydınlatma sistemidir.

Atrium: İki veya daha çok sayıda katın içine açıldığı, merdiven yuvası, asansör kuyusu, yürüyen merdiven boşluğu veya su, elektrik, havalandırma, iklimlendirme, haberleşme tesisat bacaları ve şaftlar hariç, üstü kapalı geniş ve yüksek hacimdir.

Basınçlandırma: Kaçış yollarındaki iç hava basıncını yapının diğer mekânlarındaki basınca göre daha yüksek tutarak duman sızıntısını önleme yöntemidir.

Bina yüksekliği: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafe veya imar planında ve bu yönetmelikte öngörülen yüksekliktir.

Yapı yüksekliği: Bodrum katlar, asma katlar ve çatı arası piyesler dâhil olmak üzere, yapının inşa edilen bütün katlarının toplam yüksekliğidir.

Yüksek bina: Bina yüksekliği 21.50 m’den, yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binalardır.

Çıkmaz koridor mesafesi: Mekân içerisinden mekânın koridora bağlanan kapısına kadar olan mesafe göz önüne alınmaksızın, kaçışta, mekânların bağlı olduğu koridorun en uzak noktasından koridor boyunca bir çıkışa veya iki yönde kaçış imkânına sahip olunan noktaya kadar olan mesafedir.

Duman haznesi: İçinde dumanın toplanması amacıyla tavanda tasarlanan hacimdir. Duman kontrolü: Yangın hâlinde duman ve sıcak gazların yapı içindeki hareketini veya yayılımını denetlemek için alınan tedbirlerin tamamıdır.

Duman perdesi: Yükselen dumanın yanal yayılımını sınırlamak amacıyla tavanda sabit konumda, uzaktan kapatılabilen veya bir algılayıcı uyarısıyla kapanan, yangına karşı dayanıklı bölücü perdelerdir.

Dış yüzey cephe kaplaması: Yapıyı dış etkenlere karşı koruyan yapının taşıyıcı sisteminin ve duvarlarının malzeme veya farklı malzeme katmanlarından oluşan sistem ile kaplanmasıdır.

Geleneksel cephe kaplaması: Bir yapıda taşıyıcı sistem ve/veya dış duvarları oluşturan yapı elemanlarının, arada havalandırma boşluğu teşkil edilmeyecek şekilde çeşitli yapı malzemeleri kullanılarak kaplanmasıdır.

Giydirme cephe: Binanın taşıyıcı sistemine kendine ait bir konstrüksiyon yardımı ile asılı olarak yapının kabuğunu oluşturan, binanın yükünü almayan, önceden üretilmiş değişik malzemelerden oluşan dış duvarlarıdır.

Islak borulu yağmurlama sistemi: Boruları sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan otomatik söndürme sistemidir.

Kuru boru sistemi: Normalde içinde su bulunmayan, yangın hâlinde itfaiyenin zemin seviyesinden su basabileceği boru sistemidir.

Kuru borulu yağmurlama sistemi : Çalışma öncesi, kontrol vanasından sonraki boru hattı, basınçlı hava veya inert gaz ile dolu durumda tutulan otomatik söndürme sistemidir.

Kademeli yatay tahliye: Bina kullanıcılarının yangından uzaklaşarak aynı kat seviyesinde yer alan yangın geçirimsiz komşu kompartımana sığınmasını öngören tahliye modelidir.

Kaçış (Yangın) merdiveni: Yangın hâlinde ve diğer acil hâllerde binadaki insanların emniyetli ve süratli olarak tahliyesi için kullanılabilen, yangına karşı korunumlu bir şekilde düzenlenen ve tabii zemin seviyesinde güvenlikli bir alana açılan merdivendir.

Kaçış uzaklığı: Herhangi bir katta bir mekân içinde durulabilen en uzak noktada bulunan bir kullanıcının kendisine en yakın kat çıkışına kadar almak zorunda olduğu yürüme yolun uzunluğudur.

Kaçış yolu: Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve benzeri geçişler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina son çıkışına giden yollar dâhil olmak üzere binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamıdır.

Kullanıcı yükü: Herhangi bir anda, bir binada veya binanın esas alınan belirli bir bölümünde bulunma ihtimali olan toplam insan sayısıdır.

Kullanıcı yük katsayısı: Yapılarda kişi başına düşen kullanım alanının metrekare cinsinden m2/kişi olarak ifadesidir.

Korunumlu koridor veya hol: Bitişik olduğu mekânlardan yangına karşı dayanıklı yapı elemanlarıyla ayrılmak suretiyle yangın etkilerinden korunmuş koridor veya hol mekânlarıdır.

Korunumlu merdiven: Yangına karşı dayanıklı bir malzeme ile çevrili veya yangından etkilenmeyecek şekilde düzenlenen merdivendir.

Son çıkış: Bir yapıdan kaçış sağlayan yolun yapı dışındaki yol ve cadde gibi güvenlikli bir alana geçit veren bitiş noktasıdır.

Tek yönlü kaçış mesafesi: Bir mekân içindeki kişilerin sadece tek bir yönde hareket ederek bir çıkışa veya alternatifli iki yönde kaçış imkânına sahip olduğu noktaya kadar olan mesafedir.

Yangına karşı dayanım (direnç): Bir yapı bileşeninin veya elemanının yük taşıma, bütünlük ve yalıtkanlık özelliklerini belirlenmiş bir süre koruyarak yangına karşı dayanmasıdır.

Yangın bölgesi (zonu): Yangın hâlinde, uyarı ve söndürme tedbirleri diğer bölümlerdeki sistemlerden ayrı olarak devreye giren bölümdür.

Yangın duvarı: İki bina arasında veya aynı bina içinde farklı yangın yüküne sahip hacimlerin birbirinden ayrılması gereken hâllerde, yangının ilerlemesini ve yayılmasını belirlenmiş bir süre için durduran düşey elemandır.

Yangın güvenlik holü: Kaçış merdivenlerine yangının ve dumanın geçişini engellemek için yapılacak tampon bölümdür.

Yangın kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava veya nesneler için dolaşım imkânı sağlayan, kapalı tutulduğunda duman, ısı ve alev geçişine belirli bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak veya kepenktir.

Yangın kompartımanı: Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dâhil olmak üzere, her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölgedir.

Yangın perdesi: Korunması gereken nesne, ürün veya alt yapının yangına karşı korunması veya ısının yatay veya düşey olarak yayılmasını engellemek maksadıyla kullanılan özel donanımlı bariyerlerdir.

Yangın tahliye projesi: Mimari proje üzerinde, kaçış yollarının, yangın merdivenlerinin, acil durum asansörlerinin, yangın dolaplarının, itfaiye su verme ve alma ağızlarının ve yangın pompalarının yerlerinin renkli olarak işaretlendiği projedir.

Yangın yükü: Bir yapı bölümünün içinde bulunan yanıcı maddelerin kütleleri ile alt ısıl değerleri çarpımları toplamının, plandaki toplam alana bölünmesi ile elde edilen ve MJ/m2 olarak ifade edilen büyüklüktür.

Sertifika: Herhangi bir ekipman, malzeme veya hizmet için, Türk Standartları Enstitüsü veya Türk Standartları Enstitüsü tarafından kabul gören uluslararası bir onay kuruluşu tarafından test edilerek verilen ve ilgili standartlara uygunluğu gösteren belgedir.

Yangın Nedir?

NFPA (National Fire Protection Association)nın yapmış olduğu araştırmalara göre karşılaşılan yangın olaylarının nedenleri şu şekilde belirlenmiştir:

• Elektrik tesisatındaki hatalar ve elektrik kontakları
• Sigara, pipo vs.
• Çocukların ateşle oynamaları
• Doğal ya da sıvı gaz kaçakları
• Isıtıcılara yakın konumlanan tutuşabilir malzemeler
• Tutuşma özelliği fazla olan sıvıların yanlış kullanımı
• Diğer nedenler (Bacalar, kıvılcım, yıldırım, hayvanlar ve güneş ışığı vs. gibi)

Yangın Üçgeni

Bir yangın olayının gerçekleşmesinde tutuşma kaynağı, yakıt ve oksijenden oluşan yangın üçgeni kuralı söz konusudur. Üçgeni oluşturan bu üçünden herhangi birisi olmadığında, zincir bozulur ve yangın olayı gerçekleşmez. Ancak yangın bir kez başladı mı çok çabuk gelişir ve yayılır.

Yangının Gelişimi ve Büyümesi

Bir yangının büyümesindeki safhaları bilmek yangınla mücadele için çok önemlidir. Yangın başladıktan sonra ısı transferi yolları ile standart bir şekilde gelişir. Yeterli yanıcı madde ve havalandırmaya sahip bir yangında tutuşmadan sonraki safhaların hepsi gerçekleşecektir.Tutuşma ise, orada bulunan tüm tutuşabilir maddelerin alevlenmesine dek devam eder.

Sistemler arasında ısı geçişi üç yolla olur ve bir yangın olayında bu üçü bir araya gelir:

İletim yoluyla ısı transferi (Conduction): Bir ortam içerisinde bulunan bölgeler arasında ya da fiziksel olarak temas eden ortamlar arasındaki ısı alış-verişi, iletim yoluyla gerçekleşir.

Taşınım Yoluyla Isı Transferi (Convection): Bir akışkan hareketi ile gerçekleşen ısı geçişidir.

Işınım Yoluyla Isı Transferi (Radiation): Farklı sıcaklıklarda, fakat birbirleriyle temas etmeyen katı cisimler arasında foton denilen kütlesiz tanecikler aracılığı ile gerçekleşen ısı geçişidir. Isı ışınları her yöne ve doğrusal olarak yayılır. Bünyesindeki ısıyı belirli mesafelerde bulunan maddelere ulaştırırlar ve yanıcı maddelerin sıcaklığını tutuşma noktasına yükselterek yanmalarına neden olur.

Yangın Evreleri

Yangınlar genellikle tek bir noktada başlar ve yakıt miktarına, havalandırma koşullarına, başladığı mekânın geometrisine bağlı olarak büyür. Bir yangın olayı genel olarak dört safhada gerçekleşir:

1. Başlangıç evresi
2. Flameover evresi
3. Flashover evresi
4. Sönme evresi

Yanma Çeşitleri

Yavaş yanma, hızlı yanma, parlama-patlama şeklinde yanma ve kendi kendine yanma olmak üzere dört çeşit yanma şeklinden söz etmek mümkündür.

Yangın Sınıfları

A. Sınıfı Yangınlar: Alevli ve korlu hâlde yanan katı madde yangınlarıdır (örneğin; odun, kömür, kağıt, tahta, plastik, pamuk vs.).

B. Sınıfı Yangınlar: Yanabilen sıvıların sebep olduğu yangınlardır (örneğin; petrol ürünleri, boyalar, alkol, asfalt vs.)

C. Sınıfı Yangınlar: Alevli yanan gaz yanıcıların yangınlarıdır.

D. Sınıfı Yangınlar: Yanabilen hafif metal yangınlarıdır (örneğin alüminyum, fosfor, magnezyum, sodyum, potasyum, radyoaktif elementler vs.).

E. Sınıfı Yangınlar: Çıkış kaynağı elektrik olan yangınlardır.

F. Sınıfı Yangınlar: Yağ tavası yangınları olarak da bilinirler.

Yangın Söndürmede Kullanılan Yöntemler - Yangın Söndürücü Maddeler

Yangınla mücadelede kullanılan yöntemler soğutarak söndürme, havayı kesme ve yanıcı maddenin ortadan kaldırılması olmak üzere üç grupta incelenebilir.