Ünite 1: Stratejik Yönetim

Stratejik Yönetim ve İlgili Temel Kavramlar

Stratejik yönetim yaklaşımını açıklamak için önce onu oluşturan unsurları kısaca açıklamak gerekmektedir.

Strateji

Strateji, çalışanları motive eder. Belirsizliği ortadan kaldırarak çalışanların geleceğe daha güvenle bakmalarını sağlar. strateji, örgütün amaçlarını, politika ve faaliyetlerini tutarlı bir şekilde bir araya getiren, anlamlı ve dinamik kararlar topluluğudur. Strateji, ayrıca, “bir kuruluşun uzun dönemli amaçlarını gerçekleştirecek araç ve yöntemler” olarak da ifade edilmektedir. İşletmeler açısından, faaliyet alanlarının genişlemesi, ürün farklılaştırması, satın almalar ve ortaklık kurmalar. stratejilere örnek olarak verilebilir.

Stratejistler

Stratejistler, bir örgütün başarı ya da başarısızlığından en çok sorumlu olan kişilerdir. Genellikle CEO (Chief Executive Officer), başkan, yönetim kurulu başkanı, üst yönetici, rektör, dekan gibi ünvanlı kişilerdir. Kamu yönetiminde ise örneğin, kaymakam, vali, genel müdür vb. statüde çalışanlardır. Bu çalışanların, sürekli öğrenen, kendilerini yenileyen kişiler olmaları gerekir.

Politika ve Taktik

Politika, önceden belirlenen amaçlara ulaşmak için izlenen yol, yöntem ve düşünce tarzıdır. Çalışanlara yön verir; ancak örgütte işlerin nasıl yapılacağını gösteren kurallar bütünü değildir. Bu nedenle emredici olmayıp, çalışanlar politikanın öngördüğü sınırlar içinde takdir haklarını kullanabilmektedir. Taktik ise, Taktik ise, yönetimin göreli olarak daha alt kademelerinde kullanılır. Stratejinin uygulanması sürecinde, genellikle rakiplerin durumuna göre, anlık karar ve uygulamalar gerektiren dinamik faaliyetlerdir. Stratejinin bir parçası olduğundan, nihai sonuca odaklı değildir. Strateji, örgütün amaçlarını gerçekleştirmek için sahip olduğu kaynakların tahsisi ile ilgiliyken, taktik, bu kaynakların etkin olarak, anlık kullanımını içerir.

Stratejik Planlama ve Stratejik Yönetim İlişkisi

Stratejik planlamayı; “ örgütün misyonu doğrultusunda amaçların tespit edilmesi, çevresel fırsat ve tehditlerin belirlenmesi, örgütün üstünlük ve zayıflıklarının analizinden sonra stratejik alternatiflerden en uygun olanının seçilmesi ” şeklinde tanımlayabiliriz.

Kimi yönetim uzmanları “stratejik planlama” ile “stratejik yönetim”in aynı anlama gelmediklerini, stratejik planlamanın esasen, stratejik yönetimde bir aşamayı oluşturduğunu ifade etmektedirler. Gerçekten de, bir organizasyonda amaçların gerçekleştirilmesi için stratejiler oluşturulurken ilk aşamada bu stratejilerin bir planlaması yapılır, daha sonra bu planlanan stratejiler uygulanır ve son aşamada ise uygulama sonuçları gözden geçirilir ve denetlenir. Bu nedenle, stratejik planlamayı, stratejik yönetim kavramından ayırmak gerekir.

Stratejik Yönetimin Tanımı ve Önemi

Stratejik yönetim genel olarak, örgütün kendi güçlü ve zayıf yanlarını ortaya çıkarıp, çevresinde bulunan tehdit ve fırsatları dikkate alarak gelecekle ilgili kararlar alması, uygulaması ve sonuçlarını değerlendirmesi anlamına gelir. Stratejik yönetimin başlıca unsurları:

• Stratejik yönetim uzun dönemli faaliyetlere odaklanır.
• Örgüt, uzun dönemde başarılı olmak için kendisini tehdit eden çevresel faktörleri analiz ederek onları bertaraf edecek önlemler alır.
• Örgütün uzun dönemde yaşamını sürdürebilmesi, ancak rekabet üstünlüğü sağlayacak işler ve faaliyetlerle mümkündür.

Kısaca özetlenmesi gerekirse, stratejik yönetim;

• Özellikle belirsiz ortamlarında, yöneticilere gelecek ile ilgili sezgi gücü sağlar.
• Örgütsel vizyon sayesinde örgütün tüm kademelerinde eşgüdümü kolaylaştırır.
• Çevresel koşulları daha fazla dikkate aldığı için örgütün önceliklerinin belirlenmesine yardımcı olur.
• Yönetim sorunlarına tarafsız bakış açısı sağlar.
• Amaç birlikteliği olduğu için çalışanlar arasında daha etkili iletişim yaratır.
• Bireysel davranışların örgütsel amaçlarla bütünleşmesine yardımcı olur.

Stratejik Yönetim Süreci

Stratejik yönetim süreci, örgütün çevresiyle ilgili ilişkilerin düzenlenmesi ve yörüngesinin belirlenmesine yardımcı olacak faaliyetlerin planlanması, örgütlenmesi, uygulanması, eşgüdümü ve kontrolü süreci olarak da ifade edilebilir.

Strateji Oluşturma

Strateji oluşturma, örgütün gelecekte olmak istediği yere ulaşmak için birtakım kararlar alması ve uygulaması sürecidir. Bu sürecin ilk adımı örgüt vizyonunun belirlenmesidir. Vizyon, gelecekte varılması istenen yere yönelik bir arzudur, istektir. İkinci adım, misyonun belirlenmesidir. Misyon ile örgütte çalışanların hangi ortak değerlerle müşterilere hangi yararların sağlanacağını öğreniriz. Daha sonraki adım ise örgütü, belirlenen vizyona ulaştıracak stratejilerin seçilmesidir. Böylece strateji oluşturma denildiğinde, vizyon belirlemeden başlayan oradan stratejilere, örgütsel amaçlara, birim hedeflerine doğru yönelen bir süreç söz konusudur.

Vizyon

Vizyon, örgütün gelecekte ulaşmayı planladığı hedefi tanımlar.

Vizyonun Özellikleri

Güçlü bir vizyonun aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekmektedir:

• Geleceğin neye benzediğini göstermelidir.
• Çalışanlar, müşteriler ve hissedarlar için uzun vadede cezbedici olmalıdır.
• Gerçekçi amaçlara sahip olmalıdır.
• Karar vermede yeteri kadar açık yön göstermelidir.
• Değişen koşullara göre kişilere inisiyatif imkânı vermelidir.
• Diğer insanlara kolaylıkla anlatılabilir olmalıdır.

Etkin bir vizyonda olması gereken özellikler:

• İnsanların davranışlarını etkilemelidir.
• Açık olmalı ve örgüt çalışanlarını motive edebilmelidir.
• Esnek olmalıdır.
• Çalışanlara yetki vermelidir.
• Geçmişi anmalı fakat geleceği hedef almalıdır.

Misyon

Misyon, stratejik yönetim literatüründe iki farklı anlamda kullanılmaktadır. Birincisinde işletme stratejisi içinde tanımlanmış bir görev anlamında kullanılırken; ikincisinde felsefi ve ahlaki bir içerik kazanmaktadır.

Misyon, stratejinin açıklanmasından önce, yani örgütsel kaynakların tahsisinden önce belirlenmelidir. Böylece strateji, kaynakları misyon doğrultusunda nerelere ve ne miktarda dağıtılacağını gösteren kavram olacaktır. Misyon, stratejilerin temelidir. Misyon bildirimi, kuruluşun sunduğu tüm hizmet ve faaliyetleri kapsayan bir şemsiye kavramdır.

Misyon bildiriminde aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

• Özlü, açık ve çarpıcı şekilde ifade edilir.
• Hizmetin yerine getirilme sürecini değil, amacını tanımlar.
• Yasal düzenlemelerle kuruluşa verilmiş olan görev ve yetkiler çerçevesinde belirlenir.
• Kuruluşun hizmet sunduğu kişi ve kuruluşlar belirtilir.
• Kuruluşun sunduğu hizmet ve/veya ürünler tanımlanır.

Temel Değerler

Temel değerler, kuruluşun kurumsal ilkeleri ve davranış kuralları ile yönetim biçimini ifade eder.

Temel değerler aşağıdaki nitelikleri taşımalıdır.

• Temel ilkeleri ve inançları açık ve kesin bir dille ortaya koymalıdır.
• Çalışanların işlerini en iyi şekilde yapacakları şartlara ilişkin temel düşünceyi belirtmelidir.
• Kuruluşun vizyonunun gerçekleştirilmesini sağlayacak sistem ve süreçleri desteklemelidir.

Amaçlar ve Hedefler

Örgütün vizyon ve misyonunun belirlenmesini müteakip, gelecekle ilgili stratejilere yön verecek amaç ve hedeflerin belirlenmesi gerekir. Bu amaç ve hedefler ölçülebilir nitelikte olup, vizyonun belirli bir zaman süreci içinde nicelik olarak ortaya konulmuş biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Amaçlar, belirli bir zaman süresi içinde gerçekleştirilmesi istenen veya ulaşılmak istenen sonuçlar demektir. Amaçlar, soyut veya somut olabileceği gibi beşeri veya sosyal nitelikte de olabilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde amaçlar, davranışları yönlendiren beşeri veya sosyal olarak belirlenmiş maddi veya manevi değerlerdir.

Hedefler ise amaçların gerçekleştirilebilmesine yönelik, spesifik ve ölçülebilir alt amaçlardır. Hedefler, ulaşılması öngörülen çıktı ve sonuçların tanımlanmış bir zaman dilimi içinde, nitelik ve nicelik olarak ifadesidir. Hedefler, amaçlara ulaşmak için gerekli kısa dönemli aşama durumlarıdır. Hedeflerin; miktar, maliyet, kalite ve zaman cinsinden ifade edilebilir olması gerekmektedir. Hedefler, stratejik amaçların gerçekleştirilmesine yardımcı olurlar. Alt seviyede belirlenen hedeflere ulaşıldıkça, onu çevreleyen üst amacın gerçekçi olduğu anlaşılır.

Hedefler şu özelliklere sahip olmalıdır:

• Yeterince açık ve anlaşılabilir ayrıntıda olmalıdır.
• Ölçülebilir olmalıdır.
• İddialı olmalı, fakat imkansız olmamalıdır.
• Sonuca odaklanmış olmalıdır.
• Zaman çerçevesi belli olmalıdır.

Stratejik Analiz

Stratejik analiz, bir işletmenin stratejik durumunu değerlendirmede kullanılan basit fakat güçlü bir araçtır. Stratejik analiz, bilgi toplama ve değerlendirme ile başlayan bir süreç olup; daha sonrasında dış çevre unsurlarının incelenmesi ve sistem yaklaşımı içinde bu unsurların yarattığı fırsatlar ve tehditler ile örgüt içindeki unsurların değerlemesi sonucu örgütün üstün ve zayıf taraflarının belirlenmesini kapsar.

Dış Çevre Analizi

Örgütsel faaliyetlerin gerçekleştirildiği çevre sürekli değişimin ve belirsizliklerin olduğu bir ortam olmasından dolayı aynı zamanda bünyesinde çeşitli fırsat ve tehditler barındırır. Başlıca dış çevre faktörlerinin analizlerini aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz:

Politik Faktörlerin Analizi: Politik çevre, örgütün faaliyette bulunduğu ülkede, merkezi ve yerel resmi makamlar ile bunlara bağlı kuruluşların siyasi otoritesini sağladığı ve kullandığı ortamdır. Hükümetlerin istikrarı, vergi politikaları, dış ticaret düzenlemeleri, sosyal güvenlik politikaları gibi konuları içermektedir.

Ekonomik Faktörlerin Analizi: İşletmelerin başarısı, üretilen mal ve hizmetin uygun fiyatla pazarlanabilmesine; bu ise ekonominin genel dengesine bağlıdır. Bu analiz; milli gelirdeki artış, gelir dağılımı, ekonomik büyüme, yatırım teşvikleri, hükümetlerin para ve maliye politikaları gibi alt faktörleri içerir.

Hukuki Faktörlerin Analizi: Ülkedeki hukuki düzenlemeleri ifade eder. Rekabet hukuku, iş yasaları, ürün güvenliği düzenlemeleri vb. konuları içerir.

Sosyokültürel Faktörlerin Analizi: Sosyokültürel faktörlerin analizinde; işletmenin faaliyette bulunduğu bölgelerdeki halkın yaşam biçimi, kültürel düzeyi, toplumsal gelenekler dikkate alınır.

Demografik Faktörlerin Analizi: Nüfusun yapısı, özellikleri ve trendleri ile ilgili faktörlerdir. Ayrıca nüfusun sayısal büyüklüğü, kadın-erkek oranı, nüfus içindeki yaş grupları, etnik yapı, eğitim durumu gibi faktörler, ekonomik ve sosyal yaşamı doğrudan belirlemektedir.

Teknolojik Faktörlerin Analizi: Teknolojiden kastedilen, kuruluşların amaçlarını gerçekleştirmek için kullanılan makine ve araçlarla bilgi ve süreçlerdir.

Uluslararası Faktörlerin Analizi: İşletmenin faaliyette bulunduğu ülkenin üst sistemini tüm dünya olarak tanımlayabiliriz. Küreselleşen dünyada olaylar artık ortaya çıktığı ülkeleri değil aynı zamanda diğer bütün uluslararası ortamı da etkileyebilmektedir.

Ekolojik Faktörlerin Analizi: Ekoloji, canlılarla doğa arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. İnsanoğlu bugüne kadar doğayı kendi amaçları için pervasızca kullanmış, zamanla doğadaki dengeler bozulmaya başlamıştır. Su ve havanın kirlenmesi, ormanların yok olması, toprağın verimsizleşmesi ve bitki örtüsünün ortadan kalkması; uluslararası politik, teknolojik ve sosyoekonomik değişim ve yenilikler kadar önemlidir.

Rakiplerin Analizi: Özellikle özel sektördeki örgütlerin (işletmelerin) sektördeki rekabetleri ile ilgili analiz sürecini ifade eder. Genel olarak rakiplerin analizi yapılırken şu konular göz önünde bulundurulur:

• Rakiplerin sayısı ve güçlülüğü
• Rakiplerin yönelimi
• Rakiplerin ürettiği mal ve/veya hizmetler
• Rakiplerin üretim özellikleri
• Rakiplerin büyüme oranları

İç Çevre Analizi

Stratejilerin geliştirilmesinde önemli unsurlardan bir diğeri de kuruluşların varlık ve yeteneklerinin incelenmesidir. İç çevre analizi ile yönetim, finansman, insan kaynakları, üretim ve pazarlama konularında kuruluşun üstün ve zayıf tarafları belirlenir.

İç çevre faktörleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:

• Fiziksel varlıklar: Konum, binalar, malzeme gibi görünen varlıklar.
• Sistem: Çalışma sistemleri, kontrol sistemleri, insan kaynakları sistemleri, bilgi sistemleri, kalite güvence sistemleri, işe yerleştirme, motivasyon, koordinasyon sistemleri vb.
• Kültürel varlıklar: Cevap verilebilirlik, yaratıcılık, işbirliği, paylaşılan değerler, öğrenme kültürü.
• Bilgi: Teknik bilgi
• İlişkiler: Sözleşmeler, marka, güven vb.

SWOT Analizi

SWOT analizi örgütün iç ve dış çevresini değerlendirmeye imkân tanıyan bir analiz tekniğidir. SWOT terimi, İngilizce Strengths (güçlü yanlar), Weaknesses (zayıflıklar), Opportunities (fırsatlar) ve Threats (tehditler) kelimelerinin baş harflerinden oluşur.

Örgütün güçlü ve zayıf yönlerinin açıkça bilinmesi ve analiz edilmesi, yönetimin, örgütsel amaçlara uygun stratejiyi seçmesini sağlayacaktır. Çünkü örgütün içsel güçlü yönlerden faydalanması, çevresel fırsatları değerlendirmesi; dışsal tehditleri etkisiz kılarak ve içsel zayıf yönleri bertaraf ederek uygun stratejilerle uzun dönemde rekabetçi üstünlük sağlaması amaçlarına ulaşmasını kolaylaştıracaktır.

SWOT analizi kaynak, çevre ve değerlerin kesişim noktasındaki örgütün geleceği için belirlediği vizyonu gerçekleştirmek için bu faktörler arasında denge kurmaya yardımcı olmaktadır. SWOT analizinin bu konuda açıklanan yararlarının elde edilebilmesi analizin doğru ve eksiksiz yapılmasına bağlıdır. Bu bağlamda SWOT analizinin yapısının tam olarak bilinmesi, örgütlerde strateji analizi sürecini hem kolaylaştıracak hem de etkinliğini artıracaktır.

Stratejilerin Uygulanması

Uygulaması olmayan stratejilerin hiçbir anlamı yoktur. Uygulama, planlama safhasından daha fazla dikkat ve emek gerektiren bir süreçtir. Planlamada düşünülmeyen bazı sorunlar uygulama aşamasında ortaya çıkabilecektir. Aslında bu süreç planlama, örgütleme, motive etme, liderlik, iletişim ve denetim gibi bütün yönetim işlevlerini kapsar.

Kaynak Dağıtımı ve Bütçeleme

Örgütsel amaçlara ulaşmada, kaynakların dağıtımının yaşamsal önemi vardır. Kaynak dağıtımı, örgütün birimlerine kendi görevlerini yerine getirmeleri için hangi miktarda finansman sağlanacağı, bu görevlerin hangi personel ile yapılacağı veya hangi araç gereçlerin bu işler için kullanılacağını gösteren etkinlikler bütünüdür. Kaynakları dört temel grupta toplamak mümkündür. Bunlar, finansal kaynaklar, fiziksel kaynaklar, beşeri kaynaklar ve teknolojik kaynaklardır. Örgütler bu kaynakları kullanarak mal veya hizmet üretirler ve piyasaya sunarlar.

Kaynakların dağıtımında etkinliği ve verimliliği sağlamanın iki önemli boyutu vardır. Birincisi, kaynakların nereye ve ne kadar tahsis edileceği; ikincisi de bu tahsisin ne zaman yapılacağı konusudur. Bütçeler, bu konuda üst yönetimin en önemli yardımcılarıdırlar.

Bütçe ya da bütçeleme, genel olarak bir yıllık bir sürede, belirlenen amaç ve hedeflere ulaşmak için örgütlerin gelir ve giderlerinin tahmini olarak belirlenmesi sürecidir.

Örgütsel Yapı

Örgütsel yapı, çeşitli görev ve mevkilerin birbirleriyle ilişkisini gösteren örgüt şemasıdır. Kimin kime bağlı olduğu, işlerin gidişatı ile ilgili olarak kimlerin kimlere rapor vereceği gibi biçimsel ilişkiler bütünüdür. Ancak bu ilişkiler bütünü örgütün sosyal yapısını da içerir. Yani, örgütün yapısını belirleyen faktörlerin örgütün fiziksel yanları ile örgüt kültürü ve örgüt ikliminden oluşan soyut değerlerden oluşmasıdır. Yapı, kültür ve iklimin somutlaşmış halidir. Kontrol alanının dar veya geniş olması, otorite veya yetkinin kullanım biçimi, karar almada merkezileşme derecesi, örgütün hiyerarşik veya yatay oluşu, demokratik veya otoriter yönetim anlayışı gibi unsurlar örgütlerin yapılarının içeriğini oluştururlar.

Örgütsel Kültür

Örgüt kültürü, örgüt çalışanlarının davranışlarını yönlendiren normlar, değerler, inançlar ve alışkanlıklar bütünü anlamına gelir. Kültür, çalışanlara yapmak durumunda oldukları şeylerin neler olduğu ve nasıl davranmaları gerektiği konusunda düşünceler kazandırır.

Örgüt kültürü aynı zamanda paylaşılan değerler olarak da adlandırılabilir. Bu yönüyle, örgütün amaçlarını gerçekleştirme için çalışanların işlerini yaparken kabul ettiği değerler sistemidir.

Örgütlerde aynı zamanda çok sayıda alt kültürler de yönetilmek zorundadır ki bu zor bir iş olabilir. Çünkü kültürün bir kısmı görünmekte diğer kısmı ise görünmemektedir. Örneğin, değişime karşı tutumlar, risk alma, davranışların amacı gibi unsurlar uygun şekilde yönetilemezse örgütsel amaçlara ulaşmak kolay olmayabilir.

Örgütsel Liderlik

Stratejilerin uygulanmasında başarı için başka bazı unsurlara da özellikle önem verilmelidir. Örneğin liderlik yaşamsal önemdedir. Lider, tüm çalışanları stratejik amaçlar etrafında toplayarak bütünleştirmeli ve stratejilerin benimsenmesini sağlamalıdır. Stratejik lider, gelecekte olacakları öngörebilmeli, vizyon yaratarak kendisini izlettirebilmeli, örgüt personelini güçlendirici mekanizmaları işletebilmelidir. Bunları yaparken aynı zamanda, beraber çalıştığı diğer kişilerin duygu, düşünce ve davranışlarını anlamlı biçimde etkileyebilme özelliğini de taşımalıdır.

Sonuçların İzlenmesi ve Değerlendirilmesi

Stratejik yönetim sürecinin son aşaması olan izleme ve değerlendirme literatürde ve yönetim uygulamalarında; stratejik denetim, performans değerlendirme, performans denetimi gibi kavramlarla da ifade edilmektedir. Tüm bunların ortak noktası, örgütsel faaliyetler sonucunda elde edilen çıktı ve sonuçların stratejik planlarda belirtilen amaç ve hedeflerle uyumlu olup olmadığının görülmesidir. İzleme ve değerlendirme sonucunda düzeltilmesi gereken durumlar varsa bunlar için gerekli önlemlerin alınması kaçınılmaz olur.

Performans göstergeleri belirlenemezse hedefe ne ölçüde ulaşıp ulaşılamadığı belirlenemez.

Performans göstergeleri;

• Hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını ölçebilmelidir.
• Ölçülebilir, ulaşılabilir, güvenilir veriler sunmalıdır.
• Hem geçmiş dönemlerin hem de örgütün faaliyette bulunduğu sektördeki diğer örgütlerin benzer göstergeleri ile karşılaştırılabilir nitelikte olmalıdır.
• Toplanan verilerin maliyetleri uygun olmalıdır.

Stratejik yönetim uygulamalarının başarısız olmasının nedenleri kısaca şunlar olabilir:

• Üst yönetimlerin stratejik yönetim yaklaşımına inanmamaları, bunun için gerekli zamanı ayırmamaları,
• Yetersiz veriyle ve analize dayalı olmayan, çalakalem planların yapılıp uygulanmaya çalışılması,
• Stratejik planların ve uygulamalarının bazen çok karmaşık olması ve gerçeklerden uzak olarak hazırlanması,
• Yönetim düzeyindeki bazı çalışanların süreç dışında kalma istekleri.

Belirtilen nedenler dışında, yetersiz kaynak dağılımı ve bütçe sorunları, örgüt yapıları, yönetim biçimleri, yetersiz insan kaynağı, örgütsel kültür ve yetenek sorunlarının aşılamaması gibi sorunlar da strateji uygulamalarının izlenmesi ve değerlendirilmesi sonucunda karşılaşılan olumsuz sonuçlar olarak karşımıza çıkabilmektedirler.