OSMANLI TARİHİ (1789-1876) Dersi Osmanlı Reorganizasyonu: Tanzimat Devri 1839-1856 soru detayı:
SORU:
1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi neleri kapsamaktaydı?
CEVAP: 13 Temmuz 1841’de Londra’da, Boğazlar Sözleşmesi veya 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi adını alan bir antlaşma imzalandı. 1841 Boğazlar Sözleşmesi, dört maddeden ibaret olup en önemli olanı ilk maddesidir. Bu maddeye göre Osmanlı Devleti, yabancı savaş gemilerinin Karadeniz ve Çanakkale boğazlarından geçemeyeceğine dair eskiden beri uygulamakta olduğu yasağı (kaide-i kadime), bundan sonra da uygulayacağına dair kararlılığını ilân ederek bu hususta garanti veriyordu. İngiltere, Rusya, Avusturya, Fransa ve Prusya ise Osmanlı Devleti’nin bu geçiş yasağı hakkındaki kural ve kararına saygı göstermeyi taahhüt ediyorlardı. Yani, Osmanlı Devleti barış zamanında hiçbir yabancı savaş gemisini Boğazlardan geçirmeyecek ve bu devletler de zorla geçme teşebbüsünde bulunmayacaklardı. Nihayet, 3. madde ile Osmanlı Devleti, diğer bütün devletleri, bu sözleşmeye katılmaya davet edecekti.
1. Maddede, Boğazların kapalılığına dair Osmanlı Devletinin taahhüdü, sadece barış zamanına aittir. Buna göre, Osmanlı Devleti, herhangi bir devletle savaş hâlinde olursa Boğazları istediği devletin savaş gemilerine açabilecekti. Nitekim Kırım Savaşı’nda böyle olmuştur. Yine 1841 Sözleşmesi ile Boğazlar uluslararası bir statü kazandı. Çünkü 1841’e gelinceye kadar Boğazları bütün devletlerin savaş gemilerine kapalı tutmak Osmanlı Devleti’nin daima uygulamakta olduğu bir kuraldı. Fakat istediği zaman bu kuraldan vazgeçebilirdi. 1841 Boğazlar Sözleşmesi ise bu durumu değiştiriyordu. Boğazlar rejimini tayin eden artık sadece Osmanlı Devleti değildi. Avrupa devletlerinin karşılıklı ve ortak taahhütleri de söz konusuydu. Yani Osmanlı Devleti, diğer devletlerin onayları olmaksızın Boğazlar rejiminde bir değişiklik yapamayacaktı. Diğer yandan Avrupa devletlerinin, Boğazların kapalılığına saygı hususundaki taahhütleri, sadece Osmanlı Devletiyle karşılıklı ilişkilerini de ilgilendiriyordu. Dolayısıyla içlerinden biri taahhüdünden vazgeçip Osmanlı Devleti ile Boğazlar hakkında ayrı bir anlaşma imzalayamazdı. Osmanlı Devleti, 1841 Boğazlar Sözleşmesi ile Rusya’dan gelebilecek bir tehlikeyi önlerken İngiltere, Boğazların kapalılığını kesinleştirerek Akdeniz’e dönük bir Rus tehlikesini dizginlemekteydi.
13 Temmuz 1841’de Londra’da, Boğazlar Sözleşmesi veya 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi adını alan bir antlaşma imzalandı. 1841 Boğazlar Sözleşmesi, dört maddeden ibaret olup en önemli olanı ilk maddesidir. Bu maddeye göre Osmanlı Devleti, yabancı savaş gemilerinin Karadeniz ve Çanakkale boğazlarından geçemeyeceğine dair eskiden beri uygulamakta olduğu yasağı (kaide-i kadime), bundan sonra da uygulayacağına dair kararlılığını ilân ederek bu hususta garanti veriyordu. İngiltere, Rusya, Avusturya, Fransa ve Prusya ise Osmanlı Devleti’nin bu geçiş yasağı hakkındaki kural ve kararına saygı göstermeyi taahhüt ediyorlardı. Yani, Osmanlı Devleti barış zamanında hiçbir yabancı savaş gemisini Boğazlardan geçirmeyecek ve bu devletler de zorla geçme teşebbüsünde bulunmayacaklardı. Nihayet, 3. madde ile Osmanlı Devleti, diğer bütün devletleri, bu sözleşmeye katılmaya davet edecekti.
1. Maddede, Boğazların kapalılığına dair Osmanlı Devletinin taahhüdü, sadece barış zamanına aittir. Buna göre, Osmanlı Devleti, herhangi bir devletle savaş hâlinde olursa Boğazları istediği devletin savaş gemilerine açabilecekti. Nitekim Kırım Savaşı’nda böyle olmuştur. Yine 1841 Sözleşmesi ile Boğazlar uluslararası bir statü kazandı. Çünkü 1841’e gelinceye kadar Boğazları bütün devletlerin savaş gemilerine kapalı tutmak Osmanlı Devleti’nin daima uygulamakta olduğu bir kuraldı. Fakat istediği zaman bu kuraldan vazgeçebilirdi. 1841 Boğazlar Sözleşmesi ise bu durumu değiştiriyordu. Boğazlar rejimini tayin eden artık sadece Osmanlı Devleti değildi. Avrupa devletlerinin karşılıklı ve ortak taahhütleri de söz konusuydu. Yani Osmanlı Devleti, diğer devletlerin onayları olmaksızın Boğazlar rejiminde bir değişiklik yapamayacaktı. Diğer yandan Avrupa devletlerinin, Boğazların kapalılığına saygı hususundaki taahhütleri, sadece Osmanlı Devletiyle karşılıklı ilişkilerini de ilgilendiriyordu. Dolayısıyla içlerinden biri taahhüdünden vazgeçip Osmanlı Devleti ile Boğazlar hakkında ayrı bir anlaşma imzalayamazdı. Osmanlı Devleti, 1841 Boğazlar Sözleşmesi ile Rusya’dan gelebilecek bir tehlikeyi önlerken İngiltere, Boğazların kapalılığını kesinleştirerek Akdeniz’e dönük bir Rus tehlikesini dizginlemekteydi.