MİTOLOJİ VE DİN Dersi KAVRAMLAR VE TANIMLAR soru detayı:

CEVAP:

Kelime olarak mit, Yunancadaki “Mythos”
kelimesinden gelmektedir. Mythos, söylenen veya duyulan
söz, masal, öykü, efsane anlamlarını taşımaktadır. Mythos,
tarihi değeri olmayan söylenti, uydurma, boş ve gülünç
masal olarak tanımlanır. Diğer taraftan “epos”; ölçülü ve
dengeli söz olup tanrının insana armağandır. “Logos”
gerçeğin insan gözüyle görülmesi, doğruların keşfi, bilme
giden yol olarak ifade edilmektedir. Bu durumda mit
söylenen söz; logos ise bilimin keşfi olarak alınanca
birbirinden farklı iki teşekkülün birlikteliği söz konusudur.
Bu birliktelik mitin baskın olduğu mecrada devam edip
gitmiştir. Öte yandan antik dönemin matematik ve doğa
bilimcileri mitin sınırlarının tamamen dışında logosun
hakim olduğu prensiplere bağlı kalarak eserler
vermişlerdir. Bilindiği gibi mitoloji sözlü kültürün en
önemli unsurlarından biridir. Dolayısıyla mitoloji
söylenen sözün kişiden kişiye, nesilden nesile
aktarılmasıyla neşet ettiği kadar başkalaşıma da
uğramıştır. Böylece kelimelerden başlayarak temaya kadar
her şey değişmiş ve başka değişik versiyonlara
dönüşmüştür.
Mit, daha çok doğa ve doğaüstü varlıkların yaradılışını
konu alır. Yani, bir anlamda mit, yaradılışın öyküsüdür.
Yaradılış ve doğa içindeki mücadele ve insanlığın
kazandığı deneyimler olarak görülmektedir. Mitlerde
genelde doğaüstü varlıklar veya tanrılar
görevlendirilmektedir. Bu mitler sayesinde insanın içinde
bulunduğu ve onu sınırlayan tabiat ve âlemin
anlamlandırılmasıyla insanların şüpheleri geçici de olsa
manasını bulmuş oluyordu. Böylece şüpheler giderilmiş ve
insanı meşgul eden harici unsurlar etkisiz hale getirilmiş
oluyordu.
Mitler büyük oranda aktarma işlemiyle ortaya çıkmıştır.
Aktarım eyleminin öznesinde insan olduğundan her
defasında kendi süjesinden birikintiler dahil etmiştir. Her
aktarımla beraber yeniliklerle kendi içinde hayat
bulmuştur. Aktarma işinde abartılar, eklemeler, çıkarmalar
yapılmak suretiyle değişikliklere imkan sağlanmış
oluyordu. Mitleri besleyen önemli kaynaklardan biri abartı
unsuru olmuştur. Bu sayede mitler daha çekici ve cazibe kaynağı haline gelmiştir.
Mitler konu bakımından âlemin yaradılışı, insanların
yaradılışı, hayvanlar ve bitkilerin geçmişini
sorgulamaktadır. Sorgulama, mitoloji ve kozmogoni
bağlamında ele alınmaktadır. Genel ifadesi ile kozmogoni,
Evren + doğum demektir. Anlam açısından ele aldığımız
zaman, daha çok bilimsel olmayan ve mitsel bilgilerle
karşılaşırız. Bu ifade, çoğunlukla efsanelerin gizemi içinde
örtülü kalmış ve “yaratılış” efsaneleri ya da olayları ile
tarif edilmiştir. Bu tanımla, doğrudan meseleyi ifade eder
tarzda olmasa bile, beşeri ve nesnel dünyayı
yorumlayarak, nedensellik işlevlerine yanıt verilmiştir.
Örneğin Bu durum, Altay yaratılış efsanesindeki Tanrı
(Ülgen) ile İnsanoğlu (Erlik)nu tasvir eden düalist prensip
ile değer bulur. Altay yaratılış efsanesi diğer Türk yaratılış
efsanelerinden biraz ayrılarak, evrenin yaratılışında sadece
iki varlık üzerinde yoğunlaşmıştır. Her ne kadar bu
varlıklar tanrısal sıfatlara sahip olsalar bile, birinin iyiliği
(Ülgen) diğerinin kötülüğü (Erlik) temsil etmesiyle
birlikte; daha çok beşeri manadaki iki zıt etik prensibin
birlikte telakki edilmesine işaret eder.