Ünite 1: Yer Hizmetleri Kavramı ve Gelişimi

Giriş

Hava yolu taşımacılık faaliyetleri bir birlerini tamamlayan birçok farklı hizmetlerin bileşimidir. Yolcu açısından sadece hava yolu ile seyahat süreci olarak algılansa da faaliyetler günler öncesinden yapılan planlama ile baslar. Bu süreçte farklı aktörler farklı hizmetleri sunmaktadır. Bu süreçler içerisinde havaalanı yer hizmetleri kuruluşları en önemli aktörlerden biridir. Havaalanı yer hizmeti yolcu, uçak, bagaj ve kargonun havaalanına girişinden çıkısına kadar olan havacılık hizmetlerini sunmaktadır. Havaalanı yer hizmeti faaliyetleri hava taşımacılığının alt sistemlerinden biri olup havaalanı ile hava yolu işletmeleri arasında köprü vazifesi görmektedir.

Hava Yolu Taşımacılık Faaliyetlerinde Havaalanı Yer Hizmeti İşletmelerinin Rolü

Hava yolu taşımacılık faaliyetleri hava yolu işletmeleri tarafından gerçekleştirilir. Fakat hava yolu işletmeleri hava yolu taşımacılık faaliyetinde bulunurken tek basına yeterli değildir. Sivil havacılık faaliyetleri; hava yolu taşımacılığı basta olmak üzere; haberleşme, seyrüsefer, hava trafik kontrol hizmetleri, havaalanı yer ve ikram hizmetleri, eğitim faaliyetleri, imalat faaliyetleri, hava aracı bakım faaliyetleri, havaalanı yapım ve işletim faaliyetleri, havacılık meteorolojisi faaliyetleri ve bu faaliyetlere yönelik kural koyma, düzenleme ve denetleme faaliyetlerini içeren bir bütündür. Bu faaliyetler genellikle farklı işletmeler tarafından sağlanır.

Havaalanı hizmetlerinin sağlıklı bir şekilde sunulabilmesi için havaalanlarında hava tarafı ve kara tarafı tesisleri kurulmakta ve işletilmektedir. Havaalanı yer hizmeti faaliyetlerinin en önemli rolü yolcu, bagaj ve kargonun; kara ve hava tarafı arasında emniyetli, zamanında, etkin ve verimli şekilde aktarılmasıdır.

Havaalanı yer hizmetleri; “bir uçağın havaalanına inişinden kalkışına kadar geçen süre içerisinde uluslararası havacılık kuruluşları ve sivil havacılık yönetmeliğine göre belirlenmiş standartlar çerçevesinde uçağa, yolculara, bagaja ve kargoya sağlanan hizmetler” olarak tanımlanmaktadır. Ulusal ve uluslararası sivil havacılık otoritelerinin belirlemiş olduğu kurallar tüm havacılık işletmeleri için standartlardan oluşan bir çerçevedir. Havacılık faaliyetlerinde bulunan işletmeler bu çerçevenin dışına çıkamazlar. Havaalanı yer hizmeti işletmeleri de faaliyetlerini sürdürürken bu çerçeve içerisinde hareket etmek zorundadır. Havaalanı yer hizmeti işletmeleri; hava yolu işletmeleri, havaalanı işletmeleri, havaalanı terminal işletmeler i, havaalanı güvenlik kuruluşları, gümrük otoriteleri ve diğer işletmelerle beraber çalışarak faaliyetlerini gerçekleştirir.

Örneğin, havaalanı yer hizmeti işletmesi yolcu hizmetlerini hava yolu işletmesinin yolcularına sunar. Hizmet sunumunda kullandığı check-in bankoları ve diğer imkânlar havaalanı terminal işletmesine aittir. Hizmet verdiği yolcu ile ilgili bilgileri havaalanı polisi ve gümrük görevlileri ile paylaşır. Buradan da anlaşılacağı gibi havacılık faaliyetleri bir birlerini tamamlayıcı nitelikteki birden fazla işletmenin hizmet sunumlarının birleşimidir. Havaalanı yer hizmeti işletmelerinin diğer işletmeler ile ilişkileri kitabınızın ilerleyen bölümlerinde detaylı olarak ele alınmaktadır.

Havaalanı yer hizmeti işletmeleri havaalanlarında hava yolları için çok çeşitli alanlarda hizmetler sunar. Yer hizmet işletmeleri tarafından sunulan hizmetler yakıt yükleme gibi teknik hizmetlerin yanında hava tarafındaki yolcuların uçak basına taşınması, ikram, bagaj kabulü gibi yolcuların emniyet ve konforlarını arttıran hizmetleri de kapsamaktadır (European Commission, 2011).

Yer Hizmetlerine İlişkin Temel Kavramlar

Havaalanlarında yer hizmetleri yapmak üzere sivil havacılık otoritesinin ilgili yönetmeliği kapsamında çalışma ruhsatı alan özel hukuk tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar havaalanı yer hizmeti kurulusu olarak tanımlanır. Bu kuruluşlar havaalanları ile birlikte yerli ve yabancı hava yolu işletmelerine hizmet sunarlar. Yerli hava yolu işletmeleri 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ve bu Kanun’a ilişkin olarak çıkarılan yönetmeliklerde iste nen şartları sağlayarak Ulaştırma Bakanlığından işletme ruhsatı almış bulunan işletmecileri kapsar. Yabancı hava yolu işletmesi herhangi bir yabancı devlet otoritesinden işletme ruhsatı almış bulunan işletmecileri kapsamaktadır (SHGM, 2012).

Standart Yer Hizmetleri Anlaşması; yer hizmetleri kuruluşları ile hava taşıyıcıları arasında veya sivil havacılık otoritesinin ilgili yönetmeliğinde yer alan özel yetkilere dayanılarak hava taşıyıcılarının kendi aralarında yapacakları standart anlaşmayı kapsamaktadır.

Bu anlaşmanın dışında havaalanlarında yer hizmeti yapan yer hizmetleri işletmeleri ile havaalanlarının işletmeciliğini yürüten havaalanı işleticisi arasındaki ilişkileri ve karşılıklı hak ve yükümlülükler Hizmet Sözleşmesi ile düzenlenmektedir.

Havaalanı yer hizmeti işletmeleri yolcu, bagaj ve uçağın yanında kargoya da hizmet sunmaktadır. Kargo; mektup, erzak ve eşlik edilen ya da yanlışlıkla konulmuş bagaj dışında uçakta taşınan herhangi bir mal olarak tanımlanabilir. Havaalanı yer hizmetleri faaliyetleri havaalanlarında gerçekleştirilir. Havaalanlarının hava araçları ve bunların faaliyetleri ile ilgili araç ve gereçlerin hareket ve park edilmesinde kullanılan asfalt, beton ve toprak yapıdaki pist, apron ve taksi yolları ile yakın çevresi PAT (Pist, Apron, Taksiyolu) alanı olarak tanımlanmaktadır.

Türkiye’de yer hizmeti faaliyetleri sivil havacılık otoritesi tarafından yayımlanan Havalimanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği (SHY-22) kapsamında yürütülmektedir. Havaalanı işletmecileri, yer hizmetleri kuruluşları ve hava taşıyıcıları SHY 22’de yer alan hükümleri yerine getirmekten sorumludur. Havaalanı yer hizmetleri farklı türde hizmetler sunabilmektedir. Kitabınızın ileriki ünitelerinde bu hizmet türleri ayrıntılarıyla verilmektedir. Havaalanı yer hizmet türlerinin verilebilmesi için ulusal sivil havacılık otoritesinden izin alınması gerekmektedir. İzinler Türkiye’de Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından ruhsat seklinde verilmekte olup 3 gruba ayrılmıştır (SHGM, 2012):

• A grubu havaalanı yer hizmet ruhsatı: Yer hizmet türlerinin tamamını veya en az yer hizmet türlerinden yolcu hizmetleri, ramp hizmetleri, yük kontrolü ve haberleşme hizmetlerini vermeye yetkili işletmelere verilen ruhsat türüdür.
• B grubu havaalanı yer hizmet ruhsatı: Hava yolu işletmesinin sadece kendisine yer hizmet türlerinin tamamını veya bir kısmını vermek üzere aldığı ruhsat türüdür. B grubu ruhsat sadece yerli hava yolu işletmelerine verilmektedir.
• C grubu havaalanı yer hizmet ruhsatı: Yer hizmet türlerinden; ikram servis, uçuş operasyon, temsil, gözetim ve yönetim hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını vermeye yetkili işletmelere verilen ruhsat türüdür.

Havaalanı Yer Hizmet Türleri

Havaalanları yer hizmet türlerinin kapsamı ve detayları ulusal havacılık otoritesinin yayınladığı yönetmelik ve talimatlarıyla belirlenmektedir. Bu nedenle yer hizmetleri türleri kapsamına giren faaliyetlerde ülkelere göre bazı değişiklikler olabilmektedir.

Havaalanı Yer Hizmet Sunum Süreci

Havacılık faaliyetlerinde hizmet sunum öncesinde uzun bir planlama süreci vardır. Planlama süreci hava yolu işletmelerinin iniş-kalkış havaalanlarını ve saatlerini (tarifelerini) yayınlamasıyla baslar. Yolcular hava yolu işletmesinin tarifesine bakarak biletlerini alır. Diğer havacılık işletmeleri ise yayınlanan hava yolu tarifesine göre kaynak planlamalarını yapar.

Hizmet sunum sürecinin gerçekleştiği an, diğer taşımacılık türleri ile benzer şekilde gerçekleşir. Otobüs işletmelerinde olduğu gibi terminal binaları yolcuların ve yükün ulaşım aracına iniş ve binişlerinin gerçekleştirilmesinde önemli bir role sahiptir. Ulaşım araçlarında (uçaklar) terminallere yanaştıklarında genellikle içlerinde yolcular bulunur. Yolcuları indirerek ulaşım aracı sonraki sefere hazırlanır. Kara yolu ulaşımından farklı olarak ulaşım aracına inis ve binişlerde yolcuların ve yükün izlemesi gereken katı bir prosedür vardır.

Havaalanı Yer Hizmeti İşletmelerinin Gelişimi

Türkiye’de havaalanı yer hizmeti faaliyetleri 1933 yılında Türk Hava Yollarının (o dönemdeki adıyla Devlet Hava yolları) bünyesinde başlamıştır. 1958 yılında Usas AS (Uçak Servisi AS) kurularak Türk Hava Yollarına ve Türkiye’ye uçan yabancı hava yolu işletmelerine yer hizmeti sunmaya başlamıştır (Havas, 2015).

1958 yılında Ankara Esenboğa Havaalanı’nda Ali Cavit Çelebioğlu tarafından bir diğer havaalanı yer hizmeti işletmesi olan Çelebi Hava Servis kurulmuştur. Bir merdiven ve beş isçi ile o günün şartlarının ötesinde bir girişimcilik örneği ile Çelebi Hava Servisi Iran Air ve Sabena Belgian Airlines’a yer hizmeti vermeye başlamıştır (Çelebi, 2015).

1983 yılında 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ile birlikte kamuya ait yer hizmeti işletmelerinin yapılarında değişikliklere gidilmiştir. Bu kapsamda Usas AS çatısı altında yürütülen ikram ve yer hizmetleri faaliyetleri 1987 yılında ikiye ayrılmıştır. Yer hizmetlerini gerçekleştirmek üzere Havas (Havaalanları Yer Hizmetleri AS) kurulmuştur. Uçak ikram hizmetleri Usas bünyesinde yürütülmeye devam etmiştir (Havas, 2015). 2012 tarihinde revize edilerek yürürlüğe giren Havaalanı Yer Hizmetleri Yönetmeliği ile havaalanı yer hizmet işletmelerinin yapılarında düzenlemeye gidilmiştir (SHGM, 2012). Bu yönetmelik ile havaalanı yer hizmet türleri tanımlanarak sınıflandırılmıştır ve havaalanı yer hizmetlerinin günümüzdeki yapısı kurulmuştur. 2010 yılında Türk Hava Yolları A.O. ve Havas ortaklığıyla TGS Yer Hizmetleri AS kurulmuş ve İstanbul Atatürk, Ankara Esenboğa, İzmir Adnan Menderes, Antalya, Adana, İstanbul Sabiha Gökçen, Milas-Bodrum ve Dalaman Havalimanlarında olmak üzere toplam 8 istasyonda faaliyetlerine başlamıştır. TGS Yer hizmetleri AS Türk Hava yolları A.O. basta olmak üzere birçok havacılık işletmesine hizmet vermektedir (TGS, 2015).

İkram işletmesi olarak devam eden Usas 1989 yılında özelleştirilmiş ve %70 hissesini SAS Service Partner’a devretmiştir (Usas, 2015). 2007 yılında ise Türk Hava Yolları A.O. ve DO&CO A.G. ortaklığı ile Turkish DO&CO ikram işletmesi kurulmuştur. Hava yolu ikram işletmelerine farklı bir boyut kazandıran Turkish DO&CO, Türk Hava Yolları A.O.’nun ana ikram sağlayıcı işletmesidir (Aktüel, 2013). Bir diğer ikram işletmesi olan SANCAK Iniight Service, 2010 yılında İstanbul Atatürk Havalimanı ve Antalya Havalimanı’nda faaliyetlerine başlamış olan Türkiye’nin üçüncü ikram işletmesidir. Türk sermayeli hava yolu ikram hizmetleri dışında Türkiye’de LSG Sky Chefs, Gate Gourmet, Servair, SATS gibi yabancı sermayeli hava yolu ikram işletmeleri de faaliyet göstermektedir (SHGM, 2013). Uçak özel güvenlik hizmeti ulusal, uluslararası otoriteler ve organizasyonların kurmuş oldukları yasalar ve prosedürler tarafından tanımlandığı biçimde yapılmaktadır. Ulusal ve uluslararası hava yolu işletmelerinin güvenlik ihtiyaçları Türkiye’de 1996 yılına kadar kamu güvenlik kuruluşları (Polis, jandarma vb.) tarafından sağlanmıştır. 1996 yılında “uçak özel güvenlik hizmeti” veren Gözen Güvenlik Hizmetleri AS kurulmuştur (Gözen Security, 2015). 1997 yılında  İstanbul Atatürk Havalimanı yeni dış hatlar terminali ve katlı otoparkının yapımı sürecinde ilk defa bir hava meydanında Tepe Savunma ve Güvenlik Sistemleri AS ile Özel Güvenlik hizmeti verilmesine başlanmıştır. 2006 yılında Tepe Savunma ve Güvenlik Sistemleri AS yeniden yapılandırılarak TAV Özel Güvenlik Hizmetleri AS’ye dönüştürülmüştür (TAV, 2015).