CEVAP:

Bizans’ın Hazarlara karışı takip ettiği siyaseti değiştirerek onlara karşı cephe alması, Ruslar ve Peçenekler başta olmak üzere komşu Türk boyları ile diğer kabilelerin, devletlerin saldırıları ve dâhildeki isyanlar, Hazarların tamamen çözülmesine yol açmıştır. Bu saldırıların X. yüzyılın ikinci yarısından itibaren daha da şiddetlenmesi sonunda da Hazar Devleti’nin varlığı tamamen sona ermiştir. 965 yılındaki Ruslarla yapılan savaştan sonra devletlerini kaybeden Hazarların bir kısmı Kırım’a, diğer bir kısmı da Hazar Denizi ile Kafkaslar arasındaki bölgeye çekilmişlerdir. Hazarların büyük kısmı Kıpçak Türkleri ile bazı Hazarlar da Ruslar ile karışmışlardır. Kıpçaklar ve Ruslar arasında varlıklarını bir süre daha devam ettiren Hazar grupları, neticede kimliklerini kaybederek tamamen erimişlerdir. Geri kalanlardan bazıları da Dağıstan ve özellikle Derbend (Derbent) civarına yerleşerek XII. yüzyılın sonlarına kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir. Hazar ülkesi iki asır Kıpçakların hâkimiyetinde kaldıktan sonra 1229 yılında Moğollar tarafından istila edilmiştir.