SORU: I. Abdülhamit ve İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetimi döneminde devlet yönetimi arasındaki farklılıklar nelerdir?
CEVAP: II. Abdülhamid’in yönetim anlayışı merkeziyetçiydi; ancak, o, yönetimde bütün ipleri elinde tutarken, bir yandan da vilâyetlerin kendine has sosyal ve iktisadi yapılarını, yani “mahalli” özelliklerini dikkate alan bir politika sergiledi. ittihatçılar ise, yerel eşrafı ve bireysel ilişkileri değil, modern devletin öngördüğü vasıtaları kullanmak suretiyle merkeziyetçi politikayı uygulamaya ve bir bakıma “devletin gücünü her şekilde göstermeye” çalıştı. Bu noktada, II. Abdülhamid döneminde “imtiyazlı” konumlarını kaybetme korkusuyla hareket eden aşiret reisleri, tarikat şeyhleri ve eşraf yeni rejime muhalif oldu; hatta, ayaklandı. II. Meşrutiyet’in ilânıyla birlikte etkisini gösteren genel otoritesizlik hâli de buna eklenince, merkezde olduğu gibi vilâyetlerde de dirlik ve düzen bozuldu. Bu ise, ittihatçıların arzu etmediği bir şeydi. Taşra yönetim anlayışının değişmesine ek olarak Bosna-Hersek, Bulgaristan, Trablusgarp ve nihayetinde bütün Balkanların elden çıkması, sıkı bir merkeziyetçi idarenin yolunu açmıştır.
