ANAYASA I Dersi 1961 Anayasası soru detayı:
SORU:
1961 anayasasının çoğulcu demokrasiye geçişi sağlamak adına egemenlik yetkisini paylaştırdığı düzenlemeleri nelerdir?
CEVAP: 1961 Anayasası, egemenlik yetkisini düzenleyen 4. maddesiyle 1924 Anayasası’nın meclisin üstünlüğüne dayanan anlayışından anayasanın üstünlüğüyle sınırlanan bir sisteme geçişi sağlamıştır. 1924 Anayasası, 3. maddesinde, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu hükmüne yer verdikten sonra 4. maddesinde, millet adına egemenlik hakkını, TBMM’nin kullanacağını düzenlemiştir. Böylece Anayasa, TBMM’nin üstünlüğü esasına dayanan bir sistem yaratmıştır. Anayasanın yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM’ye ait olduğunu düzenleyen 5. maddesiyle yasamaya tanınan bu üstünlük daha da pekiştirilmiştir. Nihayet Anayasanın, anayasa yargısı sistemine yer vermemesi, genel yetkili mahkemelerin de kendilerini bu tür bir denetimi yapmaya yetkili görmemeleri, TBMM’nin kayıtsız şartsız üstün olduğu bir siyasal düzen yaratmıştır. Şüphesiz bu, uygulamada, meclise hâkim olan siyasal çoğunluğun en üstün gücü oluşturduğu bir anayasa düzeni anlamına gelmektedir. Bu nedenlerin sonucu olarak 1924 Anayasası, sınırsız yönetim anlayışına dayanan çoğunlukçu bir düzenin kurulmasına yol açmıştır.
1961 Anayasası ise 4. maddesinde “Egemenlik kayıtsız şartsız Türk milletine aittir” hükmü yanında, selefinden farklı olarak “Millet, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organlar eliyle kullanır” düzenlemesine yer vermektedir. Görüldüğü gibi 1961 Anayasası, millete ait olan egemenliği kullanma yetkisini sadece TBMM’ye değil, diğer devlet organlarına da tanımıştır. Böylece egemenlik yetkisi devlet organları arasında paylaşılacak; bu ise yönetimde keyfîliği önleyen bir tür fren ve denge mekanizması yaratacaktır. Öte yandan devlet organlarının millet adına egemenliği kullanma yetkileri de anayasaya uygunlukla sınırlanmıştır. Böylece 4. madde, tüm devlet düzeninin anayasanın öngördüğü esaslara uygun olarak şekillenmesini hedeflemiştir.
Bundan başka Anayasa, 8. maddesinde yer verdiği anayasanın üstünlüğü kuralını, kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyecek özel yetkili bir Anayasa Mahkemesi kurmak suretiyle yaptırıma bağlamıştır. Bu nedenle, 1924 Anayasası’nın meclisin üstünlüğü ilkesine dayanan çoğunlukçu düzeninden, anayasanın üstünlüğüne dayanan çoğulcu bir sisteme geçildiği söylenebilir.
1961 Anayasası, egemenlik yetkisini düzenleyen 4. maddesiyle 1924 Anayasası’nın meclisin üstünlüğüne dayanan anlayışından anayasanın üstünlüğüyle sınırlanan bir sisteme geçişi sağlamıştır. 1924 Anayasası, 3. maddesinde, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu hükmüne yer verdikten sonra 4. maddesinde, millet adına egemenlik hakkını, TBMM’nin kullanacağını düzenlemiştir. Böylece Anayasa, TBMM’nin üstünlüğü esasına dayanan bir sistem yaratmıştır. Anayasanın yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM’ye ait olduğunu düzenleyen 5. maddesiyle yasamaya tanınan bu üstünlük daha da pekiştirilmiştir. Nihayet Anayasanın, anayasa yargısı sistemine yer vermemesi, genel yetkili mahkemelerin de kendilerini bu tür bir denetimi yapmaya yetkili görmemeleri, TBMM’nin kayıtsız şartsız üstün olduğu bir siyasal düzen yaratmıştır. Şüphesiz bu, uygulamada, meclise hâkim olan siyasal çoğunluğun en üstün gücü oluşturduğu bir anayasa düzeni anlamına gelmektedir. Bu nedenlerin sonucu olarak 1924 Anayasası, sınırsız yönetim anlayışına dayanan çoğunlukçu bir düzenin kurulmasına yol açmıştır.
1961 Anayasası ise 4. maddesinde “Egemenlik kayıtsız şartsız Türk milletine aittir” hükmü yanında, selefinden farklı olarak “Millet, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organlar eliyle kullanır” düzenlemesine yer vermektedir. Görüldüğü gibi 1961 Anayasası, millete ait olan egemenliği kullanma yetkisini sadece TBMM’ye değil, diğer devlet organlarına da tanımıştır. Böylece egemenlik yetkisi devlet organları arasında paylaşılacak; bu ise yönetimde keyfîliği önleyen bir tür fren ve denge mekanizması yaratacaktır. Öte yandan devlet organlarının millet adına egemenliği kullanma yetkileri de anayasaya uygunlukla sınırlanmıştır. Böylece 4. madde, tüm devlet düzeninin anayasanın öngördüğü esaslara uygun olarak şekillenmesini hedeflemiştir.
Bundan başka Anayasa, 8. maddesinde yer verdiği anayasanın üstünlüğü kuralını, kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyecek özel yetkili bir Anayasa Mahkemesi kurmak suretiyle yaptırıma bağlamıştır. Bu nedenle, 1924 Anayasası’nın meclisin üstünlüğü ilkesine dayanan çoğunlukçu düzeninden, anayasanın üstünlüğüne dayanan çoğulcu bir sisteme geçildiği söylenebilir.