CEVAP:

İdil boyunda Türk birliğini sağlayan İdil Bulgarlarının, Hazarlar gibi güçlü bir komşuya sahip olmaları, onların bölgede bağımsız bir devlet olarak hareket etmelerini engelliyordu. Önemli ölçüde Bulgar nüfusunu da içinde bulunduran Hazar Kağanlığı, neredeyse baştan beri İdil Bulgarlarına siyasi üstünlüklerini kabul ettirmişti. Bundan dolayı İdil Bulgarlarının hükümdarı, Hazarlara bağlılığına işaret eden vali, kumandan anlamındaki “ilteber” unvanı taşıyordu. Bulgar hükümdarı, her sene ülkesindeki her ev başına Hazar hükümdarına bir samur kürk vergi ödüyordu. Ayrıca Bulgar hükümdarının oğlu da Hazarlarda rehin tutuluyordu. Bununla birlikte Tatar tarihçisi Akdes Nimet Kurat’ın da haklı olarak belirttiği gibi bu bağlılık çok ağır olmamıştır. Bulgarların iç ve dış işlerinde bağımsız hareket etmeleri, Hazarlara rağmen İslamiyet’i kabul etmeleri ve Hazar ülkesinden gelen ticaret gemilerinden Bulgar hükümdarının gümrük vergisi alması, Hazarların Bulgarlar üzerindeki hâkimiyetinin sınırlı olduğuna işaret etmektedir. Hazarların Peçenek, Kıpçak ve Rusların saldırıları yüzünden zayıflamaları ve 965 yılında Hazar Kağanlığı’nın yıkılması sonucunda ise İdil Bulgarları bu bağlılıktan da kurtulmuş ve müstakil bir devlet hâline gelmişlerdir. Tatar tarihçisi Fayaz Huzin yazılı ve arkeolojik kaynaklara dayanarak devletin sınırlarını kuzeyde Kazanka Nehri, güneyde İdil Nehri’nin en meşhur kolu olan Samarskaya Luka, batıda Sura Nehri, doğuda Kama Nehri’nin kolu Belaya (Ak İdil) ve güneybatıda Yayık (Ural) Nehri’nin oluşturduğunu yazmaktadır.