XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ Dersi İMLA,FONOLOJİ VE MORFONOLOJİ soru detayı:

PAYLAŞ:

SORU: Çekim ekleri nelerdir? Kısaca açıklayınız.


CEVAP: {+ı, +i, +u, +ü; +sı, +si, +su, +sü} teklik 3. şahıs iyelik eki İyelik eki ünsüzle biten kelimelerden sonra ? ;+ ünlü biten kelimelerden sonra + ?? şeklindedir: emri, resmi; demüri, yüzi; nicesi, ortası; bazusı, köprüsi. Bu ek, bazı eserlerde özellikle iç ses konumunda bulunduğu zaman yuvarlak tabanlardan sonra ötre (?? (veya vav (? (ile yazılır ve dudak uyumuna bağlıdır: suyuna, üstüne; kokusundan. Bu birkaç örneğin dışında ek hep düz ünlülüdür. Viguier ve Carbognano’da yuvarlak ünlülü tabanlardan sonra dudak uyumuna bağlanmıştır. {+(ı)m, +(i)m, +(u)m, +(ü)m} teklik 1. şahıs iyelik eki Ekin imlası ? +şeklindedir, harekeli metinlerde ötre (?? (ile gösterilmesi düz ünlülü tabanlardan sonra dudak uyumuna bağlı olmadığını gösterir: emrüm, özüm, yanum; dostum, özüm, yüzüm. {+ı, +i, +u, +ü} yükleme hâli eki Yükleme hâli ekinin imlası ? +şeklindedir: elmayı, erkegi, inekleri; altunı, üzümi, ununı. Arap harfli metinlerde yuvarlak ünlülü kelimelerden sonra dudak uyumuna bağlı örneği yoktur. Ekin yuvarlak ünlülü tabanlardan sonraki uyumlu örnekleri sadece Viguier ve Carbognano’da vardır. {+(n)ı?, +(n)i?, +(n)u?, +(n)ü?} ilgi hâli eki Ekin imlası +??+ ,? şeklindedir, harekeli metinlerde ötre (?? (ile gösterilmesi düz ünlülü tabanlardan sonra dudak uyumuna bağlı olmadığını gösterir: çayu?, meclisü?, vahdetü?; bunu?, dökündünü?, kapunu?. {+arı, +eri, +aru, +erü} yön eki Ekin imlası ??? ,+??? + şeklindedir: içerü, ilerü; yukaru. Arap harfli metinlerde az sayıda uyumlu örnekleri görülen ek Viguier ve Carbognano’da düz ünlülü tabanlardan sonra dudak uyumuna bağlıdır: dışarı, ileri, yokarı. {-dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, tu, -tü} görülen geçmiş zaman eki Ekin imlası ?? -şeklindedir: açdı, gitdi, yazdı; buldı, gördi, turdı. Arap harfli metinlerdeki birkaç örnekte ?? -şeklinde yazılmıştır: kaldurdular, gördüler. Bazı çeviriyazılı metinlerde birkaç örnekte tonsuz tabanlardan sonra ünsüz uyumuna bağlıdır: ayarttı, bıraktılar, çıktı, öptüm. {-mış, -miş, -muş, -müş} öğrenilen geçmiş zaman eki Ekin imlası ?? -şeklindedir. Ek ünlüsü ancak harekeli Arap harfli metinlerde ötre (?? (veya esre (?? (sayesinde belli olmaktadır ve bu metinlerin genelinde ek düz ünlülüdür: dönmiş, göçmiş, ölmiş. {-sın, -sin, -sun, -sün} teklik 3. şahıs emir eki Ekin imlası ??? -şeklindedir: girsün, kılsun, sevsün; görsün, dolsun, tursun. Arap harfli metinlerde birkaç örnekte düz ünlülü tabanlardan sonra dudak uyumuna bağlıdır: gelsin, sevsin. {-dık, -dik, -duk, -dük; -tık, -tik, -tuk, -tük} sıfat-fiil eki Ekin imlası ??? ,-??? - şeklindedir: didükleri, sıdugı, virdügi. Az sayıdaki örnekte ise ??? ,-??? - olarak yazılır: akdıgı, geçdigi, kazdığım. Birkaç örnek dışında dil yumuna bağlıdır. {-ınca, -ince, -unca, -ünce} zarf-fiil eki Ekin imlası ??? ,- ???? - şeklindedir: gelince, varınca; görince, ölince. Arap harfli metinlerde yuvarlak tabanlardan sonra ekin ilk ünlüsü ötre (?? (veya vav (? (ile gösterilerek dudak uyumuna bağlı olduğu belirtilir: olunca, toyunca, uçunca. Bu ek, Arap harfli metinlerde XVII. yüzyıldan itibaren dudak uyumuna bağlanmıştır. {-ıp, -ip, -up, -üp} zarf-fiil eki Ekin imlası ?? -şeklindedir: alup, bilüp, gidüp; durup, sorup, okuyup. Arap harfli metinlerde ancak birkaç örnekte ?? -şeklinde yazılan ek Viguier ve Carbognano’da düz ünlülü tabanlardan sonra dudak uyumuna bağlıdır: atıp, sevip, verip.