Ünite 7: Yahudilik II

Giriş

Yaşayan ve kabul gören dinlerin temeli aynıdır ve şu unsurlar ortaktır:

a. Kendisinden üstün bir varlığın olduğunu kabul etmek

b. Üstün varlığı kayıtsız şartsız sevmek

c. Üstün varlığı sevmek ve bağlılık duymak

d. Dini ibadetlerin yerine getirilebileceği bir alanın varlığı

e. Kabul görmüş dini kural ve kanunlar

f. Kuralların bulunduğu kutsal bir kitap

g. Üstün varlıkla inananlar arasında mesaj iletme görevini yerine getiren bir peygamber

İnanç Esasları

Yahudi kutsal metninin tamamında açık ve net olarak yazılı kurallar bulunmadığı için kurallar çok kez tartışılmış ve eleştirilmitirş. Bu nedenle Yahudiliğin açık ve net iman esasları olmadığı söylenmektedir. Bu esaslara Amentü (Credo) denir. Yahudilikte iman esaslarını tespit etmeye çalışan birkaç bilgin ya da din adamı olmuştur. İlk kişi bir filozof olan Philo’dur ve onun belirlemeye çalıştığı iman esaslarının Müslümanlarla etkileşim sonucu İslami iman esaslarına benzediği söylenir. Philo’nun iman esasları şunlardır:

a. Allah vardır ve hükmeder

b. Allah birdir

c. Bu alem Allah tarafından yaratılmıştır

d. Yaratma birdir

e. Yaratmayı ilahi takdir idare eder

Philo’nun iman esasları Filistin’e uzak yaşadığı için pek benimsenmemiştir. İkinci kez bu tür bir inanç esasları tespiti yapmaya çalışan kişi ise Saadya Gaon’dur. Gaon’un daha kapsamlı olan inanç esasları listesi şu maddelerden oluşur:

a. Alem sonradan yaratılmıştır

b. Allah tektir ve cismi yoktur

c. Vahye iman şarttır

d. İnsan ruhen ve bedenen günah işlemekten kaçınmaya davet edilmiştir

e. Mükafat ve ceza haktır

f. Ruh saf ve temiz olarak yaratılmıştır ve ölünce ruhu terk eder

g. Yeniden dirilmek haktır

h. Mesih’i beklemek, hesap ve nihai haktır

Günümüzde Yahudilerce benimsenen inanç esaslarını tespit eden bir başka kişi ise İbn Meymun’dur ve bu esaslar şu şekildedir:

a. Tanrı var olan her şeyi yarattı ve onlara hükmetmektedir

b. Tanrı birdir

c. Tanrı bir cisim değildir ve tasvir edilemez

d. Tanrı ezeli ve ebedidir

e. İbaret sadece Tanrı’ya yapılmalıdır ve Tanrı’ya ortak koşulamaz

f. Peygamberlerin bütün sözleri haktır

g. Musa’nın peygamberliği gerçektir ve o en büyük peygamberdir

h. Tevrat Musa’ya verildiği haliyle kalmıştır ve aynıdır

i. Tevrat değiştirilemez ve Tanrı başka Tevrat da göndermeyecektir

j. Tanrı insanın her yaptığını bilir ve aklından geçeni okur

k. Tanrı, emirlerini yerine getiren kullarını ödüllendirir ama getirmeyenleri de cezalandırır

l. Mesih gerçektir ve gelmesi beklenmelidir

m. Yeniden dirilme olacaktır ama bunun zamanını ancak Tanrı bilir

Hz. Musa’ya Sina dağında bildirildiğine inanılan On Emir ise şu maddelerden oluşmaktadır:

a. Mısır’dan seni çıkaran Tanrı benim ve başka Tanrı olmayacak

b. Asla put yapıp tapmayacaksın

c. Tanrının adını boşuna ağzına almayacaksın

d. Cumartesi gününe riayet edeceksin

e. Babana ve annene hürmet et

f. Öldürme

g. Zina yapma

h. Hırsızlık yapma

i. Yalancı şahitlik etme

j. Komşunun hiçbir şeyine göz dikme

Yahudiler için Tanrı inancı iki temele dayanır:

a. Tanrı birdir ve tektir

b. Tanrı İsrail oğullarını seçmiştir, onlar seçilmiş kavimdir ve o toprak kutsal topraktır

Bu iki temel unsur bakımından İslamiyet’e benzemektedir. Dikkat çeken durum ise putlara tapılan bir dönemde tek Tanrı inancını kabullenmeleridir. Başlarda yaşadıkları sorunlar, savaş ve zulümler nedeniyle Tanrı kavramı savaşçı ve milli Tanrı olarak algılanmıştır. Sonraları milli ve savaşçı Tanrı anlayışı evrensel Tanrı boyutuna geçmiştir. Tanrı’nın Yahudiler için farklı isimleri vardır ve bu isimler şöyledir:

a. Adonay

b. Ha Şem

c. Elohim

d. El Elyon

e. El Olam

f. El Şadday

g. Yahve ya da Yahova (en kutsal olanıdır ve sadece baş kohen tarafından söylenebilir)

Eski İsrail toplumunda monoteizm, başından itibaren İsrail dininin en temel özelliğidir. Yahudilerin ulu ata kabul ettikleri Hz. İbrahim’in, tek Tanrı inancını tebliğ ettiği, bir olan Tanrının dışında ay, güneş ve yıldızlara tapan babası ve kavmiyle mücadele ettiği bilinmektedir.

Kutsal kabul edilen ve yaşayan üç dünya dininde peygamber Tanrı’dan gelen emirleri inananlara iletmekle yükümlü kişidir. Bu inanış Yahudilikte de aynıdır. Peygamber kelimesi Yahudiler için Nevi kelimesidir ve kutsal kitapları Tanah’ta da üçüncü bölüm olan Neviim (Peygamberler) bölümünde sıkça geçmektedir. Bu bölümde on beş peygamber olduğu yazılıdır. İbrahim ilk peygamberdir ve Malaki son peygamberdir. Hz. Musa ise Tanrı ile konuşan ve mesajları direkt alan tek peygamberdir. Diğer on dört peygamberin mesajları rüya ile aldığı yazılıdır. Bu nedenle de kabul edilen tek gerçek ve kutsal peygamber Hz. Musa’dır. Ama diğer peygamberler de önemlidir. Yahudiler için kutsal kitap olan Tanah’ta peygamber olabilmek için bazı özellikler yazılıdır:

a. Peygamber olan kişinin tebliğinin doğru olması gerekir. Peygamber olan kişi On Emir’den ayrılmamalıdır.

b. Peygamber olan kişi bazı haberler verir ve bu haberler gerçekleşmelidir.

c. Peygamber olan kişi alametler göstermelidir ama bu alametler peygamber olması için yeterli değildir.

Ahiret inancı, Yahudi dininin en karmaşık konularından biridir. Ruhun ölümsüzlüğü ve yeniden dirilme inancına dayanan ahiret konusu ilk defa Tanah sonrası Yahudi literatüründe açık biçimde ortaya konup Rabbani literatürle birlikte Yahudi öğretisinin bir parçası olmuştur. Şeol kavramı ise ölüm sonrası gidilecek yer olarak Yahudilerin kabul ettiği bir kavramdır. Şeol ikiye ayrılır:

a. Cennet ya da Gan Eden: İbadetini yerine getiren Yahudilerin huzur içinde yaşayacağı yer olarak belirtilmiştir. Eden bir bahçe olarak tasvir edilmiştir.

b. Cehennem yani Gehinnom: İbadetini yerine getirmeyenlerin ve Tanrı yolundan sapanların ceza çekeceği yerdir. Kimine göre ceza belli bir süre çekilecektir ve son bulacaktır. Kimine göre ise ceza hep sürecektir.

Günümüzde daha liberal bir bakış açısına sahip olan Reformist Yahudiler cehennem kavramını kabul etmemektedir.

Mesih olacağına inanılan kişi Yahudileri yabancı yönetiminden kurtaracak ve onlara hak ettiği güzel hayatı yaşattıracak kişi olacaktır. Mesih inancı İkici Mabed dönemiyle yaygınlaşmıştır. Mesih olacağına inanılan kişi Yahudilerce Maşiah olan İbranice kelimeyle bilinir ve şunları yapacağına inanılır:

a. Davud soyundan gelecektir

b. İsrail oğulları soyundan gelenleri esaretten kurtaracaktır

c. İsrail oğullarını vadedilen topraklara götürecektir

d. İsrail oğullarını Tanrı’ya döndürecektir

e. Vadedilen topraklarda mabed inşa edecektir

f. İsrail’i Tevrat2a göre yönetecektir

g. Yeryüzünde Tanrı’nın krallığını kuracaktır

h. Savaşçı, öğretmen ve peygamber kimliklerini taşıyacaktır

Yahudiliğin iman esasları arasında yer almasa da Yahudiler, Tanrının seçilmiş kavmi olduklarına ve Arz-ı Mev’ud’un, Tanrı tarafından kendilerine vaad edildiğine inanmaktadırlar.

Arz-ı Mev’ud (Vadedilmiş topraklar) tabiri Allah’ın, Hz. İbrahim’e ve onun soyundan gelenlere vermeyi vaad ettiği yer için kullanılan bir terimdir. İbranice’de Eretz Israel (İsrail diyarı) denilen bu bölge Tanah’ta Kenan diyarı, diyar ve memleket diye de zikredilmektedir. İkinci Mabed döneminden itibaren arz-ı mev’ud diye adlandırılmıştır.

İbadetleri

Hz. Musa’nın toplanma çadırı olarak kurduğu ibadethane günümüze mabed olarak gelmiştir. Tanrı’ya doğrudan ulaşılan yer olan bu yer Davud’un Kudüs’ü fethinden sonra ayak basılan yer olarak bahsedilmiştir (Hz. Musa vasıtasıyla).

Cumartesi anlamına gelen Şabat kutsal gündür. Grekçe Sinagog ibadethane anlamımdaki söz Yahudilerin ibadet yeri kabul edilmektedir. Bu terimin karşılığı Havra’dır.

Tişri ayının yirmi ikinci günü, Tevrat’ın hatmedilmesine yönelik kutlama yer almaktadır. Yıl boyunca okunan Tevrat’ın tamamlanıp tekrar baştan okunmaya başlandığı ve on üç yaş altındaki çocukların gençlik duası söylemek üzere çağrıldığı bu merasimin en önemli özelliği, kutsal dolaptan çıkarılan Tevrat rulosunun ilahi, dua ve dans eşliğinde sinagogun içinde cemaat arasında yedi defa dolaştırılmasıdır.

Yahudi bayramları arasında mazisi en eski dönemlere dayanan, “Bahar Bayramı”, Özgürlük Bayramı” ve Hamursuz Bayramı” olarak da bilinen Pesah (Fısıh) bayramı, İbrani takvimine göne Nisan ayının 15’inde kutlanmaktadır ve Yahudi hac bayramlarından ilkidir. İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışlarının yadedildiği bu bayram, günümüzde Yahudilerin en fazla rağbet ettikleri bayramların başında gelmektedir. Özgürlük bayramıdır ve Nidan ayının ortasına denk gelir.

Şavuot, İbrainice’de haftalar anlamındadır. Batı kültüründe Pentacost diye de adlandırılmaktadır ve Ellinci Gün anlamında Yunanca bir kelimedir. Tevrat’ın, İsraloğullarına veriliş günü olarak kabul edilir. Yahudi takvimine göre Sivan ayının altıncı günü kutlanmaktadır. Üç büyük Yahudi hac bayramından ikincisidir. Bir mucizeyi hatırlatmak amaçlıdır ve kısa süreli yağla süresiz yanmayı ifade etmektedir.

Sevinç ve neşe bayramıdır.

Mezhepleri

a. Peruşim

b. Sadukim

c. İsiyim (Esseniler)

Günümüzde ise mezhepler:

a. Reformist Yahudiler

b. Muhafazakar Yahudil4er

c. Yeniden yapılanmış Yahudiler

d. Ortodox Yahudiler

e. Yeni Ortodox Yahudiler

f. Hasidilik

g. Kabala İnancındakiler

h. Neturei Karta İnancındakiler

i. Siyonistler

Diğer Dinlere Bakış

Yahudi inancına göre hepimiz Hz. Nuh’dan gelmişiz. Ama kabul edilen tek peygamber Hz. Musa’dır. Musa, Tanrı’nın mesajlarını halka veren kişidir ve yine Hz. Musa o kadar kutsal kişidir ki Yahudi hukukuna göre tek peygamber kabul edilmektedir. Yahudiler göre, Yahudi birini öldürme veya zulmetmek günahtır. Yahudi inanışına göre, Yahudi olan birini öldürmek ve ya canına kıymak suçtur ve günahtır. Bu tarz kuralları nedeniyle Tevrat Kuran-ı Kerim’e benzemektedir.