Ünite 1: Genel Bilgiler ve Kavramsal Çerçeve

Giriş

İnsanların güvenlik ihtiyacının karşılanması devletin sorumluluğu altındadır. Devlet de bu sorumluluğu çerçevesinde silahlı kuvvetler ile polis ve jandarmadan oluşan kolluk teşkilatını kurmuştur. Güvenlik teşkilatı olarak adlandırılan bu yapıya yardımcı olmak amacıyla da zamanla özel güvenlik denilen yeni usuller geliştirilmiştir.

Güvenlik ve Kolluk Kavramları

Güvenlik Kavramı

Devletin önemli görevleri arasında kişilerin güven ve huzur içinde yaşamalarını sağlamak yani onların güvenliğini sağlamak yer alır. Bir kamu hizmeti olan güvenliğin kendine özgü usulleri ve özel teşkilatı vardır ve bu nedenle kolluk olarak adlandırılır.

Devletin kişilerin güvenliğini sağlama dışında kendine yönelik dışardan ve içerden gelebilecek tehditlere karşı da kendini koruması, kendi güvenliğini sağlaması gerekir.

Devletin Güvenliğinin Sağlanması

Devlete yönelik tehditlerin saldırıya dönüşmesi durumunda devlet bunlarla savaşmak için Milli Savunma Bakanlığı ve silahlı kuvvetler teşkilatını oluşturmuştur.

Milli Savunma (Dış Güvenlik)

Milli Savunma yabancı devletler veya güçlerin her türlü saldırısına karşı devletin varlığının, bağımsızlığının korunmasıdır. Devletin sadece dıştan gelen saldırılara karşı değil, içten gelenlerine de karşı da savunulması gerekir ve bu haller sıkıyönetim ilanının gerekçeleri olarak sayılır.

Devletin dış güvenliğin sağlanmasında meclisin savaş ilanı, yabancı ülkelere silahlı kuvvetlerin gönderilmesi veya yabancı silah kuvvetlerinin TR’de bulunulmasına izin verme gibi yetkileri vardır.

Anayasanın 117. maddesine göre Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevi varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur. Milli güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı, Cumhurbaşkanı sorumludur.

Milli Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı dış güvenliğin sağlanmasında yer alan diğer organlardır. Anayasanın 117. maddesine göre Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir. 3 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 9. maddesine göre Genelkurmay Başkanı, orgeneral-oramiraller arasından Cumhurbaşkanınca atanır. Görev süresi dört yıldır.

Türk Silahlı Kuvvetleri: Türk Silahlı Kuvvetleri, kara, deniz ve hava kuvvetlerinden oluşur. Kuvvet komutanları da Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Türk Silahlı Kuvvetleri ise kara, deniz, hava kuvvetleri ve jandarmadan oluşur. Vatan hizmeti olarak kabul edilen askerlik ödevi ise bu silahlı kuvvetlerin içinde yerine getirilir.

Milli Güvenlik

Milli güvenlik kavramının içine savaş, savaş tehlikesi, milli savunma dışında kalan iktisadi ambargolar, başka ülkelerdeki savaşlar, radyasyon ve benzeri olaylar ile olağanüstü hal ilanını gerektiren olaylar girer.

Milli güvenliğin sağlanmasından TBMM’ye karşı Cumhurbaşkanı sorumludur. Millî güvenliğin sağlanmasında yardımcı olmak üzere Millî Güvenlik Kurulu oluşturulmuştur.

Milli Güvenlik Kurulu Cumhurbaşkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, İçişleri, Milli Savunma, Dışişleri, Genelkurmay Başkanı ile komutanlıklardan oluşur. Kurulun gündemi Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir. Cumhurbaşkanı katılamadığı zamanlar Milli Güvenlik Kurulu Cumhurbaşkanı yardımcısının başkanlığında toplanır.

Kişilerin Güvenliğinin Sağlanması

Ülkede yaşayan insanların güvenliğini sağlamaya idare hukukunda kamu düzeni denir. Kamu düzeninin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet kolluk faaliyeti, faaliyeti gerçekleştiren birim de kolluk teşkilatıdır.

Kolluk Kavramı

Kolluk kavramının karşılığı günlük dilde görevlileri ifade eden polistir.

Kamu Düzeni Kavramı ve Unsurları

İdare Hukukunda kamu düzeni ülke sınırları içindeki kişilerin can ve mal güvenliğini sağlanmasıdır.

Kamu Düzeni Kavramı

Kolluk faaliyeti kamu düzenini sağlamaya yöneliktir. Bu düzene karşı oluşabilecek saldırı ve tehditler ise yaralama, darp, hırsızlık vs insan davranışlarından veya heyelan, sel, deprem gibi doğal olaylardan kaynaklanabilir. İşte kamu düzeni bu saldırıların önlenmesi, sağlıklı bir ortamda yaşanılması, huzur bozucu davranışların önlenmesi içindir. Kamu düzeninin sağlanması için de kolluğa yetkiler verilmiştir. Kolluk bu yetkilerini kullanırken hak ve özgürlüklere müdahale eder. Ancak kolluğun yetki ve görevlerini kullanırken kanunla belirlenmiş çerçevede faaliyet yürütmesi gerekir. Buna da maddi kamu düzeni denir. Kişilerin manevi alana ilişkin kolluk faaliyeti yürütülmez, ancak manevi alan özellikle ahlaki düzensizlik de kamu düzeni içinde ele alınır.

Kamu Düzeninin Sınırları

Kamu düzeni kavramı aşağıdaki unsurları içerir:

Güvenlik (Asayiş)

Kişilerin can ve mallarının hiçbir saldırıya uğramadan sağlanması ve bu tür bir saldırının olmayacağı yönünde inançlara sahip olmasına kamu güvenliği denir.

Can güvenliği kişinin bedensel bütünlüğünün, haysiyet ve şerefinin korunmasını kapsarken, mal güvenliği mülkiyet ve zilyetliğin korunmasını kapsar.

Esenlik (Kamu Huzuru)

Kişilerin toz, duman, ışık, gürültü vb rahatsız edici durumlardan uzak olacak şekilde yaşamalarının saplanmasına kamu esenliği denir. Esenliğin neler tarafından bozulabileceği toplumdan topluma değişir.

Genel Sağlık

Kişilerin salgın ve bulaşıcı hastalıklardan korunması, gençlerin ve gelecek kuşakların kötü alışkanlıklardan korunması genel sağlık unsurları arasında yer alır.

Genel Ahlâk

Ahlaka aykırı bir davranış kamu düzenini bozucu bir etkiye sahip olabilir. Bu durum da yer ve zamana göre değişiklik arz eder.

Kamusal Estetik

Kamusal estetik ve insan onurunun korunması günümüz koşullarında kamu düzeni kavramı içinde değerlendirilmektedir.

Kolluk Teşkilatı

İdari Kolluk-Adli Kolluk Ayrımı

Bu ayrım yürütülen görev bakımından yapılan bir ayrım olup, uygulanacak hukuki rejim ve başvurulacak yargısal denetimin belirlenmesini sağlar.

Suçla ilgili yürütülen bir faaliyet adli kolluk faaliyeti iken, herhangi bir suçla ilgili olmayan, kamu düzeninin korunmasına yönelik faaliyetler idari kolluğun görev alanındadır.

Adli kolluk adli makamların emir ve direktifleri altında, ceza hukuku kurallarına göre, adli yargıda devlet adına icra edilir. İdari kolluk ise idari makamların emir ve direktifleri altında, idare hukuku kurallarına göre idari yargıda devlet ve mahalli idareler adına icra edilir.

Genel İdari Kolluk-Özel İdari Kolluk- Özel Güvenlik

Genel İdari Kolluk

Devlet adına kamu düzenin sağlanması için her türlü faaliyeti yürütme konusunda yetkili kolluğa genel idari kolluk denir. Polis ve jandarmadan oluşur.

Polis

Polis üniformalı ve sivil olmak üzere emniyet hizmetinde çalıştırılır. Toplumsal düzeni sağlamakla sorumlu polis idari polis iken, devletin genel güvenliğiyle ilgili polis siyasi polistir. Adli polis, asgari tam teşekküllü bir polis karakolu bulunan yerlerde, adli işlerle uğraşmak üzere Emniyet Genel Müdürlüğünce kadrodan ayrılan kısımdır.

Jandarma

Türkiye Cumhuriyeti Jandarması, emniyet ve asayiş ile kamu düzeninin korunmasını sağlayan ve diğer kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin verdiği görevleri yerine getiren silahlı, askeri bir güvenlik ve kolluk kuvvetidir (m.3).

Jandarma Genel Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlıdır.

Jandarmanın genel olarak görev ve sorumluluk alanı; Polis görev sahası dışı olup, bu alanlar il ve ilçe belediye hudutları haricinde kalan veya polis teşkilatı bulunmayan yerlerdir. Ancak, belediye sınırları içinde olmakla birlikte hizmet gerekleri bakımından uygun görülen yerler, jandarmanın görev ve sorumluluk alanı olarak tespit edilebilir. İçişleri Bakanının kararıyla bir il veya ilçenin tamamı polis ya da jandarma görev ve sorumluluk alanı olarak belirlenebilir. (m.10).

Özel İdari Kolluk

Genel kolluk dışında kalan ve özel kanunlarla kurulan kolluktur. Belediye zabıtası, orman kolluğu, gümrük kolluğu bunlardandır.

Özel Güvenlik

Zamanla ortaya çıkan yeni güvenlik ihtiyaçları sonucunda, genel idari kolluğa yardımcı ve tamamlayıcı nitelikte bir güvenlik hizmetidir.

Özel güvenlik teşkilatının kurulması ve hizmetin sunulması izne tabidir. Bu hizmet özel şirketler eliyle gerçekleştirilir.

Görev Alanı, Görevliler, İşlemler ve Usuller

Görev Alanı

İdari kolluk kamu düzenini sağlamak için kamuya ayrılan yerler, kamuya açık yerler, özel işyerleri, bireylerin toplu bulunduğu yerler ve konutlarda bulunduğu yere göre farklı yetkilerde faaliyet gösterir.

Kolluk Görevlileri

Genel idari kolluk bakımından kolluk faaliyeti kolluk makamları, kolluk amirleri, kolluk personelinden oluşur. Özel idari kollukta ise kolluk görevlileri kendi kanunlarına göre belirlenir.

Kolluk İşlemleri

İdare kolluk faaliyetleri doğrultusunda düzenleyici kolluk işlemleri, bireysel kolluk işlemleri, kolluk eylemleri yapar. Cumhurbaşkanının tüzük ve yönetmelikleri düzenleyici, bir faaliyete ruhsat ve izin verilmesi bireysel kolluk işlemine örnektir. Toplu halde bulunulan yerlerde üst araması yapılması, trafik denetimi yapılması da kolluk eylemlerindendir.

Kolluk Usulleri

Kamu düzeninin sağlanması amacıyla kişilerin faaliyetlerinin belli kurallara tabi olmasına kolluk usulleri denir. Bu usuller izin veya bildirim gibi kuralların olmadığı serbestlik usulü, faaliyetten önce kolluk makamına bildirimin gerektiği bildirim usulü, kolluk makamından iznin alınmasının gerektiği izin usulü şeklindedir.

Kolluk Yetkilerinin Sınırları

Kamu düzeninin sağlanması ile özgürlükleri arasında bir denge oluşturabilmek için kolluk yetkilerinin hukuka uygun kullanılması ve sınırlarının belirlenmesi gerekir. Bu noktada kolluk yetkilerinin kanunla düzenlenmiş olması en temel şarttır. Kolluk yetkileri yer ve zaman göre de sınırlamalara tabi tutulabilir.

İdare kolluk faaliyeti noktasında takdir yetkisini kullanırken hukuka uygun olarak hareket etmelidir. Kolluk faaliyetinin yerine getirilmesinde araçla amaç arasında da ölçülü hareket edilmesi şarttır. Ölçülü hareket edilmemesi halinde kolluk faaliyeti kaba güç veya fiili yol haline gelir ve bunun çeşitli yönde sorumlulukları bulunur.