SORU: Halit Ziya’nın Mai ve Siyah adlı romanının konusu nedir?
CEVAP: Maî ve Siyah’ta babasının ölümüyle bir baht dönüşümü yaşayan Ahmet Cemil’in hikâyesi vardır. Babasının ölümüyle ailesinin sorumluluğunu üstlenmek durumunda kalan Ahmet Cemil, bir yandan tercümeler yapmaya başlar. Diğer taraftan da son sınıfını okumakta olduğu okulunu bitirmeye çalışır. Bir tavsiye üzerine Mir’at-ı Şuûn gazetesine çalışmak üzere başvurur ve başvurusu kabul edilir. Ahmet Cemil geleceğe dair hayalleri olan, şair mizaçlı bir gençtir. Üç önemli hayali vardır: Okulu bitirmek, birçok yeniliği denediği şiir kitabını tamamlamak ve âşık olduğu okul arkadaşı Hüseyin Nazmi’nin kız kardeşi Lâmia’yla evlenmek... Bu arada arkadaşlarının aracılığıyla kız kardeşi İkbal’i matbaa müdürünün oğlu Vehbi ile evlendirir. Ahmet Cemil bir süre sonra yazmak hayaliyle yanıp tutuştuğu eserini bitirir ve onu Hüseyin Nazmi’nin köşkünde sanat âlemine tanıtır. Gazetede çalışan ve edebiyatta eskinin temsilcisi olan Râci’nin eseri hakkındaki haksız tenkitleri dışında, eser orada bulunanlar tarafından beğenilmiştir. Ancak bu başarı aynı zamanda Ahmet Cemil’in hayatındaki olumsuzlukların da başlangıcı olur. Eniştesi Vehbi kız kardeşiyle iyi geçinmez ve onun ölümüne sebep olur. Matbaa için alınan borç ödenemez ve Ahmet Cemil’in ipotek edilen evi ellerinden çıkar. Lamia başkasıyla nişanlanmış, Ahmet Cemil Mirat-ı Şuûn’dan kovulmuştur. Birden mavi hayallerinden uzaklaşarak siyah gerçeklerin içinde kalan Ahmet Cemil, hayal kırıklığına uğrar ve eserini imha eder. Sonunda bir gece annesiyle birlikte taşrada bir memuriyete gitmek üzere İstanbul’dan ayrılır.
