CEVAP:

Tespit edilebildiği kadarıyla Kütüb-i sitte ve diğer temel hadis kaynaklarını esas alarak hadis kitabı derleyen ilk âlim Beğavî nisbesiyle tanınan Hüseyin b. Mes’ûd (ö. 516/1122) olmuştur. O, Mesâbîhu’s-sünne isimli eserini başta Kütüb-i sitte olmak üzere Dârimî’nin es-Sünen, Mâlik’in el-Muvatta’, Şâfiî’nin el-Müsned, Dârekutnî’nin es-Sünen, ve Beyhakî’nin Şuabü’l-îmân adlı eserlerinden derleyerek meydana getirmiştir. Eserde sadece sahâbî râvi veya nâdiren tâbiî zikredilmiş böylece hadis ilminde ilk defa hadislerin isnadları terkedilmiştir.

Begavî, Buhârî ve Müslim’in el-Câmiu’s-sahîh’lerinden birinde veya her ikisinde bulunan hadisleri sahih, Ebû Dâvûd, Tirmizî ve diğer hadis kitaplarından aldığı hadisleri ise hasen olarak nitelemiştir. Az sayıdaki zayıf hadislerin durumuna da işaret edilmiştir. Ancak Begavî’nin bu ayırımı kabul görmemiştir. Sünen müelliflerinin eserlerinde hasen hadis dışında sahih ve zayıf hadislerin de bulunduğu gerekçesiyle tenkit edilmiştir. Eserde Sahîhayn’dan 2434, diğer hadis kitaplarından ise 2050 hadis bulunmaktadır.

Mesâbîhu’s-sünne İslâm dünyasında büyük şöhret kazanmış ve üzerine kırktan fazla şerh yazılmıştır. Bunlar arasında en tanınmışı Hatîb et-Tebrizî diye tanınan Muhammed b. Abdillah’ın (ö. 737/1336) Mişkâtü’lMesâbîh’idir. Hatîb et-Tebrizî bu eserinde Begavî’nin sahih ve hasen diye ikiye ayırdığı hadisleri yeniden düzenlemiştir. Onun hadisleri seçme şartlarını dikkate alarak esere üçüncü bir bölüm daha eklemiştir. Birinci bölüm Begavî’nin sıhah dediği hadisleri ihtiva etmektedir. Bunlar, Buhârî ve Müslim’in birlikte veya ayrı ayrı kitaplarında aldığı hadislerdir. İkinci bölüm Begavî’nin hısan dediği hasen hadislerden meydana gelmektedir. Üçüncü bölüm ise, konuyla ilgili olduğu halde Begavî tarafından Mesâbîh’e alınmayan Hatîb et-Tebrizî’nin yaptığı ilâvelerden meydana gelmektedir. Müellif Begavî’nin kapalı bıraktığı yerleri açıklamış ve hadislerin râvilerini zikretmiştir. Hatîb et-Tebrizî’nin eserin her üç bölümüne ilave ettiği hadislerin sayısı 1511’dir. Hatîb et-Tebrizî’nin eseri üzerinde de birçok çalışma yapılmıştır. Mişkâtü’l-Mesâbîh hakkındaki en önemli çalışma ise Ali el-Kârî’nin Mirkâtü’l-mefâtîh adlı eseridir. Ali el-Kârî mükerrer rivâyetleri çıkarmış, hadisleri senedleriyle birlikte kaydetmiştir. O, hadislerin merfû veya mevkûf olduklarını belirtmiş, muhtasar rivâyetlerin tamamını zikretmiştir. Hatîb et-Tebrizî’nin garîb yahut zayıf olarak nitelediği rivâyetleri yeniden değerlendirmiştir. Begavî’nin Mesâbîhu’s-sünne’si ve onun şerhleri olan Mişkâtü’l-Mesâbîh ve Mirkâtü’l-mefâtîh’in farklı baskıları bulunmaktadır.