Ünite 7: Yahudilik II

Giriş

Yaşayan ve kabul gören dinlerin temeli aynıdır ve şu unsurlar ortaktır:

1. Kendisinden üstün bir varlığın olduğunu kabul etmek
2. Üstün varlığı kayıtsız şartsız sevmek
3. Üstün varlığı sevmek ve bağlılık duymak
4. Dini ibadetlerin yerine getirilebileceği bir alanın varlığı
5. Kabul görmüş dini kural ve kanunlar
6. Kuralların bulunduğu kutsal bir kitap
7. Üstün varlıkla inananlar arasında mesaj iletme görevini yerine getiren bir peygamber

İnanç Esasları

Yahudi kutsal metninin tamamında açık ve net olarak yazılı kurallar bulunmadığı için kurallar çok kez tartışılmış ve eleştirilmitirş. Bu nedenle Yahudiliğin açık ve net iman esasları olmadığı söylenmektedir. Bu esaslara Amentü (Credo) denir. Yahudilikte iman esaslarını tespit etmeye çalışan birkaç bilgin ya da din adamı olmuştur. İlk kişi bir filozof olan Philo’dur ve onun belirlemeye çalıştığı iman esaslarının Müslümanlarla etkileşim sonucu İslami iman esaslarına benzediği söylenir. Philo’nun iman esasları şunlardır:

1. Allah vardır ve hükmeder
2. Allah birdir
3. Bu alem Allah tarafından yaratılmıştır
4. Yaratma birdir
5. Yaratmayı ilahi takdir idare eder

Philo’nun iman esasları Filistin’e uzak yaşadığı için pek benimsenmemiştir. İkinci kez bu tür bir inanç esasları tespiti yapmaya çalışan kişi ise Saadya Gaon’dur. Gaon’un daha kapsamlı olan inanç esasları listesi şu maddelerden oluşur:

1. Alem sonradan yaratılmıştır
2. Allah tektir ve cismi yoktur
3. Vahye iman şarttır
4. İnsan ruhen ve bedenen günah işlemekten kaçınmaya davet edilmiştir
5. Mükafat ve ceza haktır
6. Ruh saf ve temiz olarak yaratılmıştır ve ölünce ruhu terk eder
7. Yeniden dirilmek haktır
8. Mesih’i beklemek, hesap ve nihai haktır

Günümüzde Yahudilerce benimsenen inanç esaslarını tespit eden bir başka kişi ise İbn Meymun’dur ve bu esaslar şu şekildedir:

1. Tanrı var olan her şeyi yarattı ve onlara hükmetmektedir
2. Tanrı birdir
3. Tanrı bir cisim değildir ve tasvir edilemez
4. Tanrı ezeli ve ebedidir
5. İbaret sadece Tanrı’ya yapılmalıdır ve Tanrı’ya ortak koşulamaz
6. Peygamberlerin bütün sözleri haktır
7. Musa’nın peygamberliği gerçektir ve o en büyük peygamberdir
8. Tevrat Musa’ya verildiği haliyle kalmıştır ve aynıdır
9. Tevrat değiştirilemez ve Tanrı başka Tevrat da göndermeyecektir
10. Tanrı insanın her yaptığını bilir ve aklından geçeni okur
11. Tanrı, emirlerini yerine getiren kullarını ödüllendirir ama getirmeyenleri de cezalandırır
12. Mesih gerçektir ve gelmesi beklenmelidir
13. Yeniden dirilme olacaktır ama bunun zamanını ancak Tanrı bilir

Hz. Musa’ya Sina dağında bildirildiğine inanılan On Emir ise şu maddelerden oluşmaktadır:

1. Mısır’dan seni çıkaran Tanrı benim ve başka Tanrı olmayacak
2. Asla put yapıp tapmayacaksın
3. Tanrının adını boşuna ağzına almayacaksın
4. Cumartesi gününe riayet edeceksin
5. Babana ve annene hürmet et
6. Öldürme
7. Zina yapma
8. Hırsızlık yapma
9. Yalancı şahitlik etme
10. Komşunun hiçbir şeyine göz dikme

Tanrı İnancı

Yahudiler için Tanrı inancı iki temele dayanır:

1. Tanrı birdir ve tektir
2. Tanrı İsrail oğullarını seçmiştir, onlar seçilmiş kavimdir ve o toprak kutsal topraktır

Bu iki temel unsur bakımından İslamiyet’e benzemektedir. Dikkat çeken durum ise putlara tapılan bir dönemde tek Tanrı inancını kabullenmeleridir. Başlarda yaşadıkları sorunlar, savaş ve zulümler nedeniyle Tanrı kavramı savaşçı ve milli Tanrı olarak algılanmıştır. Sonraları milli ve savaşçı Tanrı anlayışı evrensel Tanrı boyutuna geçmiştir. Tanrı’nın Yahudiler için farklı isimleri vardır ve bu isimler şöyledir:

1. Adonay
2. Ha Şem
3. Elohim
4. El Elyon
5. El Olam
6. El Şadday
7. Yahve ya da Yahova (en kutsal olanıdır ve sadece baş kohen tarafından söylenebilir)

Peygamberlik

Kutsal kabul edilen ve yaşayan üç dünya dininde peygamber Tanrı’dan gelen emirleri inananlara iletmekle yükümlü kişidir. Bu inanış Yahudilikte de aynıdır. Peygamber kelimesi Yahudiler için Nevi kelimesidir ve kutsal kitapları Tanah’ta da üçüncü bölüm olan Neviim (Peygamberler) bölümünde sıkça geçmektedir. Bu bölümde on beş peygamber olduğu yazılıdır. İbrahim ilk peygamberdir ve Malaki son peygamberdir. Hz. Musa ise Tanrı ile konuşan ve mesajları direkt alan tek peygamberdir. Diğer on dört peygamberin mesajları rüya ile aldığı yazılıdır. Bu nedenle de kabul edilen tek gerçek ve kutsal peygamber Hz. Musa’dır. Ama diğer peygamberler de önemlidir. Yahudiler için kutsal kitap olan Tanah’ta peygamber olabilmek için bazı özellikler yazılıdır:

1. Peygamber olan kişinin tebliğinin doğru olması gerekir. Peygamber olan kişi On Emir’den ayrılmamalıdır.
2. Peygamber olan kişi bazı haberler verir ve bu haberler gerçekleşmelidir.
3. Peygamber olan kişi alametler göstermelidir ama bu alametler peygamber olması için yeterli değildir.

Şeol kavramı ise ölüm sonrası gidilecek yer olarak Yahudilerin kabul ettiği bir kavramdır. Şeol ikiye ayrılır:

1. Cennet ya da Gan Eden: İbadetini yerine getiren Yahudilerin huzur içinde yaşayacağı yer olarak belirtilmiştir. Eden bir bahçe olarak tasvir edilmiştir.
2. Cehennem yani Gehinnom: İbadetini yerine getirmeyenlerin ve Tanrı yolundan sapanların ceza çekeceği yerdir. Kimine göre ceza belli bir süre çekilecektir ve son bulacaktır. Kimine göre ise ceza hep sürecektir.

Günümüzde daha liberal bir bakış açısına sahip olan Reformist Yahudiler cehennem kavramını kabul etmemektedir.

Mesih İnancı

Mesih olacağına inanılan kişi Yahudileri yabancı yönetiminden kurtaracak ve onlara hak ettiği güzel hayatı yaşattıracak kişi olacaktır. Mesih inancı İkici Mabed dönemiyle yaygınlaşmıştır. Mesih olacağına inanılan kişi Yahudilerce Maşiah olan İbranice kelimeyle bilinir ve şunları yapacağına inanılır:

1. Davud soyundan gelecektir
2. İsrail oğulları soyundan gelenleri esaretten kurtaracaktır
3. İsrail oğullarını vadedilen topraklara götürecektir
4. İsrail oğullarını Tanrı’ya döndürecektir
5. Vadedilen topraklarda mabed inşa edecektir
6. İsrail’i Tevrat2a göre yönetecektir
7. Yeryüzünde Tanrı’nın krallığını kuracaktır
8. Savaşçı, öğretmen ve peygamber kimliklerini taşıyacaktır

Vadedilmiş Topraklar

Tanrının seçilmiş kavimi olduğunu düşünen Yahudiler yaşadıkları toprakların da kendilerine vaad ediğine inanır.

Hz. Musa’nın toplanma çadırı olarak k8rduğu ibadethane günümüze mabed olarak gelmiştir. Tanrı’ya doğrudan ulaşılan yer olan bu yer Davud’un Kudüs’ü fethinden sonra ayak basılan yer olarak bahsedilmiştir (Hz. Musa vasıtasıyla).

Şabat

Cumartesi anlamına gelen Şabat kutsal gündür. Grekçe Sinagog ibadethane anlamımdaki söz Yahudilerin ibadet yeri kabul edilmektedir. Bu terimin karşılığı Havra’dır.

Tevrat’ ı Hatim Bayramı

En önemli özeliği dans ile hasat harmanıdır.

Tevrat’ı Hatim

Kutsal Tevrat okunur.

Pesah

Özgürlük bayramıdır ve Nidan ayının ortasına denk gelir.

Şavuot

Elliinci gündür.

Hanuka

Bir mucizeyi hatırlatmak amaçlıdır ve kısa süreli yağla süresiz yanmayı ifade etmektedir.

Puri

Sevinç ve neşe bayramıdır.

Mezhepler

1. Peruşim
2. Sadukim
3. İsiyim

Günümüzde ise mezhepler:

1. Reformist Yahudiler
2. Muhafazakar Yahudil4er
3. Yeniden yapılanmış Yahudiler
4. Ortodox Yahudiler
5. Yeni Ortodox Yahudiler
6. HasidiLİL
7. Kabala İnancındakiler
8. Karta inancındakiler
9. Siyonistler

Diğer Dinlere Bakış

Yahudi inancına göre hepimiz Hz. Nuh’dan gelmişiz. Ama kabul edilen tek peygamber Hz. Musa’dır. Musa, Tanrı’nın mesajlarını halka veren kişidir ve yine Hz. Musa o kadar kutsal kişidir ki Yahudi hukukuna göre tek peygamber kabul edilmektedir. Yahudiler göre, Yahudi birini öldürme veya zulmetmek günahtır. Yahudi inanışına göre, Yahudi olan birini öldürmek ve ya canına kıymak suçtur ve günahtır. Bu tarz kuralları nedeniyle Tevrat Kuran-ı Kerim’e benzemektedir.