EPİSTEMOLOJİ Dersi BİLGİNİN KAYNAKLARI SORUNU (2): USÇULUK soru detayı:

CEVAP:

Usçuluğun felsefe literatürüne yaptığı en büyük katkı, pek çok yorumcunun da üzerinde uzlaştığı gibi, algının bilgisel statüsü konusunda getirdiği çarpıcı yaklaşımdır. Deneyimcilik karşıtı olarak nitelenebilecek bu epistemolojik yaklaşımı incelemeye Descartes’ın Düşünceler’inin 2. bölümünde yer alan “mum örneği” ile başlayacağız.

Yanmakta olan bir ateşin hemen yanına bir mum koyduğumuzu ve gözlemlemeye başladığımızı düşünelim. Mumun kısa zamanda çok boyutlu bir değişim sürecine girdiğini fark ederiz. Sıcaklığın etkisiyle mumun erimeye başlaması ile birlikte, katı maddenin sahip olduğu silindirik şeklin bozulduğu görülür. Mumun renginde belli bir koyulaşma olur ve burnumuza farklı bir koku gelir. Eğer mumun yanına gidip dokunursak, normal ısıdaki hâline göre daha yumuşak ve yapışkan bir kıvamda olduğunu hissederiz. Algılarımız aracılığıyla nesneden aldığımız bilgi, sürekli bir değişimin olduğu yönündedir. Nesneye ilişkin algılayabildiğimiz her özellik sürekli değişim hâlindeyken, biz yine de belli bir nesneye bakmaya devam ettiğimizi düşünürüz. Bu noktada sorulması gereken soru şudur: “Tüm değişimlere karşın aynı nesneyi algılamakta olduğumuz” bilgisini bize sağlayan kaynağın algılar olması olanaklı mıdır?

Descartes’ın buna yanıtı olumsuzdur. Nesnedeki değişimleri duyular aracılığı ile biliyor olduğumuz doğrudur. Ancak tüm değişimlerin ardında, varlığını kesintisiz olarak sürdüren, belli bir nesnenin yatmakta olduğu bilgisini akıl yoluyla ediniriz. Deneyimci bir düşünürün iddiasının aksine, bu bilgiyi algılar veremez. Başka bir şekilde ifade edersek, “nesnenin, algılanabilir bazı nitelikleri kendi üzerinde barındırdığı” bilgisi (veya tözün var olduğuna ilişkin ideamız) doğuştan sahip olduğumuz bir bilişsel durumdur. Nesnenin, değişimler geçirmesine rağmen aynı nesne olduğu bilgisi gözlemsel deneyimlerimiz aracılığıyla öğrendiğimiz bir şey olamaz. Bu temel metafiziksel bilgi, aklımızın olanakları aracılığıyla ortaya çıkabilecek bir bilgidir.