CEVAP:

Osmanlı Devleti'nde, Padişahın eşinden daha çok annesi; Valide Sultan protokolde yerini almıştır. Osmanlılar’da protokol ve buna ilişkin esaslar; Teşrifat ve Teşkilat ifadesiyle tanımlanmaktadır. Krallık, İmparatorluk, Cumhuriyet, Derebeylik, vb.; adları farklı olmakla birlikte; her devletin geçmişinden günümüze taşıdığı; köklerinden gelen; kültürünü tanımlayan özgün, uygulamaları bulunmaktadır. Söz konusu merasim ve ona ait unsurlara, “teşrifat ve teşkilat” adı verilmektedir. Tarihte, Osmanlılar kadar, teşrifat ve teşkilat”a önem vererek; bunu yüzyıllarca koruyup sürdürebilen, devlet sayısı çok azdır (Ali
Seydi Bey: 141).
Osmanlı Devleti’nde ilk dönemlerde padişahların yaşamları çoğunlukla savaşlarda geçtiği için, protokol kuralları fazla önemli olmamış ve yazılı olarak da kaydedilmemiştir. Ancak, padişahlar saray yaşamına geçtikten sonra, ilk kez Fatih Sultan Mehmet döneminde düzenlenen Kanunname-i Al-i Osman ile protokol (teşrifat) kuralları belirlenmiştir. Osmanlı Devleti’nde protokol olarak devlet büyüklerinin ünvanları, resmî kıyafetleri, devlet büyüklerine gösterilecek saygı kuralları ve padişahın huzuruna kabul esasları ile Harem'deki hiyerarşik ünvanlar ve Saray’daki törensel kurallar; Resim 2.1’deki minyatürde Zigetvar Seferi öncesi elçi kabulünde görünen, Kanunî Sultan Süleyman döneminde ayrıntılı olarakdüzenlenmiştir (Yıldırım, 2012: 81).
Osmanlılarda Şehzade ve sultanların doğumları bunu takip eden Beşik Alayı biraz büyüyünce Bed’i Besmele merasimi, şehzadelerin günlerce süren sünnet törenleri, evlendiklerinde düğünler tahta çıktığında cülus töreni, kılıç alayı, padişahların savaşa katıldığı zamanlar Sefer-i Hümayun, Mekke ve Medine’ye gönderilen yardım ve sadakalar, elçi kabulleri, cenaze merasimleri, bayramlar, Hırka-i Şerif gibi merasimler gibi pekçok tören için özel kurallar belirlenerek; belirlenen bu kuralların uygulanmasıyla, Osmanlı Devlet Geleneği adını verdiğimiz; Osmanlı’yı, Bizans’tan, Çin İmparatorluğu’ndan ayıran temel özellikler de tanımlanmış olmaktadır.

Osmanlı Devleti’nde protokole çok önem verilmiş; Devlet yönetim okulu olan Enderun’da protokol kuralları “Teşrifat” dersi olarak yüzyıllarca okutulmuş; protokol bakanlığı olarak sarayda “Teşrifat Nazırlığı” kurulmuş ve Devletin protokol işlerinden Teşrifat Nazırı (Protokol Bakanı) sorumlu olmuştur. Bu nedenledir ki; “16. yüzyılda, İngiliz ve Fransız sarayları Osmanlı saray protokolüne özenmişler ve kendi protokol (etiket) görevlilerini Osmanlı sarayında yetiştirilmek üzere İstanbul’a göndermişlerdir.