OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ II Dersi KELİME SINIFLARI I: ADLAR soru detayı:

CEVAP:

‘Kendisiyle bir iş görülen, bir iş görmek için kullanılan nesne ve
bir nesne için nesne’ anlatımındaki alet ve kap adları Türkçe’de şu eklerle yapılmıştır:
a. İsim tabanlarından:

1. -duru?/-dürük:
????????? boyunduru?, ????????? burunduru?, ????????? gömüldürük “palan ve
eyeri tutan göğüslük” gibi.

2. - lı?/-lik, -lu?/- lük:
????? ,tuzlu? ????? ,burunlu? ??????? ,aya?lı? ?????? ,başlı? ????? ,ağızlı? ?????
yağlı? “mendil, ter sileceği”, ????? mumlu?, ?????? tara?lı?; ???? terlik, ???????
iğnelik, ??????? sürmelik, ?????? gecelik, ?????? yemişlik, ?????? meyvelik gibi.

3. -salı?/- selik:
????????? burunsalı? “hayvan başlığının burun üzerine gelen parçası” gibi.

b. Fiil tabanlarından:

1. -aç/- eç, -ç:
????? ?ısaç “kerpeten”, ????? tutaç, ????? dürteç, ????? tı?aç, ????? argaç “dokumada enine atılan iplik, atkı” gibi.

2. -aca?/-ecek:
?????? tutaca?, ????? açaca?, ???????? dayanaca? “dayak, destek”, ?????????
(kula?) ?arıştıraca?, ??????) azık) ?oyaca? “azık torbası”, ????????? yastanaca?
“yastık”; ????? çekecek, ?????? silecek “mendil”, ????? döğecek “havan”,
???? geyecek gibi.

3. -a?/-ek, -ı?/- ik; -?/-k:
????? bıça?, ????? ?azı?, ???? ?ayı?, ???? yayı?; ???? binek, ???? süzek “süzgeç”,
???? beşik, ????körek/-kürek gibi.
• Bu ekle organ adları da yapılmıştır:
oturak “?ayna? ?????? ,tırna? ?????? / ?????? ,duda? ????? ,aya? ???? ,yaña? ????
yeri, kaba etler”; ????? dirsek gibi.

4. -an/-en:
???? döğen “kamçı” gibi.

5. - ?a/- ke, -ga/-ğa/-ğe/-ge:
???? damga, ??????? tugulga, ????? tulga “tolga”, ????? soy?a “giyecek, elbise,
üstlük”, ??????? süpürge gibi.

6. -gaç/-ğaç/-geç, -gıç/-ğıç/-giç/-ğuç/-ğuç/- güç:
????? süzgeç, ????? silgeç, ????? yüzgeç; ?????? süzgüç, ?????? yüzgüç “iyi yüzücü” gibi.

7. -ğı/-gı/- gi, -gu/- ğu/-gü:
????? çalgı, ?????? çañrağı “def ”, dağlağı “dağlama demiri”, ????? burgu, ?????
kargı, ?????? kaşağı, ?????? oklağı “oklava”; ????? silgi “fırın süpürgesi”, ?????
sürgü, ????? gözgü “ayna”, ????? köskü/-kösegü “ateş karıştıracak ağaç” gibi.

8. -ma?/-mek:
?????? ça?ma?, ?????? to?ma? gibi.
• Bu eklerin kazandırdığı ‘bir nesneye özgü kap’ anlamı, nesne adı ile belirtisiz ad takımı kalıbında birleştirilen kap, şişe, kutu gibi kelimelerle de karşılanmıştır:
,şişesi gülsuyu ?? ???? ?????? ,?abı çay ??? ????,?abı tütsü ????? ???? ,?abı gülsuyu ?? ???? ????
?????? ??? ya? şişesi,?????? ????? iğne ?utusu, ?????? ?????sürme ?utusu gibi.