HADİS TARİHİ VE USULÜ Dersi HADİSLERİN TASNİFİ VE TEMEL HADİS KİTAPLARI soru detayı:
SORU:
İbnu Ebû Şeybe ve Musannef’i hakkında ne söylenebilir?
CEVAP:
Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebû Şeybe el-Absî el-Kûfî 159/776’da Kûfe’de doğdu. Aslen Belh’lidir. Çok sayıda muhaddis çıkaran bir âileye mensuptur. Dedesi, babası, iki kardeşi Osman ve Hasan, yeğeni Muhammed b. Osman ve oğlu İbrahim tanınmış muhaddislerdir. Erken yaşlarda ilim tahsiline başladı İslam dünyasının önemli merkezlerine ilim yolculukları yaptı. Abdullah b. Mübarek, Süfyan b. Uyeyne, Vekî‘ b. el-Cerrah gibi yukarıda ismi ilk hadis tasnifçileri arasında geçen hocalardan hadis okudu. Öğrencileri arasında Buharî, Müslim, Ebû Dâvud, İbn Mâce, İbn Sa’d, Bakî‘ b. Mahled, Ebû Zür‘a er-Râzî gibi çok meşhur muhaddisler vardır.
Abbasi halifesi Mütevekkil, kendinden önceki halifelerin başlattığı mihne denilen, halka Mu’tezile mezhebinin görüşlerini devlet eliyle zorla kabul ettirme uygulamasını kaldırınca, İbn Ebû Şeybe ve ağabeyi Osman’dan, Mu’tezile ve Cehmiye’nin görüşlerini çürüten hadisleri halka anlatmalarını istedi ve bu iş için onlara maaş bağladı. İbn Ebû Şeybe bu amaçla Bağdat’ta çok büyük kalabalıklara uzun süre ders vermiştir. 235/849’da vefat etti.
Tam ismi el-Musannef fi’l-hadîs ve’l-âsâr olan eseri, hadisler yanında sahâbe ve tâbiûn sözlerini de bir araya getiren çok hacimli bir hadis mecmuasıdır. Kâtip Çelebi bazı kaynaklarda müsned ismiyle ona isnat edilen eserin bu Musannef olabileceğini düşünmektedir. İbn Kesir Musannef için “Kimsenin benzerini yazamayacağı bir eser” demektedir. Müellife nisbet edilen bazı müstakil konulu kitapların Musannef’in bölümleri olduğu tespit edilmiştir. Kitapta otuz sekiz bin rivayet mevcuttur. Bunlar arasında tekrar olanlar vardır. Kitaplarında Buharî, İbnu Ebû Şeybe’den otuz, Müslim ise 1540 hadis nakletmiştir. Değişik baskıları yapılmıştır.
Bu Musannef’in en ilginç özelliklerinden birisi Hanefî Mezhebi imamı Ebu Hanife’ye yönelik bir konu başlığı açmış olmasıdır. “Kitâbü’r-redd alâ Ebî Hanîfe” başlığı altında Ebû Hanife’nin yüz yirmi dört meselede Hz. Peygamber’den gelen hadislere muhalefet ettiğini savunmakta ve muhalefet ettiğini söylediği dört yüz seksen beş rivayeti sıralamaktadır. Buna üç Hanefî âlim tarafından cevap niteliğinde kitaplar yazılmıştır.