SORU: Ayın ve Hemze nedir?
CEVAP: Ses bilgisinin yabancı dillerin etkisinden kaynaklanan sorunlarından bir tanesidir. Türkçede gerek yazım ve gerekse söyleyişte en fazla sorun çıkaran gırtlak sesleri olan ayın ve hemze den söz edilir. Bu ünsüzler söz içinde bulundukları yere göre farklı davranırlar ve Türkçenin çözümlenememiş temel yazım ve söyleyiş sorunlarından bazılarının ortaya çıkmasına neden olurlar. 1. Ayın ve hemze söz başındaysa iz bırakmadan kaybolur. ’Aşk-aşk, ‘ilim-ilim, ‘afv-af sözcüklerinde olduğu gibi. 2. Tek heceli sözcüklerde söz içinde bulundukları durumlarda bu ünsüzlerin yerinde bir ünlü türer. Ş’r-şiir, fi’i-fiil. Bu düşme sonucunda Türkçenin yapısal özellikleri arasında yer alan ikiz ünlüden kaçınma kuralı zedelenmiş olur. Ancak yazımda yan yana gelen iki ünlü, söyleyişte ya uzun ünlüye dönüşür ya da ikinci hecenin başında gırtlak ünsüzünün yer aldığı iki farklı hece söz konusu olur. 3. Bu ünsüzler söz içinde, hece başındaysalar, Kur’an dışında, yazımda gösterilmezler. Buna karşılık söyleyişte, korunma ve düşme biçiminde ikili durumlar işitilir. Meşale-meş’ale, suni-sun!i, vaka-vak’a örneklerinde ikinci söyleyiş daha çok eğitimli kesimde özellikle Arapçaya aşina olanlarda daha baskındır. Gırtlak sesinin söylenmesi durumunda önceki ünsüzün sonraki ünlüye değil, önceki ünlüyle hece kurmasına neden olduklarından Türkçenin heceleme kuralına aykırı bir kullanım ortaya çıkmış olur. 4. Çok heceli sözcüklerde ünlüyle biten hecelerden sonra yazımda kesme işareti kullanılmadığı için ikiz ünlü ortaya çıkar. Yazımdaki ikiz ünlünün aslında söyleyişte iki farklı heceyi temsi etmiş olduğu görülür. Facia-faci’a, iddia-idda, camiacami’a gibi. 5. Ayın ve hemze söz içinde hece sonunda ise düşer ve kendinden önceki ünlüyü uzatır. Dava, mamur mana gibi. 6. Bu ünsüzlerin sözcük sonunda bulundukları durumlardaki söylenişleri konusunda birlik olmadığı söylenebilir.
