CEVAP:

CMK’da yetki kurallarına ilişkin istisnalar da öngörülmüştür. Birinci istisna davalar ara- sında bağlantı bulunmasına ilişkindir. İki cezai uyuşmazlık arasında bir bağlantı varsa; bu davalar yetkili mahkemelerden herhangi birinde birleştirilebilir (m.16). O zaman, da- valardan birisi açısından yetkili olmayan mahkemenin davaya bakması durumu ortaya çıkacaktır ki; bu da yetki kurallarının istisnasını oluşturur. Örneğin, Eskişehir Asliye Ceza Mahkemesinin yetkisindeki bir dava ile Kütahya Asliye Ceza Mahkemesinin yetkine giren diğer bir davanın birleştirilmesinde, muhakeme hukuku bakımından fayda olabilir. Bu durumda bunların Kütahya Asliye Ceza Mahkemesinde birleştirildiğini kabul edersek; Eskişehir Asliye Ceza Mahkemesinde yargılanması gereken dava bakımından, aslında yet- kisiz olan Kütahya Asliye Ceza Mahkemesi yargılama yapmış olacak; böylelikle de yetki kurallarının istisnası ortaya çıkacaktır.

Yetki kurallarının ikinci istisnası, davanın nakline ilişkindir. Bazı hallerin varlığı dava- nın yetkili olmayan bir mahkemeye nakledilmesine neden olabilir. Bunlar hukuki ve fiili nedenler olabileceği gibi, kamu güvenliğiyle ilgili de olabilir (m.19). Hukuki nedenlere ilişkin bir örnek vermek gerekirse; bir yerde, davaya bakabilecek tek hakimin görevden yasaklı olması durumunda, dava başka bir yer mahkemesine gönderilecektir. Bu durumda yetkisiz bir mahkemenin yargılama yapması söz konusu olacağından, yetki kurallarının istinası ortaya çıkar. Fiili nedenlerle de benzer durumlar ortaya çıkabilir. Bir yerdeki tek hakimin ağır bir hastalığa yakalanması nedeniyle uzun süre görev yapamaz hale gelmesi durumunda, davanın başka bir yer mahkemesi tarafından görülmesi söz konusu olacaktır. Bir mahkemede bu tür fiili veya hukuki nedenlerle davaya bakılamayan hallerde, davanın başka yerde bulunan aynı göreve sahip bir mahkemeye nakline yüksek görevli mahkeme karar verir (m.19/1).

Yetkili mahkemede davanın görülmesinin kamu güvenliği bakımından tehlikeli oldu- ğu hallerde de dava başka bir yer mahkemesine nakledilebilir. Örneğin, cinsel dokunul- mazlığın nitelikli ihlali suçu nedeniyle suçun işlendiği yerde halk arasında infial ortaya çıkmışsa ve her oturumdan önce yerleşim yerinde gösteriler yapılıp, sanığa yönelik linç girişiminde bulunuluyorsa; dava kamu güvenliği nedeniyle başka bir mahkemeye nak- ledilebilir. Bu gibi hallerde Adalet Bakanlığının talebi üzerine nakle Yargıtay karar verir (m.19/2). Bu şekilde de, normalde yetkisiz olan mahkemenin uyuşmazlığı sonuca bağla- ması ve yetki kurallarının istisnası söz konusu olacaktır. Ayrıca mahkeme, fiili sebepler veya güvenlik gerekçesiyle duruşmanın il sınırları içinde başka bir yerde yapılmasına ka- rar verebilir. Bu karara karşı itiraz yolu açıktır (CMK m.19/3).

Yetki kurallarının bir diğer bir istisnası da istinabedir. İstinabe, yetkili mahkemenin, görmekte olduğu uyuşmazlığa ilişkin olarak, kendi yetki alanı dışında yapılması gereken bir muhakeme işleminin yapılmasını, işlemin yapılacağı yerdeki mahkemesinden istemesidir. (m.83, 180/1, 196). Örneğin, Eskişehir’de görülen bir davanın tanığının Antalya’da bu- lunması durumunda; Eskişehir’deki mahkeme, belirli koşulların varlığı halinde, tanığın dinlenmesini Antalya’daki mahkemeden isteyebilir. Bu durumda Antalya’daki mahkeme, yetkisine girmeyen cezai uyuşmazlığa ilişkin bir muhakeme işlemini yapmış olacaktır ki; bu da yetki kurallarının bir diğer istisnasını oluşturur. İstinabe aynı zamanda duruşmanın doğrudan doğruyalığı ve yüzyüzelik ilkelerinin de istisnasını oluşturmaktadır. Bu nedenle zorunluluk olmadıkça istinabeye başvurulmamalıdır. Nitekim bu ilkelerin gereğini sağ- lamaya yönelik olarak, Kanunda, aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin (segbis) kullanılması imkanı kabul edilmiştir (m. 94, 180/5, 196/4).