SORU: Muamelatın kapsamı nedir?
CEVAP: Kapsam açısından baktığımızda ise muâmelât teriminin alanı, medeni hukukun alanıyla büyük bir benzerlik içindedir. Hanefi hukukçular başta olmak üzere İslâm hukukçuları muâmelât teriminin kapsamına giren konuları belirli başlıklar altında toplamışlardır. Muâmelât alanının bu temel başlıkları orijinal ifadeleriyle şunlardır: • Münâkehât, terimi muâmelât konularının temel başlıklarından ilki olup zaman zaman Münâkehât ve Müfârakât olarak da ifade edilir. Münâkehât terimi daha çok aile müessesesinin kuruluş sözleşmesi olan nikâh akdini ve bu akitle kurulan aile kurumunu; Müfârakât kısmı ise evliliğin sona ermesiyle ilgili konuları ifade eder. Bu başlığın günümüz hukukundaki aile hukuku dalında ele alınan temel konuları incelediği söylenebilir. Fıkıh kitaplarındaki Kitâbu’n-nikâh (nikâh/evlilik akdi bölümü), Kitâbu’t-talâk (boşama bölümü) ve Kitâbu’r- radâ (süt emme ve süt emme sebebiyle doğan evlilik engeli bölümü) bu başlık altında yer alan bölümlerdir. • Mali muamelat, muâmelât alanına giren diğer bir temel başlık konusu doğrudan malla ilgili olan akit ve diğer işlemlerdir. Mâlî muâmelât denilen bu alan, günümüz hukukundaki malvarlığı (mamelek) alanı ile paraleldir. Nikâh da bir akit olmasına ve mali yönü bulunması rağmen, aile kurumunun temeli olduğundan konusu doğrudan mal olan akitlerden ayrılır. • Terikât, Muâmelât alanının diğer başlığıdır. Türkçeye tereke olarak geçen terike kelimesinin çoğuludur. Bu başlık günümüzdeki miras hukuku branşı ile ortak ve benzer konuları inceler. Fıkıh kitaplarındaki Kitâbu’lvesâyâ (vasiyetler bölümü) ile Kitâbu’l-ferâiz (mirascılar ve hisseleri bölümü) bu başlığa dahildir. • Muhâsemât başlığı ise, kelime anlamı olarak mahkemede davacı ve hasım olma anlamı taşımakta olup yargılama hukuku konularından oluşur. İslâm hukukçuları muâmelât alanındaki hukuki anlaşmazlıkların yargı yoluyla çözümü konularını da Muamelât alanında ele alır. Başka bir deyişle medeni hukuk alanındaki yargılama konuları, yani medeni yargılama muâmelât alanından hiçbir zaman ayrı tutulmaz. Yargılama hukuku modern hukuklar açısından kamu hukuku konusu olarak düşünülse de bu alanın düzenlediği hukuk ilişkilerinin özel hukuka ait olduğu kabul edilmektedir. (İmre, 1980, 53) İslâm hukuku açısından ise görüldüğü üzere muhâsemât konularının ağırlıklı olarak özel hukuk içinde düşünüldüğünü söylememiz mümkündür.
