GENEL DİLBİLİM II Dersi Sözcük Anlambilimi soru detayı:
SORU:
Bir dilde yeni sözcük üretme yollarını açıklayınız.
CEVAP:
Her dilde yeni sözcük yaratmaya dönük çok sayıda yol bulunur. Bunların bir kısmı bileşik yaratma işlemini de kapsayan çok sayıda biçimbilimsel türetim sürecini barındırır (bkz. GD1, Bölüm 2/3), ancak yeni sözcük yaratma süreçleri zorunlu olarak biçimbilimsel türetim süreçleri başlığı altında toplanabilecek süreçlerle sınırlı değildir. Örneğin:
i. Dilin bağımlı ve bağımsız biçimbirimlerine dayanmadan yaratılan tümüyle yeni sözcükler,
ii. alfabetik kısaltmalar (TDK, AYM vb.),
iii. baş harflere dayanan kısaltmalar (İngilizcede radar sözcüğü, radio detecting and ranging sözcüklerinin baş harfleri),
iv. özel adların genel adlara dönüştürülmesi (bir kağıt mendil markası olarak ‘Selpak’ın genel olarak kağıt mendili anlatır duruma gelmesi),
v. ödünçleme diye adlandırılan, başka dillerden sözcüklerin alınıp bir (sesbilimsel) yerlileştirme sürecinden geçerek kullanılması durumu ya da yine başka bir dilden bir sözcüğün ya da öbeğin tam çevirisinin yapılması yoluyla ödünçlenmesi de birer sözcük yaratma yoludur. İlk tür ödünçlemeye birkaç örnek vermek gerekirse:
a. Fr. abajur < ‘abat-jour’ İng. frikik < ‘free-kick’
gazoz < ‘gazeuse’ tişört < ‘T-shirt’
gişe < ‘guichet’ miting < ‘meeting’
Çeviri yoluyla dile girmiş ödünçlemelere ise şu sözcükler örnek olarak verilebilir:
b. Fr. gerçeküstücülük < surre´alisme İng. morötesi < ‘ultraviolet’
eşcinsel < homosexuel kızılötesi < ‘infrared’
c. Ar. insanüstü < fevkalbeşer