CEVAP:

Hukuk normları ya yasaklayıcı ya da emredici normlar şeklinde ortaya çıkar. Yasaklayıcı norm, belirli bir hareketin icrasını yasaklar. Ceza kanunlarındaki suçların çoğu, yasaklayı- cı normun ihlal edilmesi suretiyle işlenen suçlardır. Yasaklayıcı normun ihlali, ancak icrai bir hareketle gerçekleşebilir. Örneğin, bir kişiye silahla ateş etmek, tokat atmak, hakaret etmek gibi.

Emredici norm ise, belirli bir yönde davranma yükümlülüğünü yükler. Emredici nor- mun ihlali, normun yüklediği icrai davranışın ihmali, yani yapılmaması ile gerçekleşir. Örneğin, bir kamu görevlisinin görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme gös- termesi (m. 257, f. 2) veya kendini idare edemeyecek durumda olan kişilere karşı yardım etme yükümlülüğünün yerine getirilmemesi gibi (m. 98). Bu bakımdan ihmal, icrai dav- ranışta bulunma yükümlülüğünün söz konusu olduğu hâllerde, bu yükümlülüğün yerine getirilmemesini ifade eder. Suç ile korunmak istenen hukuki değer, bu yükümlülüğün ye- rine getirilmemesi suretiyle ihlal edilmektedir.

 

Kişilere yüklenmiş olan icrai davranışta bulunma yükümlülüğünün soyut olarak ye- rine getirilmemesi, bir haksızlık teşkil eder. Bu yükümlülüklerden bir kısmının sadece yerine getirilmemesi, TCK’de suç olarak tanımlanmıştır. Bu tür suçlara “gerçek ihmali suç” adı verilir. Gerçek ihmali suçun oluşumu için herhangi bir neticenin gerçekleşmesi gerekli değildir. Örneğin, kendini idare edemeyecek durumda olan kişilere karşı yardım etme yükümlülüğünün sırf yerine getirilmemesi, TCK’nin 98. maddesindeki suçun olu- şumu için yeterlidir.

Kanunda serbest hareketli olarak tanımlanmış suçlar, icrai davranışla işlenebileceği gibi ihmali davranışla da işlenebilirler. Örneğin, kasten öldürme suçu, bir kişiye ateş et- mek suretiyle yani icrai bir hareketle işlenebileceği gibi bakmakla yükümlü olduğu bebe- ğini aç bırakarak, onun ölümüne sebebiyet veren anne örneğinde olduğu gibi ihmali bir davranışla da işlenebilir. İşte icrai davranışla işlenen suçların ihmali davranışla da işlene- bildiği durumlarda “görünüşte ihmali suç” tan söz edilir.

Görünüşte ihmali suçun oluşumu için, failin neticenin meydana gelmesini önleme hususunda bir yükümlülüğünün bulunması gerekir. Neticeyi önleme hususunda soyut ahlaki bir yükümlülüğün varlığı yeterli değildir. Bu hususta hukuki bir yükümlülüğün bu- lunması gerekir. Görünüşte ihmali suçlarda kimlerin neticeyi önleme yükümlülüğü altın- da olduğu, “koruma yükümlülüğü” veya “gözetim yükümlülüğü” kavramları kullanılmak suretiyle açıklanmaktadır.

Koruma yükümlülüğünün kaynağı öncelikle kanundur. Örneğin, Medeni Kanun’un düzenlediği velayet ilişkisi, velayet altında bulunan kişilerin davranışları açısından bir koruma veya gözetim yükümlülüğü oluşturur. Koruma yükümlülüğü, sözleşmeden de kaynaklanabilir. Bir çocuğun bakımını üstlenen çocuk bakıcısının durumu, sözleşme- den kaynaklanan koruma yükümlülüğüne örnek oluşturmaktadır. Koruma yükümlüğü, öngelen tehlikeli davranıştan kaynaklanabilir. Örneğin, bir trafik kazası sonucunda bir başkasının yaralanmasına neden olan kimse, yaralanan kişiye karşı yardım yükümlülü- ğü altındadır.

TCK’de kasten öldürme (m. 83) ve kasten yaralama suçlarının (m. 88) ihmali davra- nışla işlenebileceği belirtilmiş, bu kapsamda kişinin bu suçları işlemekten dolayı sorumlu tutulabilmesi için ihmali davranışın icrai davranışa eşdeğer olması aranmıştır. Bu eş de- ğerliliğin kanundan, sözleşmeden veya öngelen tehlikeli davranıştan kaynaklanan belli bir yönde hareket etme yükümlülüğünün ihlali hâlinde bulunduğu kabul edilmiştir. Örneğin, hız kurallarına riayet etmediği için duramayarak yaya geçidinden geçmekte olan kişiye çarpan ve yaralanmasına neden olan sürücü bakımından, yaralıya yardım yükümlülüğü vardır. Bu yükümlülük, sürücünün trafik kurallarını ihlal ederek sebebiyet verdiği kaza- dan (öngelen hareket) kaynaklanmaktadır. Eğer sürücü, yaralıya yardım etmek yerine olay yerinden kaçar ve mağdur buna bağlı olarak zamanında müdahale edilememesi nedeniyle ölürse, ihmali davranışla işlenen kasten öldürme suçundan sorumlu tutulur (m. 83).

Ayrıca, görünüşte ihmali suçlarda failin sorumlu tutulabilmesi için, meydana gelen neticenin ona objektif olarak yüklenebilmesi gerekir. Yukarıdaki örnekte, sürücünün has- taneye kaldırdığı mağdur, hastanede hekimin yanlış veya geç tıbbi müdahalesi nedeniyle ölür ise meydana gelen ölüm neticesinin faile yüklenebilmesi mümkün değildir.

Belli bir yönde icrai davranışta bulunma hukuki yükümlülüğüne rağmen, bu yüküm- lülüğün yerine getirilmemesi, ihmali suçun haksızlık içeriğini oluşturur. Ancak bu haksız- lık dolayısıyla kişinin kusurlu sayılabilmesi için belli bir yönde icrai davranışta bulunma yükümlülüğünün gereklerine uygun hareket etme imkân ve iktidarına sahip olmasına rağmen, yükümlülüğün gereğini yerine getirmeyi ihmal etmiş olması gerekir.