EPİSTEMOLOJİ Dersi BİLGİNİN KAYNAKLARI SORUNU (I): DENEYİMCİLİK soru detayı:

CEVAP:

Locke temel olarak iki tip “nitelik” olduğunu savunur. Birincil nitelikler, maddesel gerçeklik içinde yer alan ve bizim zihnimizde de temsil edilebilen özelliklerdir. Örneğin, bir nesnenin kapladığı uzam, nesnenin fiziksel biçimi, kütlesi ve hareketi, nesnenin kendisinde olan ve bizim de algısal olarak bilebileceğimiz niteliklerdir. Locke bu niteliklerden ayrı olarak, ikincil niteliklerden söz eder. İkincil nitelikler ise nesnelerin birincil nitelikleri nedeniyle bizim zihnimizde oluşan etkilerdir. Örnek vermek gerekirse, renkler ve kokular bu sınıfa giren özelliklerdir. Locke’a göre, bir gülün belli özellikleri (“şekil” gibi) benim zihnimden bağımsız olarak nesnelerin kendisinde vardır. Peki, gülün kırmızı rengi ve kokusu için aynı şeyi söyleyebilir miyiz? Gülün benim duyumsadığım keskin kokusunu düşünelim. Eğer güllerin olduğu bir bahçede hiç bir insan olmasaydı, güllerin kokmasına neden olan “kimyasal yapı” –her ne kadar Locke böyle bir terminoloji kullanmasa da– tahminen yine güllerin içinde olacaktı. Ama insanların hissettiği o keskin koku fiziksel gerçekliğin içinde olur muydu? Buna olumlu yanıt vermek zordur. Bir uzaylının aynı gülü koklayıp çok farklı bir koku alması olasıdır. Bu durum şunu gösterir: Renk ve koku gibi ikincil nitelikler, varlıklarını “nesnel” olan birincil niteliklere borçlu olsalar da, kendileri aslında o nesnelerin içinde değillerdir. Bizim bildiğimiz “gül kokusu” özelliğinin ortaya çıkması için, gül denilen nesne ile duyumsal kapasiteleri olan “insan” gibi bir varlığın bir araya gelmesi gerekmektedir. O yüzden, ikincil niteliklerin kendileri (yani, bizim duyumsadığımız kokular, bizim gördüğümüz kırmızı renk, vs.), ne tek başına maddesel gerçekliğin içindedir ne de algılayan öznenin zihninde durup dururken yaratabileceği olgulardır. Locke’ın ikincil niteliklerin (nesneden kaynaklansalar da) öznede olduğunu iddia ederken kastettiği budur.