Ünite 4: Hipertansiyon ve Bakım

Hipertansiyon ve Yaşam Biçimi Değişiklikleri

Epidemiyolojik çalışmalar, otuzlu yaşlarda %20-25 olan hipertansiyon prevelansının yasla birlikte artış gösterdiğini ve 60 üzer yas grubunda %50’lere çıktığını belirtmektedir. Ülkemizde hipertansiyon prevelansının PATENT 2’ye göre erkeklerde %28.4, kadınlarda %32.3 ve genel prevelansın se %30.3 olduğu görülmüştür. Erişkin bireylerde hipertansiyon sistolik kan basıncının 140 mm Hg’den ve/veya diyastolik kan basıncının 90 mm Hg’den yüksek olması tanımlanmaktadır. Yaşla birlikte kan basıncında artma görülmesinin temel nedenler arasında ise;

• Büyük arterlerdeki elastisite kaybı,
• Atheroskleroz gibi farklı nedenlerle damar rijiditesinin artması,
• Kalpteki (kollejen lif) yapısal değişiklikler,
• Kalp ileti sistemindeki bozukluklar,
• Kalbin hipertrofisi,
• Kanın yoğunluğu sayılabilir.

Kan basıncı; vücudun aktivitesine, duygu durumuna ve günün saatlerine bağlı olarak değişiklikler gösterebilmektedir. Bu değişiklikler sırasında en yüksek kan basıncı seviyesi genellikle günün 08.00 ile 12.00 saatler arasında görülmektedir. Hastane ortamında ya da hekim ofisinde ölçülen kan basıncının yüksek bulunmasına karşın günün diğer saatlerinde evde ve klinik dışında yapılan ölçümlerin normal olması “beyaz önlük hipertansiyonu” olarak tanımlanır. Sistolik kan basıncının 160 mm Hg ya da daha fazla olmasına karşın diyastolik kan basıncının 90 mm Hg nın altında olması “izole sistolik hipertansiyon” olarak tanımlanır. “Malign hipertansiyon” ise sistolik kan basıncının ani olarak 200 mm Hg ve diyastolik kan basıncının 140 mm Hg dan daha fazla olması ve ortalama arter basıncının 150 mm Hg üzerine çıkması olarak tanımlanır. “Acil hipertansiyon” ise önemli derecede organ hasarına hatta kısa süre içinde ölüme neden olabilen bir durumdur.

Hipertansiyon Risk Faktörleri

Hipertansiyon risk faktörler arasında;

• yaşın ilerlemesi,
• sigara kullanma,
• menepoza girme,
• kalp damar hastalıkları gibi kronik hastalık varlığı,
• hipertansiyona neden olan ilaç kullanımları,
• yağdan ve tuzdan zengin diyetle beslenme,
• ailede hipertansiyon tanısı varlığı yer almaktadır.

Hipertansiyon için kardiyovasküler risk faktörler sınıflaması ise aşağıdaki şekilde yapılmaktadır:

Hipertansiyon hastaları A, B ve C düzey risk gruplarına ayrılır. Erkeklerde 55, kadınlarda 65 yaşını aşma, sigara kullanma ve obezite gibi durumlar majör; erkeklerde 45, kadınlarda 55 yaşını aşma, total kolestrolün 200 ve LDL in 130 mg/dl üzerinde olması ve sedanter yaşam gibi durumlar minör faktörler arasındayken; kalp hastalıkları, inme ve retnopat gibi durumlar hedef organ hasarının göstergesidir.

Düşük riskli hastalar-A düzeyi: Bu gruptaki hastaların kan basıncına bakılmaksızın klinik olarak saptanmış kardiyovasküler bir hastalığı, hedef organ hasarı ve diğer risk faktörler bulunmamaktadır.

Orta riskli hastalar-B düzeyi: Bu gruptaki hastaların diyabet dışında iki majör ve iki minör risk faktörü bulunur.

Yüksek riskli hastalar-C düzeyi: Bu gruptaki hastalarda hedef organ hasarı, diyabet ve kalp hastalığı bulunmaktadır.

Hipertansiyon Belirti ve Bulguları

Hipertansiyon belirtileri arasında;

• genellikle başın arka bölgesinde gelişen baş ağrısı
• burun kanaması
• kulak çınlaması
• baş dönmesi
• çarpıntı
• bayılma yer almaktadır.

Hipertansiyonun ileri dönemlerinde; zorlu solunum, kusma, hissizlik, görme problemleri ve gece sık idrara çıkma yer almaktadır.

Hipertansiyon Komplikasyonları

Hipertansiyon komplikasyonları (hastalığa bağlı gelişen problemler) arasında; beyin gibi hayat organlarda kanamalar, görme kaybı, felç gibi nörolojik durumlar, kalp ve böbrek gibi kan basıncı yüksekliğinden olumsuz etkilenen organlarda yetmezlikler sayılabilir.

Hipertansiyon Tedavisi

Tanı konmuş primer hipertansif hastaların mevcut evrelerine göre tedavi ve bakım planlanmaktadır. Hipertansiyonun tedavisinde ilaçlı (farmakolojk) ve/veya ilaçsız (nonfarmakolojk) yöntemlere başvurulmaktadır.

Hipertansiyonda Yaşam Biçimi Değişiklikleri

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yaşam biçim değişikliklerinin yararlarını şu şekilde özetlemiştir:

• Kan basıncını düşürmek,
• Antihipertansif ilaçlara olan gereksinimi azaltmak ve bu ilaçların etkilerini en üst düzeye çıkartmak,
• Bireydeki diğer risk faktörlerini azaltmak,
• Primer hipertansiyondan korunmaktır.

Başlıca yaşam biçim değişiklikler şunlardır

• Düzenli fiziksel aktivite yapma,
• Sigaradan uzak durma,
• Alkol tüketimini azaltma,
• Stresle baş etme,
• İdeal kiloda olma,

DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) diyeti uygulamadır. Bunlar ise;

• tuz tüketimini azaltma,
• sebze ve meyve tüketimini arttırma,
• herhangi bir sakıncası yoksa potasyumdan zengin beslenme,
• herhangi bir sakıncası yoksa kalsiyumdan zengin beslenme,
• balık tüketimini arttırma,
• diyette lifi arttırmadır.

Ayrıca hipertansiyondan korunma konusunda verilen eğitimlerde;

• normal kiloda olmak (Beden kitle indeksi: 20-25 kg/m²),
• sodyum alımını azaltmak (Günde 6 gr. Sodyum klorid ya da 2,4 gr. sodyumdan az),
• yürüme gibi düzenli izotonik egzersizi yapmak (En az günde 30 dk. ya da haftada 4 kez),
• gevşeme egzersizleri yapmak (En az günde bir kez, her gün),
• alkol tüketimini azaltmak (Erkeklerde günde 3, kadınlarda 2 üniteden az),
• sebze ve meyve tüketimini arttırmak (En az günde 5 porsiyon),
• diyette yağ tüketimini mümkün olduğunca azaltmak gerektiği vurgulanmıştır.

Hipertansif Yaşlıda Bakım İlkeleri

Yaşlıda bu kadar yüksek oranda hipertansiyon gelişme nedenler arasında;

• sodyum duyarlılığının artması,
• damar duvarında sertleşme oranının artması,
• damar tabakalarının fonksiyon yeteneğinin azalması,
• kanın daha yoğun hale gelmesi,
• dolaşımın bozulması,
• kalpteki yapısal değişiklikler gibi nedenler yer almaktadır.

Hipertansif yaşlı bireyde daha çok ev ve bakımevi gibi ortamlarda dikkat edilmesi gereken bakım ilkeler aşağıda belirtilmiştir:

• Düzenli aralıklarla (sağlık profesyoneli tarafından belirtilen sıklıkta) yaşlı bireyin kan basıncı izlemi uygun tekniklerle yapılmalı ve kaydedilmelidir.
• Düzenli aralıklarla (sağlık profesyoneli tarafından belirtilen sıklıkta) yaşlı bireyin sağlık kurulusuna başvurması ve sağlık kontrollerin (göz, böbrek vb muayeneler) hipertansiyon açısından yaptırması sağlanmalıdır.
• Yaşlı bireyde ev izlemlerinde kan basıncı değerlerinin 140 mm Hg - 80 mm Hg ve üzerinde olduğunda sağlık profesyonellerine bildirilmelidir.
• Yalnız yaşayan yaşlıların antihipertansif ilaçlarını doktor tarafından önerildiği şekilde ve dozda kullanması sağlanmalıdır.
• Antihipertansif ilaç kullanan bireyin ilaç yan etkilerine karşı uyanık olunmalıdır.
• Hipotansiyon (kan basıncının normal değerin altına inmesi) gelişme durumunda göz kararması ve baş dönmesi görülebilir. Yaşlılığın getirdiği fiziksel değişimler bunlarla birlikte düşme riskini artırmaktadır. Hipotansiyon gelişme durumunda bireyin düşmesi engellenmelidir. Bireyin düşmesini önleyici tedbirler alınmış olmalıdır.
• Yaşlı bireyin kullandığı antihipertansif ilaç grubu öğrenilmeli ve bu ilaca bağlı gelişebilecek yan etkilere karşı dikkatli olunmalıdır.
• Hipertansiyonu olan yaşlı bireye bakım verirken beyin kanaması, tromboz, emboli (pıhtı) gb komplikasyonlar bakımından uyanık olunmalıdır. Hissizlik, ciddi baş ağrısı, baş dönmesi, uyuşma, uyku hal, görme ve duyma değişiklikler, yorgunluk, nefes darlığı, idrar çıkısında değişiklikler, çarpıntı, bayılma (senkop) gibi acil durumlarda hemen sağlık kurulusuna başvurulmalıdır.
• Yaşlı bireyin yaşam tarzı değişikliklerini gerçekleştirme durumu izlenmelidir. Diyete uyum, hareket, alkol ve sigaradan uzak durma, stresle baş etme gibi yaşam tarzı değişikliklerini yapma durumu kaydedilmeli ve sağlık profesyonelleriyle paylaşılmalıdır. Yaşlı bireyin kullandığı antihipertansif ilaç grubu öğrenilmeli ve bu ilaca bağlı gelişebilecek yan etkilere karşı dikkatli olunmalıdır.
• Hipertansiyonu olan yaşlı bireye bakım verirken beyin kanaması, tromboz, emboli (pıhtı) gibi komplikasyonlar bakımından uyanık olunmalıdır. Hissizlik, ciddi baş ağrısı, baş dönmesi, uyuşma, uyku hal, görme ve duyma değişiklikler, yorgunluk, nefes darlığı, idrar çıkısında değişiklikler, çarpıntı, bayılma (senkop) gibi acil durumlarda hemen sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
• Yaşlı bireyin yaşam tarzı değişikliklerini gerçekleştirme durumu izlenmelidir. Diyete uyum, hareket, alkol ve sigaradan uzak durma, stresle baş etme gibi yaşam tarzı değişikliklerini yapma durumu kaydedilmeli ve sağlık profesyonelleriyle paylaşılmalıdır.

Arter Kan Basıncının İndirekt Ölçümü

Arter kan basıncı indirekt ölçümü için civalı, aneroid ve elektronik aletler kullanılır. Birey rahat bir yere oturtulur ve onun sırtını yaslaması sağlanır. Ölçüm yapılan kol kalp hizasına getirilerek altı yastıkla desteklenir. Kıyafetler rahat olmalı ve sıkmamalıdır. Manşonun alt kısmı dirseğin yaklaşık 3 cm kadar üste yerleştirilmeli ve steteskop manşonun altına yerleştirilmemelidir. Manşon bireyin üst kol çevresinin en az % 80’n kapsamış olmalıdır. Brakiyal arter saptanarak steteskop diyagramı deriye hafifçe bastırılıp ölçüm yapılır. Ölçüm doğru sonuç almak için çok hızlı ya da çok yavaş olmamalıdır.

Kan basıncı yapılacak oda sıcaklığı ılık olmalıdır. Çevre sıcaklığının fazla ya da düşük olması ölçüm sonucunu olumsuz etkileyebilmektedir. Yemeklerden ya da egzersizden sonra alınan ölçümler normalden düşük sigara ya da kahve içim sonrası ölçümler normalden yüksek çıkabilir. Kan basıncı ölçülürken kan basıncını etkileyebilecek, sigara-çay içiminden ve yemekten en az 30 ve dinlendikten 5 dakika sonra, sağ koldan ölçülmeye ve ölçüm sırasında bireyin rahat bir pozisyonda oturmasına, konuşmamasına ve bacak bacak üzerine atmamasına özen gösterilmelidir.

Hipertansiyondan Korunma

Hipertansiyondan korunma, tedavi ve bakım kadar önem taşımaktadır. Korunma için sağlıklı yaşam tarzı benimsenmelidir. Kilonun kontrol altında tutulması, egzersiz, düzenli ve dengeli beslenme, alkol ve sigaranın sınırlandırılması ve stres yönetimi kontrolde önemli girişimlerdendir.