SORU: Hal kategorilerinin söz dizimindeki görevleri nedir?
CEVAP: ? Yalın Hal: İsmin diğer söz dizimi unsurlarıyla, durumunda değişme olmadan dil bilgisel ilişkiye geçtiği bir durumu anlatan ‘yalın hal’ doğal olarak herhangi bir eke de sahip değildir. ? İlgi Hali: İsimlerde +I?, +nI?, birinci şahıs zamirlerinde +Im ekleriyle kurulur. Eklendiği ismi, sahiplik ilgisiyle kendisinden sonra gelen kelimeye bağlar. ? Yükleme Hali: Yükleme durumu “geçişli fiil taşıyan bir cümlede, fiilin etkisi altında kalan ismin içinde bulunduğu durum’ olarak tanımlanır. İsmin bulunduğu bu durum, cümle tahlilinde ‘nesne’ olarak adlandırılır, Bu hal +(y)I, +n ekleri ile kurulur veya sıfır morfemle temsil edilir. ? Yönelme Hâli :‘Kelime gruplarında ve cümlelerde fiildeki hareketin yöneldiği ismin içinde bulunduğu durum’ olarak tanımlanan yönelme hâli +(y)A eki ile teşkil edilir ve cümlenin genellikle dolaylı tümlecini, bilhassa zaman isimlerine geldiğinde ise zarf tümlecini oluşturur. ? Bulunma Hali: Bulunma hali, fiildeki oluş¸ ve kılışın yerini bildiren, bu yer bildirme kavramına paralel olarak zaman, süreklilik, içinde olma, tarz bildirme, karşılaştırma, gösterme, vasıta, amaç, sebep gibi ifadeleri de içerir ve +dA ekiyle kurulur. ? Ayrılma Hali: Cümledeki görevi genellikle yer tamlayıcısı ve zaman zarfı olan ve fiilin gösterdiği kılış¸ ve oluşun kendisinden uzaklaştığını ifade eden ayrılma hali +dAn ekiyle teşkil olunur. ? Vasıta Hali: Eski Türkiye Türkçesi döneminde daha yaygın kullanılan +In vasıta hali ekinin sıklığı bu dönemde iyice azalmış¸, dönem sonlarında artık kalıplaşmış¸ birtakım ifadelerde kalmış¸ ve yerini bütünüyle ile edatından gelişmiş¸ olan +ylA, +lA vasıta hali ekine bırakmıştır ? Eşitlik Hali: Eşitlik halinin başlıca işlevleri miktarca ve nitelikçe karşılaştırma, mutabıklık ve görecelilik anlamlarını kurmaktır.
