SORU: Merkezi planlı ekonomilerden piyasa ekonomilerine geçiş sürecinin nedenleri nelerdir? Bu sürece nasıl bir örnek verilebilir?
CEVAP: Ekonomik sorunları, nasıl tamamıyla piyasa ekonomisi çözemezse, tek başına devlet de çözemez. Kaynak tahsisini plânlama otoritesinin çözdüğü merkezi planlı ekonomiler başarısızlıkla sonuçlanan deneyimlerinin ardından, 1980’li yılların sonlarında birer birer kumanda ekonomisini terk ettiler ve piyasa ekonomisine geçtiler. Bugün Kuzey Kore gibi ülkeler bile piyasa odaklı bir yapılanmaya doğru ilerlemektedir. Kurulma aşamasında plânlama mekanizmasının gelir dağılımında eşitliği sağlayacağını, israfı ortadan kaldıracağını, fiyatları kontrol edeceğini ve emeğin sömürüsünü engelleyeceğini iddia eden ülkeler bu iddialarını gerçekleştirememişlerdir. Tam aksine plânlı ekonomilerde bazı ürünler eksik üretilmiş ve karaborsalara yol açılmış, bazı ürünler ise aşırı üretilmiş ve israf ortaya çıkmıştır. Bir yandan ekonominin yönetiminde ortaya çıkan aşırı bürokrasi, öte yandan özel mülkiyetin yokluğu nedeniyle motivasyon eksikliğine düşen işçi ve idarecilerin çalışma performansı düşmüştür. Rekabetin yokluğu öncelikle tüketicileri mağdur etmiş, ürünler standartlaşmış ve kalitesi düşmüştür. Plânlama süreci çelişki içinde ekonomik sonuçlar oluşturmuştur. Örneğin bir dönem Sovyetler Birliği Amerika Birleşik Devletleri ile uzayda teknoloji yarışına girmişken, aynı dönemde dışarıdan gıda yardımına muhtaç bir ülke konumuna düşmüştür. Sonuçta merkezi plânlı ekonomiler özellikle batılı kapitalist ekonomiler karşısında daha fazla dayanamamış ve ekonomik sistemini bütünüyle değiştirmek zorunda kalmıştır.
