HADİS TARİHİ VE USULÜ Dersi TEMEL HADİS KAYNAKLARI ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR soru detayı:

CEVAP:

Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh’i üzerine hadis kitapları arasında en çok şerh yazılan eserdir. Hattâbî’nin A’lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî isimli kitabı Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh’inin ilk şerhidir.
Buhârî şerhleri arasında İbn Hacer el-Askalânî’nin (ö. 852/1449) Fethu’lBârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî’si, Bedrüddin Aynî’nin (ö. 855/1451) Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî’si ve Kastallânî’nin (ö. 923/1517) İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî’si en tanınmış olanlarıdır.

İbn Hacer Sahîh’in şerhine başlamadan önce Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-Bârî ismiyle müstakil olarak büyük bir cilt hacminde mukaddime yazmıştır. İbn Hacer söz konusu mukaddimede Buhârî’nin eserini yazma sebebi, hadisleri takti’ ve ihtisar etmesi, muallak hadis ve nakli, mühmel isimlerin ortaya çıkarılması, eleştirilen râvilerin incelenmesi, Buhârî’ye yöneltilen eleştirilere verilen cevaplar, hadislerin sayısı gibi el-Câmiu’ssahîh’le ilgili hemen hemen bütün tartışılan konuları ele almaktadır. Fethu’lbârî’ isimli şerhinde de, bâb başlığı ile hadis arasındaki münâsebeti, sened ve metinle ilgili hususları, müşkil lafızları, hadisten çıkarılacak fıkhî hükümleri, ahlakî öğütleri açıklamaktadır. Ayrıca hadis usûlü ile ilgili kaidelere işaret etmektedir. İbn Hacer, kendinden önceki kitaplardan yararlanmış, Buhârî’nin kaynakları hakkında önemli bilgiler vermiştir.

Umdetü’l-kârî isimli Buhârî şerhinin müellifi Aynî, eserini yazarken İbn Hacer’in talebesi Burhan b. Hıdır vasıtasıyla Fethu’l-bârî’den yararlanmıştır. Ondan nakillerde bulunmuş, yer yer de İbn Hacer’i eleştirmiştir. Eser, Hanefî mezhebi görüşlerine göre yazılmış bir şerhtir. Umdetü’l-kârî’de hadisler hemen bütün yönleriyle açıklanmaya çalışılmış, yararlanmayı kolaylaştırmak amacıyla ayrı alt başlıklar konulmuştur. Şerhte hadisle ilgili genellikle atılan alt başlıklar şunlardır: Hadisin bâb başlığıyla ilgisi, yer aldığı diğer kaynaklar, farklı rivâyetleri, râviler hakkında bilgi, senedle ilgili hususlar, sebeb-i vurûd hakkında bilgi, hadislerdeki gramer ve belâğatla ilgili açıklamalar, hadisle ilgili muhtemel sorular ve cevapları, hadisten çıkarılan hükümler. Bu özellikleriyle Umdetü’l-kârî şerhler arasında yorum bakımından en genişi, âlimlerin görüşlerine en çok yer vereni olarak kabul edilmektedir.

Kastallânî’nin İrşâdü’s-sârî isimli şerhinde başlangıçta İbn Hacer’in Hedyü’s-sârî isimli mukaddimesi özetlenmektedir. Daha sonra ehl-i hadisin fazileti, hadis tarihi, hadis usûlü ile ilgili giriş niteliğinde bilgiler verilmektedir. Şerhte önceki kaynaklardan istifade edilmiş, hadislerin rivâyet farklılıkları verilmiş, hadislerde geçen kelimelerin okunuşları tespit edilmiş, gerektiğinde açıklamalar farklı yerlerde tekrar edilmiştir. Kastallânî’nin İrşâdü’s-sârî’si Sahîh’in nüsha ve rivayet farklılıklarına ait bilgiler ihtiva etmesi açısından diğer şerhlerden üstündür. Çünkü Buhârî’nin Sahih’inin rivayet farklarını gösteren Yûnînî (ö. 701/1302) nüshasını esas almıştır.