SAĞLIK EKONOMİSİ Dersi SAĞLIK HİZMETLERİNDE KAMUNUN VE PAZARIN ROLÜ soru detayı:

CEVAP:

Sağlık hizmetlerinin pazar anlayışı içerisinde ele alınmasını engelleyen belli başlı özellikleri şu şekilde özetlemek mümkündür:
• Bir bireyin sağlık hizmetlerine ne zaman ve ne kadar ihtiyacı olacağına karar vermesi, gerektiğinde bu ihtiyacını ertelemesi çoğu zaman mümkün değildir. Örneğin, beklenmedik bir trafik kazası, kalp krizi ya da felç geçiren bir kişinin sağlık hizmeti ihtiyacının hemen karşılanması gerekir, ertelenmesi söz konusu olamaz. Böyle durumlarda genellikle kişinin alacağı hizmetin yerini, fiyatını, niteliğini ve kapsamını belirleme, alternatifleri inceleme konusunda da fazla bir tercih hakkı yoktur. Çünkü, hizmeti alabileceği en yakın yerden ve en kestirme yoldan almak zorundadır. Hangi hizmetlerin ne kadar verileceğine ise hizmeti talep edenler değil sunanlar karar vermektedir. Sağlık sektörünün bu özellikleri klasik “pazar” mantığı ile çelişmektedir.
• Sağlık hizmetlerini sunanlar ile alanlar arasındaki bilgi asimetrisi, bilgi eşitsizliği nedeniyle alınan sağlık hizmetlerinin her zaman gerekli ve yararlı olduklarını söylemek güçtür. Örneğin, ülkemizde son yıllarda hastane doğumları arasında %60’a ulaşan sezaryenle doğum oranları Dünya Sağlık Örgütünün belirlediği %15 sınırının çok üzerinde olup bunların tümünün gebe kadınların talep ve ihtiyaçları doğrultusunda yapıldığını ve normal doğumlardan daha risksiz olduğunu savunmak mümkün değildir.
• Hizmeti sunanlara yapılan ödemelerin alanlar tarafından değil de özel sigorta ve benzeri bir kurum tarafından yapılması maliyetlerin kontrolü amacını taşımakla birlikte tam tersi de olabilmektedir. Ücretini sigortadan alacağını bilen bir doktor veya sağlık kuruluşu ile alacağı hizmet için cebinden ödeme yapmayan bir hastanın, hizmetlerin miktarı, maliyeti konusunda tutumlu ve mantıklı davranmasını beklemek pek gerçekçi olmamakta, “ahlaki tehlike” olarak bilinen sorun ortaya çıkmaktadır. Üstelik özel sigorta ve benzeri kurumların işletme giderleri de dolaylı olarak sağlık hizmetlerinin maliyetine yansımakta ve ek yükler getirmektedir.
• Bazı sağlık sorunları sadece sorunun sahibi olan bireyleri değil, yakın çevresinden başlayarak toplumu da ilgilendirmektedir. Örneğin, bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama hizmetlerinin, her ortamda tütün-alkol ve madde kullanımının bireysel tercihlere bırakılmasının sonuçları bireyin çevresindeki pek çok kişinin sağlığını
ilgilendirmektedir.
• Bazı sağlık hizmetleri kamu hizmeti olmak zorundadır. Örneğin, suların klorlanması, hava kirliliğinin kontrolü, zararlı atıkların uzaklaştırılması, sivrisineklerle mücadele, gibi koruyucu hizmetlerin yeterince verilmesi ya da verilmemesi sadece bu hizmeti talep eden bireyleri değil tüm toplumu ilgilendirmektedir. Bu özellikleri nedeniyle bireysel tercihlere bırakılmaları doğru değildir ve kamu adına sunulmaları gerekmektedir.
• Özel sağlık kuruluşlarınca sunulan hizmetlerden, özel sağlık sigortası ya da cepten ödemeler kanalıyla yararlanma imkânı en düşük olan toplum kesimleri, aslında her türlü hizmete en çok ihtiyacı olan yoksullar ile yaşlılardır. Yoksulların ödeme güçlerinin olmaması, yaşlıların uzun süreli bakım gerektiren çoklu sağlık sorunlarının bulunması, her iki grubu da özel sağlık sigortalarının ilgi alanının dışında bırakmaktadır. Cepten ödeme gücü de az olan bu gruplara devlet desteğinin sağlanmaması hâlinde toplumsal eşitsizliklerin artması kaçınılmaz olmaktadır.
• Bireysel ihtiyaçları, talepleri karşılamak amacıyla sunulan hizmetlerde bile serbest pazar kurallarını işletmek, verilecek hizmetin kapsamını, değerini/bedelini belirlemek her zaman mümkün olamamaktadır. Çünkü, sağlık hizmetlerinin heterojenlik özelliği nedeniyle aynı sağlık sorununa sahip farklı bireylerin farklı hizmetlere ihtiyacı olabilmektedir. Öte yandan, aynı türde ve aynı şekilde sunulan hizmetlerin değerinin belirlenmesinde bile sorunlar, sağlık hizmetlerinin sunumunda öngörülemez durumlar söz konusudur.