SORU: Benedotte Croce tarih anlayışı açısından Hegel’den hangi yönüyle ayrılmaktadır?
CEVAP: Ona göre Hegel, bütün gerçekliği kavramsal ve mantıksal olana indirgemiştir. Croce’ye göre gerçekliği salt mantıksal olarak görmek gerçekliğin mantık dışı yanlarını ve çeşitliliğini, karmaşıklığını basite indirgemek demektir. Croceye göre Hegel tini, kendisini akla uygun olarak açan ve yine akla uygun olarak kavrayan bir şey olarak ele almıştır. Oysa insan tini kendisini sezgisel olarak kavrar. Gerçekliği kavramada sezginin akla önceliği vardır. Akıl tümel olanı kavrar, sezgi ise tekil olanı kavrar. İnsanın ilk ve dolaysız bilme etkinliği tekil olanı tanımaya yönelik olan bir etkinliktir. Croce’ye göre yalnız bir tür yargı vardır, o da tekil tarih yargısıdır. Başka bir deyişle her gerçeklik tarihtir ve her bilgi tarih bilgisidir. Croce tarih bilimine ve tarih felsefesine de bu ayırımdan hareketle yaklaşır. Croce tekili tanıma etkinliğine tarihsel bilme der. Bu tarihsel bilme etkinliği sırasında genel kavramlarımızı tekile ilişkin bilgimizden sezgisel olarak türetiriz. Tinsellik her zaman olguların ve idelerin sentetik birliğinden oluşur ve böyle bir sentetik birliği olanaklı kılar. Hatta tinsellik bu sentetik birliğin kendisidir. İnsan tini tinselliğe ise her zaman tarih içinde ulaşır. Tarihin her yeni aşamasında da bu tinselliği yeni ideler, yeni kavramlar ve değerler katarak onu zenginleştirir. Croce’ye göre tarih böyle bir sentez işleminden ibarettir. Tarih insan tininin kendi tinselliğini gitgide zenginleştirmesi ve oluşturma sürecidir.
