Ünite 4: Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği (2014)’ne Göre İmar Planlarının Oluşturulması

Mekânsal Planlar

Mekânsal planlar, ülke, bölge ve kent verilerine göre oturma, çalışma, sosyal ve kültürel ihtiyaçlar, dinlenme, eğlenme ve bu fonksiyonlar arasında ulaşımı sağlayacak en iyi çözüm ve dengeyi belde halkına getirmek amacıyla hazırlanan planlardır. Mekânsal planlar, Mekânsal Strateji Planları, Çevre Düzeni Planları ve İmar Planları olarak hazırlanır. Planlama kademeleri ise, üst kademeden alt kademeye doğru sırasıyla ‘Mekânsal Strateji Planı’, ‘Çevre Düzeni Planı’, ‘Nazım İmar Planı’ ve ‘Uygulama İmar Planı’ndan oluşmaktadır.

Mekânsal Strateji Planı

Ülke kalkınma politikaları ve bölgesel gelişme stratejilerini mekânsal düzeyde ele alınan planlardır. Bu kapsamda bölge planlarının ekonomik ve sosyal potansiyel, hedef ve stratejileri ile ulaşım ilişkileri ve fiziksel eşiklerini de dikkate alarak değerlendiren, yer altı ve yer üstü kaynakların ekonomiye kazandırılmasına, doğal, tarihî ve kültürel değerlerin korunmasına ve geliştirilmesine, yerleşmeler, ulaşım sistemi ile kentsel, sosyal ve teknik altyapının yönlendirilmesine dair mekânsal stratejileri belirleyen, sektörlere ilişkin mekânsal politika ve stratejiler arasında ilişkiyi kuran, 1/250.000, 1/500.000 veya daha üst ölçek haritalar üzerinde şematik ve grafik dil kullanılarak hazırlanan, ülke bütününde ve gerekli görülen bölgelerde yapılabilen, sektörel ve tematik paftalar ve raporu ile bütün olan planları ifade etmektedir.

Çevre Düzen Planı

Mekânsal strateji planlarının hedef ve strateji kararlarına uygun olarak orman, akarsu, göl, tarım arazileri gibi temel coğrafi verilerin gösterildiği, kentsel ve kırsal yerleşim, gelişme alanları, sanayi, tarım, turizm, ulaşım, enerji gibi sektörlere ilişkin genel arazi kullanım kararlarını belirleyen, yerleşme ve sektörler arasında ilişkiler ile koruma-kullanma dengesini sağlayan 1/50.000 veya 1/100.000 ölçekteki haritalar üzerinde ölçeğine uygun gösterim kullanılarak bölge, havza veya il düzeyinde hazırlanabilen, plan notları ve raporuyla bir bütün olarak yapılan planları ifade eder.

Nazım İmar Planı

Çevre düzeni planının genel ilke, hedef ve kararlarına uygun olarak arazi parçalarının genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını, çeşitli kentsel ve kırsal yerleşme alanlarının gelişme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini, kentsel, sosyal ve teknik altyapı alanlarını, ulaşım sistemlerini göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere, varsa kadastral durumu işlenmiş olarak 1/5.000 ölçekte, büyükşehir belediyelerinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte, onaylı hâlihazır haritalar üzerine, plan notları ve ayrıntılı raporuyla bir bütün olarak hazırlanan planlardır.

Nazım imar planlarında Sayısallaştırma menüleri, ‘Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği (2014)’nde belirtilen kentsel fonksiyon alanlarının uygun hat tipi, tarama ve renkte oluşturulması için ‘Sayısallaştır’ ve ‘İlişkilendir’ olmak üzere iki farklı yapıda kullanılabilir. Sayısallaştırma menüleri, yönetmelikte de belirtilen kategorilendirmeye uygun tasarlanmıştır.

Uygulama İmar Planları

Nazım imar planına uygun olarak bölgenin koşulları ve planlama alanının genel özellikleri, yapının kullanım amacı ve ihtiyacı, erişilebilirlik, sürdürülebilirlik ve çevreye etkisi dikkate alınarak; yapılaşmaya ilişkin yapı adaları, kullanımları, yapı nizamı, bina yüksekliği, taban alanı katsayısı, kat alanı kat sayısı veya emsal, yapı yaklaşma mesafesi, ön cephe hattı, ifraz hattı, kademe hattı, ada ayrım çizgisi, taşıt, yaya ve bisiklet yolları, ulaşım ilişkileri, parkları, meydanları, kentsel, sosyal ve teknik altyapı alanlarını, gerektiğinde; parsel büyüklükleri, parsel cephesi ve derinliği, arka cephe hattı, yol kotu ve bu kotun altındaki kat adedi, bağımsız bölüm sayısı gibi yapılaşma ve uygulamaya ilişkin kararları, uygulama için gerekli imar uygulama programlarına esas olacak uygulama etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntıları ile gösteren ve varsa kadastral durumu işlenmiş olarak 1/1.000 ölçekte onaylı hâlihazır haritalar üzerinde, plan notları ve ayrıntılı raporuyla bir bütün olarak hazırlanan planlardır.

Plan Hesapları

Mekânsal planlar üzerinde projeksiyon yılına göre nüfus hesaplamaları, alan dağılımları, donatı hesaplamaları; mevzuata göre kentsel donatıların yeterlilik kontrolleri; verilen yapılaşma koşullarına göre yoğunluk ve DOP/KOP hesaplamalarının gerçekleştirilmesi için Planlama nüfus Projeksiyonu, Nufüs hesabı, Alan Dağlım Hesabı, Kentsel Donatıların Yeterlilik Kontrolü, Düzenleme Ortaklık Payı (DOP)/Kamu Hizmetleri Katılım Payı (KOP) Hesapları adımların yapılması gerekmektedir.

Planlama Nüfus Projeksiyonu

Nüfus projeksiyonu; toplam nüfusun/doğum, ölüm ve göç hareketlerinin ilerideki eğilimleri ile ilgili belli varsayımlara dayanarak nüfusun gelecek zamanda gelişmesi hakkında sayısal tahminlerin yapılmasıdır.

Nüfus projeksiyon hesabı ile hedeflenen yıla ait öngörü nüfus; üssel fonksiyon, bileşik faiz yöntemi veya aritmetik yöntem kullanılarak hesaplanmaktadır. Nüfus projeksiyon hesabının yapılabilmesi için güncel nüfus sayım yılı ve güncel nüfus ile daha önceki nüfus sayım yılı ve nüfus bilgilerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Nüfus Hesabı

Plan üzerinde bulunan akıllı sembolleri kullanarak plan sınırı içerisinde yaşayan nüfus büyüklüğünün hesaplanabildiği işlemdir. Nüfus hesabının yapılabilmesi için plan onama sınırı ve nüfus hesabına katılacak fonksiyon alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Alan Dağılım Hesabı

Alan dağılım hesabı ile plandaki tüm fonksiyonların adedi, toplam alan içindeki oranı ve kişi başına düşen alan (m2 ) bilgileri hesaplanmaktadır.

Kentsel Donatıların Yeterlilik Kontrolü

İmar planlarındaki kentsel donatı alanlarının yeterliliği, mevzuatta tanımlanmış donatı yeterlilik oranları ile karşılaştırılarak gerçekleştirilir. Donatı kontrolünün yapılabilmesi için plan ve hesap sınırı, fonksiyon alanları ve projeksiyon nüfus bilgilerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Düzenleme Ortaklık Payı (DOP)/Kamu Hizmetleri Katılım Payı (KOP) Hesapları

Düzenleme Ortaklık Payı (DOP)/Kamu Hizmetleri Katılım Payı (KOP) hesapları, plan ya da hesap sınırı içerisinde DOP ve KOP kesintilerinin dengelenebilmesi ve hesap çıktılarının oluşturulmasında kullanılır. Hesapların yapılabilmesi için planlama ya da hesap sınırı ile fonksiyon alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Eski Planların Yeni Yönetmeliğe Uygun Hale Dönüştürülmesi

Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinin (2014) yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yapılan planlar yönetmelikteki koşulları sağlamak zorundadır; yönetmelik öncesi oluşturulmuş planların yeni yönetmeliğe uygun hâle getirilmesi mümkündür. Eski mevzuatlara uygun hazırlanmış imar planlarının, yeni mevzuata uygun yapıya dönüştürülmesi için Planet/Plan/Plan Dönüştür seçeneği kullanılır. Plan Dönüştür işlemi öncelikli olarak projede bulunan tabakaları standart yapıya getirerek uygun hat tipi, tarama ve renk tanımlarını sağlamaktadır. Dönüşüm ile aynı zamanda yol, yapılaşma, yerleşim sembolleri akıllı nesne obje özelliği kazanarak hesaplamalarda kullanılabilir yapıya gelmektedir.

Planların Zamansal Değişimlerinin İzlenmesi

Mekânsal planlar üzerinde yapılan değişikliklerin zamana bağlı olarak izlenmesi için Zaman Gezgini modülü ve geçerlilik tarihleri tanımlanan uygulama imar planları üzerinden değişimin izlenebilmesi için de Zaman Gezgini özellikleri kullanılır. Zaman Gezgin’inde plana ait zaman damgası seçilerek plan ekranda önizlenir. Bunun yanı sıra video izleme seçeneği ile eklenen planların geçerli oldukları zaman aralığı ve birbirlerine olan geçişleri izlenebilir.

Zaman karşılaştırma özelliği, farklı zaman aralığına ait planlar arasındaki farkın izlenmesinde tercih edilirken, Karşılaştırma; eski-yeni, yeni-eski veya her iki zaman aralığındaki farkın tek renk olarak gösterilmesi şeklinde sağlanmaktadır. Zaman karşılaştırma sekmesinde yer alan zaman çubuğu özelliği farklı iki tarih aralığında planlarda yapılan değişikliğin slider yardımıyla incelenmesine olanak sağlamaktadır.