SORU: Normatif haklar ile program haklar arasında nasıl bir farklılık bulunmaktadır?
CEVAP: Temel haklar arasında, hakkın süjesine sunduğu imkânlar yönünden bir farklılık bulunmaktadır. Nitekim bu farkların neticesi olarak anayasa hukuku öğretisinde, normatif haklar ve program haklar şeklinde bir ayrım yapılmaktadır. Normatif haklar, hakkın süjesine bu haklara riayet edilmemesi hâlinde, mahkemeler önünde talepte bulunma imkânı sunmaktadır. Birinci kuşakta yer alan, devlete negatif edimler yükleyen klasik haklar bu niteliktedir. Bu nedenle, birinci kuşakta yer alan haklardan herhangi birinin ihlâli, hakkın süjesine mahkemelerden doğrudan doğruya bu ihlâli ortadan kaldırma talebinde bulunma imkânı sunmaktadır. Program haklar niteliğinde olan ikinci kuşak haklar ise, devlete, pozitif bir edimde bulunma ödevi yüklemektedir. Devletin bu edimde bulunmaması ise, hakkın süjesine, mahkemelere başvurarak bu edimin yerine getirilmesini talep etme imkânı sunmamaktadır.