SORU: II. Abdülhamit döneminde liva, kaza, nahiye ve köylerin yönetimleri nasıl sağlanmıştır?
CEVAP: Liva ve kazaların yönetimleri, son olarak 1871 tarihli Vilâyet Nizamnamesine göre belirlenmişti; dolayısıyla, II. Abdülhamid döneminde de mevcut statülerini sürdürmüşlerdi. Sancağın yöneticisi olan mutasarrıf, aynı zamanda sancak idare meclisinin de başkanıydı. Meclisin seçilmiş üyeleri, Müslim ve gayrimüslimlerden oluşurdu. Vilâyetlerde olduğu gibi, liva ve kazalarda da sınıf/derece uygulaması vardı. Buna göre, sancaklar, önem ve büyüklüklerine göre üç sınıfa ayrıldı. Mutasarrıf maaşı da bu sınırlandırmaya göre 5.000-7.500 kuruş arasında değişmekteydi. Padişah, mutasarrıflar üzerindeki nüfuzunu valiler üzerinden yürüttü. Mutasarrıf, naip, müftü, muhasebeci ve tahrirat müdürünün yönetiminde yer aldığı livalardaki daire ve kalemler genelde şöyleydi: Liva idare Meclisi Kalemi, Tahrirat Kalemi, Evrak Dairesi, Nüfus Dairesi, Muhasebe Dairesi, Tahsilat Dairesi, Vergi Dairesi, Evkaf Dairesi, Ziraat Bankası Dairesi, Defter-i Hakani Dairesi, Belediye Dairesi, Posta-Telgraf Dairesi, Şer’i Mahkeme, Bidayet Mahkemesi, istintak (Sorgu) Dairesi, icra Dairesi, Jandarma Dairesi, Polis Dairesi, Maarif Dairesi, Duyun-ı Umumiyye idaresi, Reji idaresi. Ancak, livaların durumu ve büyüklüğüne göre bu dairelerin sayısı değişebiliyordu.
