CEVAP:

Esnek uzmanlaşma orijinal olarak Amerikan sosyologları Piore ve Sabel (1984) ve Hirst ve Zeitlin’in (1991) çalışmalarına dayanmaktadır (Parlak, 1999, s.84). Bu yaklaşım 1970’li yıllarda kendini gösteren ekonomik krizin sorumlusu olarak fordist üretim biçiminin sınırlılıklarını ve fordizmin dönemin koşullarına cevap verememesini neden göstermektedir. Bununla bağlantılı olarak kitlesel üretim yolu ile üretilen dayanıklı tüketim mallarına olan talebin doyma noktasına ulaşması, tüketici taleplerinde meydana gelen aşırı farklılaşma ve verili teknolojik yapının meydana gelen farklılaşmalara refleks gösterememesi gibi somut dayanaklar ortaya serilmektedir. Bu kısıtlıkları aşmanın yolu olarak her biri kendi alanlarında uzmanlaşmış, üretim sürecinde farklı taleplere esnek şekilde uyum sağlayabilen yüksek düzeyde teknoloji kullanan, küçük ve orta ölçekli işletmelerin rolü vurgulanmaktadır. Bu rolle beraber endüstride yeni bir dönem yaşanacağı ifade edilmektedir. Hem birbirleriyle rekabet eden, hem de uzmanlık ve üretim bilgisi alışverişinde iş birliğine giden küçük ve orta ölçekli işletmelerin oluşturduğu esnek uzmanlık modelinin örneklerine 1970’lerde Kuzey İtalya’da, 3. İtalya denen Bologna bölgesinde ve Güney Almanya’da yaygın olarak rastlanmakta, daha sonra giderek diğer Batı Avrupa ülkelerine de yayıldığı görülmektedir. Bu yeni üretim örgütlenmesi, tasarımcılara yeniden vasıflı/zanaatkar temelli işçilerin işbirliği içinde, genel amaçlı tezgâhlarda çok çeşitli mal üretebilme temeline oturmaktadır. Öğrenme, yeni teknolojilere uyarlanabilme, teknolojik yenilikleri hızla adapte edebilme ve yeni teknolojiler yaratabilme bu küçük işletmelerin ortak özelliğini oluşturur. (Piore ve Sabel’den aktaran Ansal, 1995, s.650) Büyük firmaların sayısal kontrollü ve bilgisayar tasarımlı üretim tekniklerini yavaş yavaş uygulamaya başlaması ile birlikte esnek bir teknolojik yapılanmaya yöneldikleri ve daha esnek bir üretim yapısına sahip olan orta ve küçük ölçekli işletmeler ile sipariş ve/veya fason yolu ile üretim süreçlerini (daha esnek olabilmek için) destekledikleri öne sürülmektedir. Esnek üretim yapısı Piore ve Sabel’e göre küçük işletmelerde daha düşük maliyette ve etkin olarak uygulanabilme özelliklerine sahiptir. Zira esnek üretim küçük ölçekli ve çok amaçlı üretim yapabilen bir teknolojik yapılanmayı gerektirmektedir (Suğur, 1994, s.152). Esnek uzmanlaşma tezini destekleyen ikinci önemli görüş, Atkinson’un “yönetsel okul”unun geliştirmiş olduğu “işlevsel esneklik” modelidir. Atkinson, “esnek firma” (Şekil 8.1) modelini, ikili emek piyasası analizi üzerine kurar. O, işgücünü merkez ve çevre işçileri olmak üzere iki ana kategoriye ayırır. Buna göre, merkez işçiler, sürekli sözleşmeli, yüksek vasıflı ya da çok becerilidir ve bu nedenle de iş örgütünün etkinliği için temel ve vazgeçilmez olan rolleri yerine getirirler. Değişik çevre alanlarındaki işçiler ise, geçici sözleşmeli ve yarı zamanlı işlerde çalışan büyük ölçüde vasıfsız ya da yarı vasıflı işçilerden oluşmaktadır. Atkinson, her iki işçi kategorisinin de farklı esneklik biçimlerine maruz kaldığını savunur. Ona göre, merkez işçileri, belli bir iş güvencesine sahiptir ve işlevsel esnekliğe ayak uydurabilecek kadar iyi kazanç koşullarına sahiptirler yönetimin yetkisi, onları üretimin gereklerinin dayattığı etkinlikler arasında dağıtmaktadır. Çevre işçileri ise sayısal olarak esnetilebilir durumdadırlar. Yine üretimin gerektirdiği biçimde ya yarı zamanlı işlerde çalıştırılırlar ya da yılın belli dönemlerinde işten çıkarılırlar (Argın, 1992, s.22).