Sokak çocukları ile ilgili yapılan çalışmalar, çocukların büyük bir kısmının aile içi şiddet, cinsel istismar, üvey anne-baba, sevgisizlik ve ihmal gibi nedenlerle ailelerden ayrıldığını göstermektedir. Pek çoğu parçalanmış ailelerden gelmektedir ve aileleri ile bağları kopuktur. Okul ve işle bağlantıları bozulmuş, sosyalleşmeleri kesintiye uğramış ve hatta engellenmiştir. Aile içinde olmaları gerekirken sokaktadırlar ve sokak kültürü etkisindedirler. Yoksulluk ise Türkiye’deki çocukların çalışmasının başlıca sebebidir.

“Kendi isteğiyle çalışan çocuk yoktur.” cümlesini literatüre kazandıran Prof.Dr. Atalay Yörükoğlu’dur.

Erbay’ın yaptığı araştırmada çalışmanın biçimine göre çocuk işçiliği beş türde ifade edilmektedir: (1) Ev işleri (aile içi, ücretsiz, ev ve çocuk bakım işleri), (2) ev işi olmayan ücretsiz işler (ailenin geçimi için aileyle beraber yapılan ücretsiz işçiler ya da satışlar), (3) bağımlı ya da sözleşmeli işçilik (bazı ailelerin çocuklarını kredi ya da borç karşılığı kiralaması), (4) ücretli işçilik (mal ya da para karşılığı çalışma), (5) marjinal faaliyetler (işportacılık, çöp toplayıcılığı, dilencilik, fahişelik ya da hırsızlık gibi faaliyetler).

Sokak çalışması, “geleneksel (kurum temelli) sosyal hizmet sunumuna” alternatif olmaktan çok, kurumsal hizmetler aracılığıyla ulaşılamayan gruplara ulaşmayı hedefleyen bir hizmet modeli olarak ortaya çıkmıştır. Sokak çalışması, uzun dönemli bir perspektifle hedef grubun ihtiyaçları, talepleri ve amaçlarından başlayarak, hedef grubun kapasitesini güçlendirmek ve kendi yaşamlarını inşa etmek için güçlendirmek amacıyla yürütülen sosyoeğitimsel bir eylemdir.

 Sokakta çalıştırılan çocuklar sorununun tanımı ve kapsamı: Örneğin yoğun olarak Güney Amerika ve Brezilya’daki sokak çocukları üze­rine çalışan Lusk, sokak çocuklarını aile bağlarına göre, dört kategoriye ayırarak sınıflan­dırmayı denemiş. Lusk’un sınıflandırmasının ilk basamağında ailelerinin yoksul olması nedeni ile sokakta çalışmak zorunda olan çocuklar yer alıyor. Bu grupta yer alan çocuk­ların aile bağları devam ettiği için genel olarak geceleri evlerine dönmekte, aynı zamanda eğitimlerini sürdürebildikleri gibi suça karışma oranlarının da diğer gruplara göre daha düşük olmasına dikkat çekiliyor. İkinci basamakta ise aile bağları giderek zayıflamakta olan ve genel olarak sokakta kendi hesabına çalışan çocuklar vardır. Sokakla kurdukları ilişkinin aileden bağımsızlaşması nedeniyle bu çocukların suça yönelmelerinde artış göz­lendiği gibi okul bağlarının da oldukça zayıfladığı tespiti yapılıyor. Üçüncü basamakta ise doğrudan doğruya yoksulluğun bir sonucu olarak evsiz kalmış ailelerin sokakta onlarla birlikte yaşayan ve çalışan çocukları bulunuyor. Dördüncü ve son basamakta ise her türlü aile bağı kopmuş, kendilerine yaşam alanı olarak sokağı seçmiş çocuklar bulunuyor.     

Sokak çocukları fiziksel, sosyal, bilişsel ve duygusal gelişimleri olmak üzere dört gelişim alanında risk taşımakta ve bu alanlara ilişkin dayanıklılık ve başa çıkma becerileri geliştirmektedirler.

Türkiye’de belli ölçülerde sokak çalışması olarak nitelendirilebilecek en önemli hizmet Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak hizmet veren çocuk ve gençlik merkezleri bünyesinde sokakta çalıştırılan/yaşayan çocuklara yönelik olarak sürdürülen “mobil ekip” hizmeti idi.

Evsizliğin tarihi süreci beş ana dönemle sınıflandırılabilir. Bu beş değişim döneminin koşulları ve evsizlik tarzları birbirinden farklıdır. Blou’a göre ilk dönem, endüstrileşme öncesi dönemdir. Bu dönemde barınaklar yok denecek kadar azdır, evsizler bugünkü evsizlerden konsept olarak farklıdır. İkincisi, 18. yy sonlarında yaşanan sanayileşmedir. Makineleşme ile birlikte işsizlik yaşanmıştır. Bu dönemde yaşanan evsizlik geçici bir nitelik taşımıştır. Köyden kente göç yaşanmıştır. Üçüncü dönem kolonileşmedir. Sömürü yoluyla Asya ve Afrika’dan insanların getirilmesi evsizliğe yol açmıştır. Dördüncü dönem sanayileşmenin yaygınlaşmasıdır. 100 yıl süren bu süreçte kapitalizm gelişmiştir. Evsizlik en çok bu dönemde ortaya çıkmıştır. Bunu 1930 Büyük Ekonomik bunalım takip etmiştir. Beşinci dönem, 1980 sonrası yaşanan piyasa ekonomisidir.

ÇOCUK İŞÇİLİĞİNE GENEL BİR BAKIŞ 5-11 yaş arası çocuklar için hafif işler dahi hoşgörü sınırları dışındadır (sıfır tole­rans).

2. 12-14 yaş arası çocuklar için ise sadece haftada 14 saatten az olmak koşulu ile teh­likeli olmadığı bilinen sektörlerde çalışmak çocuk işçiliği olarak kabul edilmez. Bu bir ekonomik faaliyet olarak değerlendirilir ve çocuk okuldan alıkonulmadıkça ve ruhsal-bedensel sağlığı ve gelişimi etkilenmedikçe hoş görülebilir.

3. 15-17 arasındaki çocuklar için ise en düşük yaş ölçütünü yerine getirdikleri ve zorunlu eğitimlerini tamamladıkları sürece sıradan işlerde haftada 43 saate kadar çalışma izni verilmiştir. Buna göre haftada 43 saatten çok sıradan, tehlikeli olma­yan bir işte bile olsa çalışmak bu yaş grubu için de tehlikeli olarak kabul edilmiş ve çocuk emeğinin en kötü biçimleri arasına sokulmuştur.   

Çocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenlerinin başında “arkadaş çevresi ile birlikte olmak, özenti ve merak” gelmektedir. Bu sebeple çocuklar arasında madde bağımlığının genellikle, ergenlik döneminde başladığını söylemek mümkündür. Bu dönemde arkadaşlığın başat olmasından kaynaklanan nedenlerle bağımlılık yapıcı madde kullanma oranı yükselmektedir. Şıklarda verilen diğer nedenler yüzde olarak daha düşüktür.

Yoksullukla direkt ilgisi olmayan profesyonel dilencilik sorununun, klasik cezai müeyyideler ve politikalarla çözümlenmesi hayli zordur. Çünkü sosyal sapma içinde bulunanlar, bu eylemi ekonomik sebeplerden ziyade ahlaki zafiyetlerinden dolayı yapmaktadırlar. Gerçek anlamda yoksul olup da dilenenler, aktif sosyal politikalarla, diğer sebeplerden ötürü dilenenlerin ise, davranışlarının değişim ve gelişimlerini sağlayan sosyal uyum ve rehabilitasyon programlarıyla desteklenmeleri gerekmektedir. Doğru cevap E'dir.

Sokakta çalışan çocukların ortak özelliklerinden biri onların sigortasız çalıştırılmasıdır. Doğru cevap D’dir.

Türkiye’de sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklar olgusu özellikle 1980’lerle beraber yaygınlaşmıştır.

Portekiz, evsizlik sorunu için politika geliştiren ilk Güney Avrupa ülkesidir.Doğru cevap B şıkkıdır. 

Erbay (2008, s. 16) tarafından yapılan bir araştırmada çocuk işçiliği çalışmanın biçimine göre;

- ev işleri,

- ev işi olmayan ücretsiz işler,

- bağımlı ya da sözleşmeli işçilik,

- ücretli işçilik,

- marjinal faaliyetler olmak üzere beş türde ele alınmaktadır. Buna göre dilencilik, çöp toplayıcılığı, işportacılık ve hırsızlık marjinal faaliyetler kapsamında ele alınırken; mal ya da para karşılığı çalışma ise ücretli işçilik kapsamında ele alınmaktadır.

Sokakta Çalışan Çocuklar : Çalışan çocukların ortak özellikleri şunlardır;

• Düşük gelirli aileden gelme
• Çok nüfuslu ailede yaşama
• Ekonomik yetersizlik
• Günlük çalışma sürelerinin uzun olması
• Beslenme sorunu yaşama
• Kötü ve sağlıksız koşullarda çalışma
• Sağlık sorunu yaşama
• Ücretlerin yetersiz olması,
• Sigortasız çalıştırılma

• Eğitimden çok üretim amacıyla çalıştırılma

Bugün sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklar sorununa yönelik olarak geliştirilen

- ıslah edici yaklaşım,

- rehabilite edici yaklaşım,

- sokak çalışması yaklaşımı

-koruyucu/önleyici yaklaşım olmak üzere dört temel yaklaşım vardır. Islah edici yaklaşım bu bağlamda ortaya çıkan ilk yaklaşımdır.