HADİS TARİHİ VE USULÜ Dersi TEMEL HADİS KAYNAKLARI ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR soru detayı:

CEVAP:

Cemâleddin ez-Zeylaî (ö. 762/1360), Zeynüddin el-Irâkî (ö. 806/1404) ve İbn Hacer el-Askalânî’nin (ö. 852/1449) tahric çalışmaları en tanınmış olanlardır:
Zeylaî’nin Nasbu’r-râye fî ehâdîsi’l-Hidâye adlı eseri, Hanefî mezhebinin en tanınmış metinlerinden biri olan Burhâneddin el-Merginânî’nin (ö. 593/1197) el-Hidâye’si üzerine yapılan bir tahric çalışmasıdır. Bazı âlimlerin el-Hidâye’de zayıf hadislerin delil olarak kullanıldığını iddia etmeleri üzerine eserdeki hadislerin tahrici için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Zeylaî’nin söz konusu eseri bunların en önemlisidir. Eserde, el-Hidâye’nin tertibi esas alınarak her konuyla ilgili hadislerin kaynakları zikredilmiş ve sıhhat durumları hakkında bilgiler verilmiştir. Kaynağı bulunamayan hadisler de ayrıca zikredilmiştir.
Bir diğer tanınmış tahric eseri İmam Gazzâlî’nin İhyâü ulûmi’d-dîn adlı eseri üzerine Zeynüddin el-Irâkî’nin çalışmasıdır. Irâkî bu çalışmasında Gazzâlî’nin söz konusu eserinde çok sayıda zayıf ve uydurma hadis bulunduğunu ileri sürmüştür. Bunun üzerine Zeynüddin el-Irâkî ilk defa İhyâü ulûmi’d-dîn’de bulunan hadislerin tahricini yapmaya başlamıştır. Irâkî İhyâ’daki hadislerin tahrici için büyük, orta ve küçük hacimde olmak üzere üç eser kaleme almıştır. Bunlardan en küçüğü el-Muğnî diye tanınmaktadır. Tam adı el-Muğnî an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-ihyâ’i mine’lahbâr olan bu eser günümüze ulaşmıştır. Irâkî, tahricini yaptığı hadisin baş tarafından bir bölümü onu rivâyet eden sahâbî râvisiyle zikretmekte, yer aldığı temel hadis kaynaklarını vermekte ve hadisin sıhhat durumunu ifade etmektedir. Irâkî İhyâ hadislerinden 271 rivâyetin isnadını bulamadığını dolayısıyla bunların mevzû olduğunu belirtmiştir.
İbn Hacer el-Askalânî de çok sayıda klasik eser üzerinde tahric çalışması yapmıştır. Nevevî’nin el-Ezkâr’ı ve Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı gibi alanlarıyla ilgili temel kitapların hadislerinin tahriciyle de tanınmaktadır. Onun en çok bilinen tahric çalışması ise Telhîsu’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’rRâfiiyyi’l-kebîr adlı eseridir. Bu çalışmada, İmâm Gazzâlî’nin el-Vecîz adlı fıkıh kitabına Abdülkerim b. Muhammed er-Râfiî tarafından yazılan eşŞerhu’l-kebîr isimli şerhindeki hadislerin tahrici yapılmaktadır.
Ahmet Yıldırm’ın Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları (2000 Ankara) ile Muhittin Uysal’ın Tasavvuf Kültüürnde Hadis (2001 Konya) adlı çalışmaları da tasavvuf eserlerindeki hadislerin tahricini yapan Türkçe eserlerdir.
Son dönemde tahric yöntemlerini konu edinen müstakil çalışmalar da yapılmıştır. Arapça olarak, Mahmûd et-Tahhân’ın Usûlü’t-tahrîc ve dirâseti’l-esânîd’i (1403/1983 Riyad), Muhammed Mahmud Bekkâr’ın İlmu tahrîci’l-hadîs’i (1417/1996 Riyad) ve Abdulmevcûd Muhammed Abdullatif’in Keşfu’l-lisâm an esrâri tahrîci hadîsi seyyidi’l-enâm’ı (1984 Kahire) bunlardan bir kısmıdır.
Tahric yöntemi konusunda Türkçe bir çalışma, Salahattin Polat, Habil Nazlıgül ve Süleyman Doğanay tarafından müştereken hazırlanmış olan Hadis Araştırma ve Tenkit Klavuzu (İstanbul-2008) isimli kitaptır.