SORU: Hegel felsefesinde diyalektik yöntem nasıl ifade edilir?
CEVAP: Hegel felsefesinde bir yöntem olarak diyalektik, kavramın türetilişindeki zorunluluğun ifadesidir. Buna göre Kavramın kendi kendisini ortaya koymasını sağlayan şey, yine kavramın kendi içinde taşıdığı olumsuzluktur. Böylece kavramın kendi içkin zorunluluğunu diyalektik yöntem ortaya koymalıdır, gerçek diyalektik öğeyi oluşturan kavramın kendinde taşıdığı olumsuzluktur. Hegel’e göre diyalektik karşıtların birliğinde ya da olumsuzdaki olumlunun yakalanmasındaki spekülatif düşünce olarak anlaşılmalıdır. Hegel diyalektik yöntemi kullanarak kavramları birbirinden türetir ve bir kavramlar sistemi, ideler sistemi kurar. Hegel’e göre diyalektik, düşüncenin ya da kavramın (İdenin) gelişmesidir. Diyalektik yöntemin dayandığı ilke olan çelişme ilkesi tüm değişmenin ve devinimin de belirleyici olan ilkesidir. Dolayısıyla Hegel’in mantığında, yani akıl tasarımında gelişme kavramı çelişme, karşıtların birliği, süreç, devinim gibi yine birbirleriyle ilişkili olan kavramlarla bağıntı içerisinde çözümlenir. Hegel’e göre gelişme öyle bir etkinlik ya da edimdir ki birbirinden farklı anları/uğrakları içerir. Gelişme sürecinin kendisi aynı zamanda gelişme sürecinin içeriğidir de. Gelişme hem süreçtir hem de içeriktir, bunların ikisi de birdir ve aynıdır, bu da üçüncü terimi verir. Üçüncü terimin karşılık geldiği kavram aynı zamanda hem daha önceki iki terimi kapsayan hem de bu iki terimden daha fazla bir şey olarak bu iki terimi aşan bir terim olarak gelişmeyi kendisinde gösterir.Hegel’e göre eğer bilime doğru giden yol bir süreçse bu sürecin aşamaları arasındaki ilişkiyi de kavramak gereklidir ve birbirini takip eden aşamalar arasındaki ilerleme de rastlantısal değil, zorunludur. Hegel’in bu anlayışına göre her gelişme aşamalılık gösteren bir etkinlik sürecidir ve her aşama başka bir aşamanın sonucudur. Başka bir deyişle bir aşamanın bir durak yeri, uğrağı, bir anı olduğu için, sonuç olan bu aşama, aynı zamanda yeni bir gelişme aşamasının da başlangıcı olarak yeni bir uğrağın ilk terimi olur. Diyalektik gelişme içindeki her terim ya da kavram bir uğrak olarak hem başka bir terimin ya da kavramın sonucudur hem de başka bir terimin ya da kavramın öncülüdür. Hegel’e göre felsefe bilgisinde kavramın zorunluluğu en başta gelen şeydir ve bir oluşun sonucu olarak ona erişmek için alınan yol, onun kanıtı ve dedüksiyonudur.
